Συλλογικές διαπραγματεύσεις στην Κροατία

Ο νόμος περί αντιπροσωπευτικότητας των ενώσεων εργοδοτών και των συνδικαλιστικών οργανώσεων καθορίζει τα κριτήρια αντιπροσωπευτικότητας για τη σύναψη συλλογικών συμβάσεων στην Κροατία. Εάν μόνο μία συνδικαλιστική οργάνωση εκπροσωπεί τους εργαζομένους μιας οργάνωσης, τότε αυτή η συνδικαλιστική οργάνωση πρέπει να αναγνωριστεί ως αντιπροσωπευτική συνδικαλιστική οργάνωση για τις συλλογικές διαπραγματεύσεις. Αυτό συμβαίνει ανεξάρτητα από τον αριθμό των μελών των συνδικάτων και το ποσοστό των εργαζομένων με συμμετοχή σε συνδικαλιστικές οργανώσεις. Εάν περισσότερες από μία συνδικαλιστικές οργανώσεις εκπροσωπούν τους εργαζόμενους σε μια οργάνωση, τότε όλες αυτές οι συνδικαλιστικές οργανώσεις πρέπει να συμφωνήσουν ποια συνδικαλιστική οργάνωση (ή συνδικάτα) είναι ο εκπρόσωπος ή οι εκπρόσωποι. Ο νόμος ορίζει ότι μια συλλογική σύμβαση είναι έγκυρη μόνο εάν υπογράφεται από την αντιπροσωπευτική συνδικαλιστική οργάνωση ή τις αντιπροσωπευτικές συνδικαλιστικές οργανώσεις που εκπροσωπούν τουλάχιστον το 50% των μελών της αντιπροσωπευτικής συνδικαλιστικής οργάνωσης ή των αντιπροσωπευτικών συνδικαλιστικών οργανώσεων. Η συμφωνία για την αντιπροσωπευτικότητα πρέπει να αναφέρει τον αριθμό των μελών κάθε αντιπροσωπευτικής συνδικαλιστικής οργάνωσης. Εάν οι συνδικαλιστικές οργανώσεις δεν μπορούν να συμφωνήσουν σχετικά με την αντιπροσωπευτικότητα των συνδικαλιστικών οργανώσεων, τότε αυτό αποφασίζεται από την Επιτροπή Καθορισμού της Αντιπροσωπευτικότητας (Povjerenstvo za utvrđivanje reprezentativnosti). Οι συλλογικές συμβάσεις είναι νομικά δεσμευτικές. Οι συλλογικές διαπραγματεύσεις στην Κροατία είναι αποκεντρωμένες στον ιδιωτικό τομέα και συγκεντρώνονται κυρίως στον δημόσιο τομέα. Εξακολουθεί να είναι δυνατή η συλλογική διαπραγμάτευση σε όλα τα επίπεδα – δηλαδή, για τη σύναψη της συλλογικής σύμβασης που θα ισχύει για τους εργαζόμενους ενός μόνο εργοδότη, περισσότερων εργοδοτών ή μιας ένωσης εργοδοτών.

Τα πρότυπα και τα χαρακτηριστικά των συλλογικών διαπραγματεύσεων στον ιδιωτικό και τον δημόσιο τομέα (δηλαδή τις δημόσιες και δημόσιες υπηρεσίες και τις δημόσιες επιχειρήσεις) διαφέρουν σημαντικά· Ως εκ τούτου, δεν υπάρχει ενιαίο και ενιαίο σύστημα συλλογικών διαπραγματεύσεων με παρόμοια ιεραρχική δομή και δυναμική.

Κάλυψη των εργαζομένων από συλλογικές μισθολογικές διαπραγματεύσεις, όλων των επιπέδων

Σημείωση: * Ποσοστό εργαζομένων που εργάζονται σε τοπικές μονάδες όπου πάνω από το 50% των εργαζομένων καλύπτονται από συλλογική σύμβαση εργασίας έναντι του συνολικού αριθμού εργαζομένων που συμμετείχαν στην έρευνα.

Πηγές: Eurofound, έρευνα για τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις του 2013 και του 2019 (συμπεριλαμβανομένων εταιρειών του ιδιωτικού τομέα με εγκαταστάσεις με >10 εργαζομένους [κωδικοί Β–Σ της ονοματολογίας οικονομικών δραστηριοτήτων (NACE)], με δυνατότητα πολλαπλών απαντήσεων)· Eurostat [earn_ses10_01], [earn_ses14_01], [earn_ses18_01], Έρευνα για τη διάρθρωση των αποδοχών 2010, 2014 και 2018 (συμπεριλαμβανομένων εταιρειών με >10 εργαζομένους (κωδικοί NACE B–S, εξαιρουμένης της O), με μία μόνο απάντηση για κάθε τοπική μονάδα)

Η κάλυψη από συλλογικές μισθολογικές διαπραγματεύσεις είναι περίπου οκτώ ποσοστιαίες μονάδες χαμηλότερη από ό,τι ήταν στην αρχή της οικονομικής κρίσης στην Κροατία το 2009, όταν ήταν 61%. Οι δυσμενείς επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης επηρέασαν ιδιαίτερα αρνητικά το συνολικό επίπεδο διαπραγματευτικής κάλυψης της απασχόλησης στις δημόσιες κατασκευές και στον τουρισμό και τη φιλοξενία, δύο σημαντικούς τομείς στους οποίους οι κλαδικές συλλογικές συμβάσεις επεκτάθηκαν με απόφαση του Υπουργού Εργασίας σε όλους τους εργαζόμενους στους κλάδους αυτούς. Το 2009, ο κατασκευαστικός τομέας απασχολούσε περίπου 100.000 εργαζόμενους, δηλαδή περίπου το 8,3% του συνόλου των εργαζομένων, ενώ, μέχρι το τέλος του 2013, ο αριθμός αυτός είχε μειωθεί σε περίπου 70.000 και ποσοστό 6,4% των εργαζομένων. Ο κατασκευαστικός τομέας έχει ανακάμψει έκτοτε και, τον Μάρτιο του 2022, απασχολούσε 105.000 εργαζόμενους, δηλαδή περίπου το 7,8% της συνολικής απασχόλησης στην Κροατία. Παρόμοια τάση καταγράφηκε και στον κλάδο του τουρισμού και της φιλοξενίας.

Ο συνηθέστερος τύπος συλλογικών διαπραγματεύσεων που συναντάται στον ιδιωτικό τομέα είναι ένα παραδοσιακό σύστημα κλαδικών συλλογικών συμβάσεων. Ένα τέτοιο σύστημα έχει καθιερωθεί μόνο σε μικρό αριθμό δραστηριοτήτων, με ελαφρώς διαφορετικές μορφές συλλογικών διαπραγματεύσεων. Υπάρχουν σχετικά περιορισμένες κατηγορίες δραστηριοτήτων στις οποίες οι συλλογικές συμβάσεις υπογράφονται για ορισμένο χρονικό διάστημα σε κανονικούς κύκλους, αλλά εκείνες που περιλαμβάνουν ιδιωτική πρακτική υγειονομικής περίθαλψης, ανθρωπιστική αποναρκοθέτηση και θαλάσσιες μεταφορές εμπορευμάτων και επιβατών. Στις δραστηριότητες αυτές, κατά κανόνα, οι συλλογικές συμβάσεις δεν έχουν επεκταθεί με διοικητική απόφαση του Υπουργού Εργασίας και εφαρμόζονται μόνο από εργοδότες που είναι μέλη της οικείας ένωσης, πράγμα που σημαίνει ότι οι διατάξεις των συλλογικών συμβάσεων εφαρμόζονται πιθανώς ευρέως. Ένας άλλος τύπος κλαδικών συλλογικών συμβάσεων είναι οι συμβάσεις για τον κατασκευαστικό τομέα, τον ξενοδοχειακό κλάδο και τον κλάδο τροφοδοσίας, τα ταξιδιωτικά γραφεία και τη βιομηχανία ξύλου και χαρτιού, οι οποίες συνήφθησαν πριν από σχετικά μεγάλο χρονικό διάστημα για αόριστο χρονικό διάστημα και ισχύουν για όλους τους εργαζόμενους και τους εργοδότες σε αυτούς τους τομείς χάρη στη διοικητική επέκταση. Οι συμβάσεις αυτές είναι υπεύθυνες για το μεγαλύτερο μέρος της κάλυψης από συλλογικές διαπραγματεύσεις, αν και ο αριθμός των εργαζομένων για τους οποίους ισχύουν στην πράξη είναι ασαφής. Ένας σημαντικός αριθμός εργοδοτών δεν διαθέτει μέσα για τον έλεγχο της εφαρμογής τους. Ορισμένες από αυτές τις συμφωνίες είναι πολύ δυναμικές και ενημερωμένες, παρόλο που έχουν συναφθεί για αόριστο χρονικό διάστημα, λόγω των τακτικά υπογεγραμμένων παραρτημάτων και προσθηκών μέσω των οποίων ορισμένες διατάξεις προσαρμόζονται στις συνθήκες του εν λόγω τομέα, συμπεριλαμβανομένης της ρύθμισης του βασικού μισθού. Άλλες ρυθμίζουν μόνο γενικά ζητήματα και δικαιώματα, αλλά όχι τον βασικό μισθό, επομένως τα ειδικά ζητήματα αντιμετωπίζονται μέσω πρόσθετων εσωτερικών συμβάσεων (για παράδειγμα, η συλλογική σύμβαση τροφοδοσίας). Κατά κανόνα, οι συμφωνίες αυτές δεν περιέχουν σαφείς μηχανισμούς για την εναρμόνιση των μισθών με μακροοικονομικούς και/ή μικροοικονομικούς δείκτες.

Ένα άλλο πρότυπο συλλογικών διαπραγματεύσεων στον ιδιωτικό τομέα αποτελείται από εσωτερικές συλλογικές συμβάσεις. Στο πλαίσιο αυτό υπάρχει επίσης κάποια ανομοιογένεια, τόσο όσον αφορά τη διάρκεια του κύκλου διαπραγματεύσεων (που κυμαίνεται από μονοετείς συμφωνίες έως συμφωνίες αορίστου χρόνου) όσο και όσον αφορά το περιεχόμενο. Οι συμφωνίες αυτές υπάρχουν κυρίως σε μεγάλες επιχειρήσεις (με περισσότερους από 250 υπαλλήλους) και σε μικρότερο βαθμό σε μεσαίες επιχειρήσεις (50–250 εργαζόμενοι). Υπάρχουν επίσης σημαντικές διαφορές μεταξύ των τομέων – έχουν πολύ μεγαλύτερο αντίκτυπο στους τομείς της εξόρυξης και εξόρυξης, των χρηματοπιστωτικών και ασφαλιστικών και των μεταποιητικών τομέων. Ωστόσο, σε αντίθεση με τις συμφωνίες για τον δημόσιο τομέα, οι συμφωνίες αυτές ρυθμίζουν κατά κανόνα με ακρίβεια το επίπεδο των βασικών μισθών, αλλά σπάνια περιέχουν ειδικά σχεδιασμένους μηχανισμούς εναρμόνισης του βασικού μισθού με μακροοικονομικούς και μικροοικονομικούς δείκτες. Γενικά, οι συλλογικές συμβάσεις στον ιδιωτικό τομέα, όσον αφορά άλλα ουσιαστικά δικαιώματα, τείνουν να μιμούνται ως προς τη δομή τους τα ουσιαστικά δικαιώματα στον δημόσιο τομέα (συμπεριλαμβανομένων των δημόσιων επιχειρήσεων και του κράτους και της δημόσιας διοίκησης), αλλά συχνά διαφέρουν ως προς τον αριθμό των ατομικών δικαιωμάτων. Ο αριθμός αυτών των συμφωνιών είναι συχνά χαμηλός, αλλά σε επιτυχημένους τομείς και επιχειρήσεις μπορεί να είναι σημαντικά υψηλότερος. Σημειώνεται ότι, σε αρκετές περιπτώσεις στον ιδιωτικό τομέα, σημειώθηκε μείωση ορισμένων ουσιαστικών δικαιωμάτων των εργαζομένων στο πλαίσιο της προσαρμογής της επιχείρησης και του κλάδου στις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης.

Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι υπάρχει ένα σημαντικό τμήμα του ιδιωτικού τομέα, κυρίως στις μικρές και σε ορισμένες μεσαίες επιχειρήσεις του κλάδου των υπηρεσιών, στο οποίο τα δικαιώματα των εργαζομένων δεν ρυθμίζονται καθόλου από συλλογικές συμβάσεις. Δυστυχώς, δεν υπάρχουν αναλύσεις που να δείχνουν τον βαθμό στον οποίο αυτό έχει αρνητικό αντίκτυπο στο επίπεδο των μισθών ή άλλων υλικών δικαιωμάτων αυτών των εργαζομένων. Δεν υπάρχουν άλλα πρόσφατα δεδομένα.

Οι εργοδότες εκφράζουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τη σύναψη συλλογικών συμβάσεων σε επίπεδο επιχείρησης παρά για συλλογικές διαπραγματεύσεις σε βιομηχανικό, κλαδικό ή περιφερειακό επίπεδο. Αυτό ενισχύεται από το γεγονός ότι ο αριθμός των συλλογικών συμβάσεων σε βιομηχανικό, τομεακό ή περιφερειακό επίπεδο στην Κροατία είναι πολύ μικρός.

Επίπεδα συλλογικών διαπραγματεύσεων, 2022

Άρθρωση

Η Κροατία χαρακτηρίζεται από πολύ αδύναμους δεσμούς μεταξύ των διαφόρων επιπέδων διαπραγμάτευσης. Οι περισσότερες διαπραγματεύσεις διεξάγονται σε επίπεδο εταιρείας, αν και υπάρχουν ορισμένοι τομείς – όπως οι κατασκευές και η εστίαση, καθώς και ο δημόσιος τομέας – όπου υπάρχουν κλαδικές συλλογικές συμβάσεις, μερικές φορές επιπλέον των συμφωνιών σε επίπεδο εταιρείας.

Οι γύροι διαπραγματεύσεων πραγματοποιούνται καθ' όλη τη διάρκεια του έτους και δεν υπάρχει συγκεκριμένη περίοδος του έτους κατά την οποία λαμβάνουν χώρα ή κάποιο μοτίβο κατά τη διάρκεια του έτους.

Συντονισμός

Ο οριζόντιος και κάθετος συντονισμός είναι αδύναμος κυρίως λόγω της γενικά ασθενούς παράδοσης του κοινωνικού διαλόγου, του χαμηλού βαθμού κάλυψης των εργαζομένων του ιδιωτικού τομέα στις συλλογικές συμβάσεις, της απροθυμίας του ιδιωτικού τομέα να δεχθεί τις συνδικαλιστικές οργανώσεις ως εταίρους και των ανεπαρκών ικανοτήτων των συνδικαλιστικών και εργοδοτικών ενώσεων. Στο πλαίσιο μιας σοβαρής οικονομικής και κοινωνικής κατάστασης και ανησυχητικών ποσοστών ανεργίας, τα συνδικάτα έχουν αρχίσει να συντονίζονται αποτελεσματικότερα τα τελευταία χρόνια, αλλά ο συντονισμός εξακολουθεί να είναι σχετικά αδύναμος μεταξύ τους, σε όλους τους τομείς και τα διάφορα επίπεδα.

Μηχανισμοί επέκτασης

Η επέκταση της εφαρμογής μιας συλλογικής σύμβασης προβλέπεται στο άρθρο 203 του νόμου περί εργασίας. Ο Υπουργός Εργασίας δύναται, κατόπιν αιτήσεως όλων των μερών συλλογικής συμβάσεως, να επεκτείνει την εφαρμογή συλλογικής συμβάσεως συναφθείσας με εργοδοτική ένωση ή ένωση εργοδοτών ανώτερου επιπέδου σε εργοδότη που δεν είναι μέλος της εν λόγω εργοδοτικής ή ανώτερης εργοδοτικής ενώσεως. Ο υπουργός θα αποφασίσει εάν η επέκταση της συλλογικής σύμβασης είναι προς το δημόσιο συμφέρον και θα καθορίσει εάν η συλλογική σύμβαση συνήφθη από τις συνδικαλιστικές οργανώσεις με τον μεγαλύτερο αριθμό μελών και από μια ένωση εργοδοτών με τον μεγαλύτερο αριθμό εργαζομένων στο επίπεδο για το οποίο πρόκειται να επεκταθεί.

Μηχανισμοί παρέκκλισης

Παρέκκλιση από τα ελάχιστα πρότυπα που ορίζει ο νόμος προβλέπεται σε ορισμένες από τις συλλογικές συμβάσεις και είναι δυνατή η παρέκκλιση από αυτές τις συλλογικές μισθολογικές συμβάσεις μετά από συμφωνία μεταξύ της αντιπροσωπευτικής συνδικαλιστικής οργάνωσης της εταιρείας (ή της εθνικής συνδικαλιστικής οργάνωσης) και του εργοδότη, κυρίως για τη διάσωση θέσεων εργασίας. Μέσω σύμβασης προσωρινής εργασίας (Labour Act, άρθρο 46), είναι δυνατή η παρέκκλιση από τη γενική νομική ρύθμιση σχετικά με την αμοιβή και τους λοιπούς όρους εργασίας που ισχύουν για τους προσωρινά απασχολούμενους στην επιχείρηση, δηλαδή ότι αυτοί δεν μπορούν να είναι χαμηλότεροι ή λιγότερο ευνοϊκοί από εκείνους που ισχύουν για τους εργαζομένους που απασχολούνται στην εν λόγω επιχείρηση για την εκτέλεση των ίδιων καθηκόντων. Είναι δυνατόν να καθοριστούν λιγότερο ευνοϊκές συνθήκες εργασίας για τους προσωρινά απασχολούμενους από ό,τι για τους εργαζομένους που απασχολούνται στην επιχείρηση με συλλογική σύμβαση που συνάπτεται μεταξύ της εταιρείας προσωρινής απασχόλησης ή ένωσης πρακτορείων και συνδικαλιστικών οργανώσεων.

Λήξη συλλογικών συμβάσεων

Το άρθρο 199 του εργατικού νόμου προβλέπει τη δυνατότητα διευρυμένης εφαρμογής των νομικών κανόνων που περιέχονται σε συλλογική σύμβαση. Μετά τη λήξη της συλλογικής σύμβασης, οι νομικοί κανόνες που περιέχει για το περιεχόμενο και την καταγγελία των συμβάσεων εργασίας εξακολουθούν να ισχύουν έως ότου συναφθεί νέα συλλογική σύμβαση για διάστημα έως και τριών μηνών μετά την αρχική ημερομηνία λήξης. Μια συλλογική σύμβαση μπορεί να προβλέπει μεγαλύτερη περίοδο παρατεταμένης εφαρμογής των νομικών κανόνων της.

Ρήτρες ειρήνης

Κατ 'αρχήν, δεν υπάρχουν ρήτρες ειρήνης στις συλλογικές συμβάσεις και δεν χρησιμοποιούνται. Ωστόσο, το άρθρο 205 του εργατικού νόμου ορίζει ότι:

(1) Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις έχουν το δικαίωμα να προκηρύσσουν και να απεργούν για την προστασία και την προώθηση των οικονομικών και κοινωνικών συμφερόντων των μελών τους ή λόγω μη καταβολής αμοιβής ή αποζημίωσης ή μέρους αυτών, εφόσον δεν έχουν καταβληθεί κατά την ημερομηνία λήξης τους.

(4) Η απεργία δεν μπορεί να αρχίσει πριν από την ολοκλήρωση της διαδικασίας διαμεσολάβησης, όταν η διαδικασία αυτή προβλέπεται από τον παρόντα νόμο, ή πριν από την ολοκλήρωση άλλων διαδικασιών φιλικής επίλυσης διαφορών που έχουν συμφωνηθεί από τα μέρη.

(5) Απεργία αλληλεγγύης μπορεί να αρχίσει ακόμη και αν δεν έχει διεξαχθεί η διαδικασία διαμεσολάβησης, αλλά όχι πριν από την παρέλευση δύο ημερών από την ημερομηνία έναρξης της απεργίας υπέρ της οποίας διοργανώνεται.

Το άρθρο 206 ορίζει τις διαφορές στις οποίες η διαμεσολάβηση είναι υποχρεωτική:

(1) Σε περίπτωση διαφοράς, η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει σε απεργία ή άλλη μορφή συλλογικής δράσης, η διαδικασία διαμεσολάβησης πρέπει να διεξάγεται όπως προβλέπεται από τον παρόντα νόμο, εκτός εάν τα μέρη έχουν καταλήξει σε συμφωνία σχετικά με εναλλακτική φιλική μέθοδο για την επίλυσή της.

(2) Η διαμεσολάβηση που αναφέρεται στην παράγραφο 1 του παρόντος άρθρου διεξάγεται από τον διαμεσολαβητή που επιλέγεται από τα μέρη μιας διαφοράς από τον κατάλογο που καταρτίζει το Οικονομικό και Κοινωνικό Συμβούλιο ή καθορίζεται με κοινή συμφωνία.

Οι συνέπειες της διοργάνωσης απεργίας ή της συμμετοχής σε απεργία καθορίζονται στο άρθρο 215:

(1) Η οργάνωση απεργίας ή η συμμετοχή σε απεργία, η οποία οργανώνεται σύμφωνα με το νόμο, τις συλλογικές συμβάσεις και τους κανόνες των συνδικαλιστικών οργανώσεων, δεν συνιστά παραβίαση της σύμβασης εργασίας.

Άλλες πτυχές της επαγγελματικής ζωής που ρυθμίζονται στις συλλογικές συμβάσεις

Καθώς ο κατασκευαστικός τομέας επλήγη ιδιαίτερα σκληρά από την οικονομική κρίση, οι τροποποιήσεις της συλλογικής σύμβασης για τον τομέα αυτό καταδεικνύουν πώς μπορούν να μειωθούν οι δυσμενείς συνέπειες. Ορισμένες συλλογικές συμβάσεις αφορούν επίσης άλλους όρους εργασίας, όπως ο χρόνος εργασίας.