Wchodzenie w dorosłość – młodzi ludzie w świecie po pandemii

Pod koniec pandemii COVID-19 wielu młodych ludzi w Europie zdało sobie sprawę, że musi zmienić przynajmniej część swoich planów na przyszłość – planów dotyczących ich edukacji i kariery, warunków mieszkaniowych i założenia własnej rodziny. Rynek pracy w Europie nadal ma się dobrze. Sprzyjające warunki gospodarcze przyczyniły się do osiągnięcia najwyższego w ciągu ostatnich 15 lat wskaźnika zatrudnienia młodych osób. Wzrosła jednak presja wokół planów młodych ludzi, jeśli chodzi o mieszkanie i koszty życia. Nadal istnieją też obawy co do dobrostanu psychicznego młodzieży. Niniejszy raport zawiera szczegółowy przegląd życia młodych ludzi po pandemii, ze szczególnym uwzględnieniem planów na przyszłość oraz okoliczności, które mogą przeszkodzić lub pomóc w ich realizacji.

Kontekst polityki

Podczas pandemii programy polityczne koncentrowały się na tym, aby pomóc firmom przetrwać, ale instytucje unijne szybko zwiększyły również wsparcie na rzecz zatrudnienia młodzieży, wprowadzając wzmocnioną gwarancję dla młodzieży, która podniosła limit wieku dla osób objętych programem z 25 do 29 lat. Niniejszy raport przedstawia, jakie postępy poczyniono i jakie problemy napotkano w związku z wdrażaniem programu, podkreślając znaczenie dalszego wsparcia na rzecz wzmocnionej gwarancji dla młodzieży. Jest to konieczne, zwłaszcza że działania związane z zatrudnieniem młodzieży były niedostatecznie reprezentowane wśród działań wspieranych w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności.

Najważniejsze ustalenia

• Wskaźnik zatrudnienia młodzieży w UE jest najwyższy od 2007 r., a odsetek młodzieży niekształcącej się, niepracującej ani nieszkolącej się (NEET) jest najniższy w historii. Ponadto odsetek osób zniechęconych poszukiwaniem pracy wśród osób NEET jest na najniższym poziomie, od kiedy prowadzi się te statystyki.
   
• Dostrzegamy oznaki poprawy jakości pracy dla młodych ludzi: mniej wymuszonych umów na czas określony, lepsze postrzeganie bezpieczeństwa zatrudnienia i większa równowaga między życiem zawodowym a prywatnym, niż w latach pandemii.
   
• Młodzi ludzie są jednak mniej zadowoleni ze swojej pracy niż starsze pokolenia i chcieliby większej autonomii w pracy. Prawie połowa młodych ludzi chce zmienić pracę w ciągu roku, a odsetek ten jest wyższy wśród osób, które nie mogą pracować z domu oraz osób zatrudnionych na niepewnych umowach.
   
• Większość młodych ludzi szuka możliwości szkolenia lub dalszej edukacji. Staż jest powszechnym doświadczeniem w UE. Stwierdzono jednak, że nierówności – na przykład różnice w traktowaniu kobiet i mężczyzn – mają wpływ na jakość staży.
   
• Trudności mieszkaniowe stanowią jedną z głównych przeszkód dla usamodzielnienia się młodych ludzi. Młodzi ludzie, którzy są w gorszej sytuacji finansowej, mają mniejsze szanse na wyprowadzenie się z domu rodzinnego, co z kolei stanowi obciążenie finansowe dla gospodarstwa domowego. W rezultacie młodzi ludzie mieszkający z rodzicami najczęściej mają trudności z utrzymaniem się.
   
• Rozbieżności między aspiracjami młodych ludzi a ich konkretnymi planami są szczególnie powszechne, jeśli chodzi o sytuację mieszkaniową. Coraz częściej młodzi ludzie chcieliby kupić dom lub mieszkanie, ale utknęli w wynajmowanym lokum.  Raport wykazał też, że niespełnione marzenia dotyczące wyprowadzki z domu rodzinnego wiążą się z wyższym prawdopodobieństwem poczucia wykluczenia ze społeczeństwa.
   
• Podczas pandemii młodzi ludzie zgłaszali bardzo niski poziom dobrostanu psychicznego. Do 2023 r. dobrostan psychiczny młodzieży poprawił się, jednak poprawa ta była mniejsza, niż wśród osób w wieku powyżej 30 lat. Ponadto badanie wykazało, że rozbieżność między aspiracjami a konkretnymi planami, zwłaszcza jeśli chodzi o znalezienie pracy, wiąże się z wyższym ryzykiem depresji wśród młodych ludzi.
   
• 40% młodych respondentów w całej UE przeprowadziłoby się za granicę w ciągu najbliższych trzech lat, gdyby mieli taką możliwość, a prawie jedna czwarta planuje to zrobić. Istnieją jednak duże różnice między poszczególnymi krajami.
   
• Wiele młodych osób planuje wkrótce założyć własną rodzinę: ponad połowa osób poniżej 35. roku życia chciałaby zamieszkać z partnerem w ciągu trzech lat, około jedna trzecia chciałaby wziąć ślub i podobna grupa chciałaby mieć dzieci. Posiadanie wyższych dochodów i mieszkanie z rodzicami wiąże się z większym prawdopodobieństwem planowania posiadania dzieci w najbliższej przyszłości. Analogicznie, w przypadku młodych ludzi LGBTQ+ i osób zagrożonych depresją częściej pojawiają się rozbieżności między chęcią a planowaniem posiadania dzieci.
   
• Jeśli chodzi o postępy działań w ramach wzmocnionej gwarancji dla młodzieży, presja na aktywną politykę rynku pracy jest mniejsza teraz, gdy stopa zatrudnienia wśród młodzieży jest tak wysoka, co skutkuje ogólnym poczuciem opóźnienia w postępach działań. Tymczasem w wielu krajach Europy Południowej wskaźniki NEET są nadal wysokie, a różnice między regionami znaczące. Kraje te wyraziły obawy co do skuteczności tego programu w najbardziej potrzebujących regionach.
   
• W wielu krajach młode matki są obecnie bardziej narażone na znalezienie się w grupie NEET niż młodzi mężczyźni, a głównym powodem, dla którego osoby wpadają do grupy NEET, są obowiązki rodzinne. Niewiele jest jednak unijnych środków politycznych skierowanych konkretnie do młodych matek lub ogólnie młodych kobiet.

Wskazówki dotyczące polityki

• Kluczowe znaczenie ma dalsze wsparcie wdrażania wzmocnionej gwarancji dla młodzieży, zwłaszcza biorąc pod uwagę dowody na to, że w politykach dotyczących młodzieży nieproporcjonalnie większy nacisk kładzie się na kształcenie formalne niż na integrację na rynku pracy.
   
• Konieczne może być położenie większego nacisku na wymiar płci we wskaźniku NEET, ponieważ w kilku krajach młode matki są obecnie grupą najbardziej narażoną na NEET.
   
• Wcześniejsze wysiłki na rzecz wdrożenia gwarancji dla młodzieży miały na celu poszerzenie możliwości każdego kraju w zakresie docierania do młodych ludzi oraz poprawę procesu dopasowywania ich do odpowiednich usług, przy jednoczesnym tworzeniu, w razie potrzeby, usług nowych. Obecne wysiłki mają również na celu monitorowanie łączenia usług z potrzebami młodych ludzi, przy zastosowaniu silniejszego podejścia opartego na uczestnictwie. Strategie krajowe i regionalne powinny koncentrować się na tych młodych ludziach, którzy są niezaangażowani i podatni na zagrożenia, zwłaszcza w kontekście niższej urbanizacji i pozbawienia integracji sąsiedzkiej, a także na zapewnieniu instytucjom i ich partnerom wymaganych zasobów i informacji. W raporcie przedstawiono przykłady dobrych praktyk z różnych krajów, m.in. z Belgii, Bułgarii, Finlandii i Hiszpanii.
   
• Godna praca musi być głównym tematem polityki zatrudnienia młodzieży. Rynek pracy pozostaje niepewny i niesprawiedliwy dla młodego pokolenia, biorąc pod uwagę koszty życia i koszty zamieszkania. Mimo że miejsca pracy są dostępne, wiele z nich jest nieatrakcyjnych, źle opłacanych i nie jest w stanie zapewnić młodym ludziom godnego życia.
   
• Wzmocnioną gwarancję dla młodzieży postrzega się przede wszystkim jako politykę gospodarczą/zatrudnienia, jednak jej powodzenie jest ściśle powiązane z obszarami polityki dotyczącymi rodziny, mieszkalnictwa i opieki nad dziećmi, ze środkami zwalczania dyskryminacji ze względu na płeć i dyskryminacji krzyżowej oraz z synergią ze strategią Komisji Europejskiej na rzecz zdrowia psychicznego na rok 2023.