Ιστορικό για την Αυστρία

Μετά την οικονομική ύφεση που προκλήθηκε από την πανδημία το 2020, όταν το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ) μειώθηκε κατά 6,5 % (σε πραγματικούς όρους), η οικονομία έχει ανακάμψει. Το ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 4,6% το 2021 και 4,7% το 2022 – με σημαντική αύξηση το πρώτο εξάμηνο του 2022 και μείωση το δεύτερο εξάμηνο, σύμφωνα με τη διεθνή τάση. Μικρή αύξηση του ΑΕΠ κατά 0,3% προβλεπόταν για το 2023. Η κατάσταση στην αγορά εργασίας ήταν πολύ ικανοποιητική καθ' όλη τη διάρκεια του 2022: ο αριθμός των απασχολουμένων αυξήθηκε κατά 109.000 σε σύγκριση με το 2021 (μεταβολή 2,9%) και ο αριθμός των ανέργων μειώθηκε κατά περισσότερο από 69.000 ή 17,3% σε σύγκριση με το 2021. Το 2022, η ανεργία ήταν στο χαμηλότερο επίπεδο από το 2012, με 332.645 άτομα ανέργους (AMS, 2023). Το ποσοστό ανεργίας μειώθηκε σημαντικά σε 4,8 % το 2022 (Eurostat [une_rt_m]). Σύμφωνα με την παγκόσμια κατάσταση, ο πληθωρισμός ήταν υψηλός στην Αυστρία, στο 8,5%, και αναμενόταν να μειωθεί το 2023. Η πιο πρόσφατη κορύφωση επιτεύχθηκε τον Ιανουάριο του 2023, στο 11,2%.

• WIFO (Αυστριακό Ινστιτούτο Οικονομικών Ερευνών): Weltweiter Konjunkturabschwung erfasst Österreich: Video – Prognose für 2022 bis 2024

Υπάρχει πληθώρα νομοθεσιών στην Αυστρία που ασχολούνται με διάφορες πτυχές του εργατικού δικαίου. Ωστόσο, η κεντρική νομοθετική πράξη στο αυστριακό εργατικό δίκαιο είναι ο νόμος περί εργατικού συντάγματος (Arbeitsverfassungsgesetz , ArbVG). Ο νόμος αυτός ρυθμίζει την εκπροσώπηση των κοινωνικών εταίρων σε επίπεδο εταιρειών και άνωθεν· Ρυθμίζει επίσης τις συλλογικές διαπραγματεύσεις. Τα τελευταία χρόνια δεν έχουν γίνει σημαντικές αλλαγές στον εργατικό κώδικα.

Για ιστορικούς λόγους (σκληροί ταξικοί αγώνες στην Πρώτη Δημοκρατία, εμπειρίες του Αυστροφασισμού και του ναζιστικού καθεστώτος), το χαρακτηριστικό γνώρισμα της Δεύτερης Δημοκρατίας είναι μια ισχυρή δέσμευση στην αρχή της αρμονικής συνεργασίας. Στο σύστημα εργασιακών σχέσεων, αυτή η αρχή έχει βρει οργανωτική έκφραση στη δημιουργία οργανώσεων συλλογικών συμφερόντων που εκπροσωπούν εργοδότες και εργαζομένους, οι οποίες είναι ευρέως περιεκτικές, εκτείνονται πέρα από κομματικές γραμμές και είναι απαλλαγμένες από αντιπαλότητα. Η βασική δομή αυτής της δέσμευσης για αρμονική συνεργασία στην Αυστρία είναι το σύστημα κοινωνικής εταιρικής σχέσης. Όσον αφορά τις κοινωνικές αξίες, αυτό υποδηλώνει την ετοιμότητα εκ μέρους της κυβέρνησης και των συλλογικών οργανώσεων να καταστήσουν όλα τα κοινωνικά και οικονομικά ζητήματα αντικείμενο διαπραγματεύσεων ως μέσο επίτευξης συναινετικών λύσεων. Από θεσμική άποψη, η κοινωνική εταιρική σχέση είναι ένα πολύπλοκο σύστημα που βασίζεται στη συναπόφαση εντός του κατεστημένου σε μικροεπίπεδο, στο σύστημα συλλογικών διαπραγματεύσεων σε μεσοεπίπεδο και σε τριμερείς και διμερείς μορφές συνεννόησης σε μακροοικονομικό επίπεδο. Ενώ η κυβέρνηση καλεί έναν αποκλειστικό κύκλο οργανώσεων κοινωνικών εταίρων να συμμετέχουν σε όλες τις αποφάσεις σχετικά με την οικονομική και κοινωνική πολιτική, η ρύθμιση των όρων και συνθηκών απασχόλησης παραμένει η αυτόνομη αρμοδιότητα των κομμάτων της αγοράς εργασίας, εντός του πλαισίου που καθορίζεται από τον ArbVG. Ο πυρήνας των εργασιακών σχέσεων παραμένει απαλλαγμένος από ουσιαστική κρατική παρέμβαση.

Αν και το αυστριακό σύστημα κοινωνικής εταιρικής σχέσης αμφισβητήθηκε ανοιχτά κατά την περίοδο της συντηρητικής-λαϊκιστικής κυβέρνησης συνασπισμού από το 2000 έως το 2006, ο αυστριακός κορπορατισμός έχει ανακάμψει σε μεγάλο βαθμό από τα μέσα της δεκαετίας του 2000. Το σύστημα συλλογικών διαπραγματεύσεων της χώρας, το οποίο λαμβάνει χώρα σχεδόν αποκλειστικά σε κλαδικό / κλαδικό επίπεδο, συνέχισε να λειτουργεί, παρά το γεγονός ότι στον απόηχο της Μεγάλης Ύφεσης (που συνέβη το 2007-2009) οι μισθολογικές συμφωνίες και οι συλλογικές συμβάσεις μπορούσαν σε ορισμένες περιπτώσεις να διευθετηθούν μόνο μετά την απειλή συνδικαλιστικών κινητοποιήσεων, κάτι που είναι ασυνήθιστο στην Αυστρία. Με την επαναφορά μιας συντηρητικής-λαϊκιστικής κυβέρνησης συνασπισμού στα τέλη του 2017, η επιρροή των κοινωνικών εταίρων στη συνολική χάραξη πολιτικής περιορίστηκε για άλλη μια φορά. Κατά την εκπόνηση νέας νομοθεσίας στον τομέα της κοινωνικής πολιτικής και της πολιτικής απασχόλησης, η κυβέρνηση παρέβλεπε τακτικά τις στάσεις και τις απόψεις της οργανωμένης εργασίας, ενώ οι θέσεις των οργανωμένων επιχειρήσεων συχνά αποδεικνύονταν σύμφωνες με τις προθέσεις της κυβέρνησης. Η κυβέρνηση έχασε την εξουσία απότομα το 2019 λόγω ενός πολιτικού σκανδάλου που αφορούσε τον ακροδεξιό μικρότερο εταίρο συνασπισμού και μια συντηρητική-πράσινη κυβέρνηση συνασπισμού εγκαταστάθηκε στις αρχές του 2020. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα —ιδίως στο πλαίσιο της πανδημίας και της συνακόλουθης ανάγκης για ταχεία προσαρμογή των πολιτικών απασχόλησης και των κοινωνικών πολιτικών— να ληφθούν περισσότερο υπόψη οι θέσεις των εργαζομένων. Ωστόσο, αυτό δεν συνέβη στον ίδιο βαθμό όπως συνέβη σε περιόδους όπου το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, το οποίο είναι ο σημαντικότερος πολιτικός σύμμαχος της οργανωμένης εργασίας, συμμετείχε στην κυβέρνηση.

Ενόψει της κρίσης COVID-19, η διατήρηση της κοινωνικής ειρήνης αποτέλεσε σημαντικό παράγοντα για την κυβέρνηση. Ως εκ τούτου, οι κοινωνικοί εταίροι συμμετείχαν και πάλι ουσιαστικά στη χάραξη πολιτικής, αν και σε διαφορετικό βαθμό. Με τη συμμετοχή των πιο φιλικών προς τους εργαζόμενους Πρασίνων στην κυβέρνηση, η οργανωμένη εργασία επανήλθε προσεκτικά στη διαδικασία χάραξης πολιτικής και μπόρεσε να ασκήσει ξανά κάποια επιρροή. Ωστόσο, τα συνδικάτα ήταν κάπως λιγότερο επιτυχημένα στην επιβολή των αιτημάτων τους από τις οργανωμένες επιχειρήσεις. Οι εργοδοτικές οργανώσεις (οι οποίες είχαν στενούς δεσμούς με το κόμμα της καγκελαρίου) συμμετείχαν στη λήψη αποφάσεων για τα περισσότερα από τα σημαντικά μέτρα που αφορούσαν τα μέλη τους. Οι ίδιοι οι κοινωνικοί εταίροι προετοίμασαν συμφωνία σχετικά με το πολύ γενναιόδωρο σύστημα μειωμένου ωραρίου εργασίας που εφαρμόστηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, το οποίο επέτρεψε προσωρινή μείωση των ωρών εργασίας στο μηδέν. Η συμφωνία παρατάθηκε αρκετές φορές και εξακολουθούσε να ισχύει στα μέσα του 2023 (με δυνατότητα περαιτέρω παράτασης). Αυτό, μαζί με μια συμφωνία για τη ρύθμιση της εργασίας από το σπίτι, κατοχυρώθηκε με νόμο και εφαρμόστηκε από την κυβέρνηση την άνοιξη του 2021. Η συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων στη χάραξη πολιτικής είχε επίσης θετικό αντίκτυπο στον κοινωνικό διάλογο και τις συλλογικές διαπραγματεύσεις. Αντιμετωπίζοντας τη δυσκολότερη οικονομική κατάσταση των τελευταίων δεκαετιών, με σοβαρή οικονομική ύφεση, πολύ υψηλή ανεργία και υψηλή συχνότητα μειωμένου ωραρίου εργασίας, οι συλλογικές διαπραγματεύσεις ήταν – με λίγες εξαιρέσεις – ειρηνικές και ασυνήθιστα γρήγορες τα δύο πρώτα χρόνια της πανδημίας. Σε πολλούς τομείς (για παράδειγμα, στον τομέα της μεταλλουργίας που καθορίζει πρότυπα), κατά τον πρώτο γύρο των διαπραγματεύσεων διαπιστώθηκαν συμφωνίες, καθώς δεν υπήρχε μεγάλο περιθώριο για μισθολογικές διαπραγματεύσεις, ενώ οι συμφωνίες ως επί το πλείστον απλώς αντιστάθμιζαν τον πληθωρισμό. Οι κοινωνικοί εταίροι συμφώνησαν επίσης στην πρώτη γενική συλλογική σύμβαση (που ισχύει σχεδόν για ολόκληρη την οικονομία) εδώ και δεκαετίες, σχετικά με τις διαγνωστικές εξετάσεις COVID-19 στον χώρο εργασίας, σε συνδυασμό με την ομοσπονδιακή νομοθεσία. Φαίνεται ότι η καθιερωμένη κοινωνική εταιρική σχέση αποδίδει τα μέγιστα σε περιόδους κρίσης. Το 2022, οι συλλογικές διαπραγματεύσεις έγιναν και πάλι κάπως πιο συγκρουσιακές ενόψει της εξαιρετικά ασυνήθιστης οικονομικής κατάστασης, με ποσοστά πληθωρισμού ρεκόρ. Σε ορισμένους τομείς, οι συζητήσεις ήταν παρατεταμένες και οι διαπραγματεύσεις δύσκολες. Ωστόσο, οι μισθολογικές συμφωνίες που ήταν αποδεκτές και από τις δύο πλευρές συνήφθησαν ως επί το πλείστον αρκετά γρήγορα. Οι κοινωνικοί εταίροι συμμετείχαν σε τριμερή συνάντηση με την κυβέρνηση την άνοιξη του 2022, στην οποία πρότειναν διάφορα μέτρα με στόχο την άμβλυνση των επιπτώσεων της αύξησης των τιμών, και συμμετείχαν επίσης στην ομάδα εμπειρογνωμόνων για την παρατήρηση και την ανάλυση των τάσεων του πληθωρισμού που συστάθηκε από την κυβέρνηση την άνοιξη του 2022. Έτσι, συμμετείχαν τουλάχιστον έμμεσα στο σχεδιασμό μέτρων που εφαρμόστηκαν από την κυβέρνηση με τη μορφή διαφόρων πακέτων ανακούφισης.