Ιστορικό για τη Φινλανδία

Η οικονομία της Φινλανδίας έχει περάσει από μια ταραχώδη διετία. Μετά τις επιπτώσεις της πανδημίας COVID-19, η Φινλανδία γνώρισε ισχυρή ανάκαμψη στις αρχές του 2022, αλλά αργότερα το ίδιο έτος τα φινλανδικά νοικοκυριά υπέστησαν μειωμένη αγοραστική δύναμη λόγω του υψηλού πληθωρισμού και των αυξανόμενων επιτοκίων. Το επίπεδο πληθωρισμού ήταν στο 9,1% τον Δεκέμβριο του 2022 (Στατιστική Υπηρεσία Φινλανδίας, 2023α), μια δραματική άνοδος μετά από μια δεκαετία μέτριων επιπέδων πληθωρισμού (Στατιστική Υπηρεσία Φινλανδίας, 2023β). Το 2021, η αύξηση του πραγματικού ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ) της Φινλανδίας ήταν 3 %, σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ που ήταν 5,4 % (Παγκόσμια Τράπεζα, 2023) και εκτιμάται ότι ήταν περίπου 2 % το 2022 (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2023). Ωστόσο, το ποσοστό απασχόλησης στη Φινλανδία αυξάνεται σταθερά από το 2012, κατά 5,4 ποσοστιαίες μονάδες από το 2012 έως το τέλος του 2022, όταν ήταν 79,8%. Τα ποσοστά απασχόλησης ανδρών και γυναικών είναι σχεδόν τα ίδια και αμφότεροι έχουν αυξηθεί στα υψηλότερα σημεία των τελευταίων 10 ετών. Τα στοιχεία για την ανεργία σημείωσαν ελαφρά μείωση τα τελευταία χρόνια, από 7,9% το 2012 σε 6,8% το 2022 (Στατιστική Υπηρεσία Φινλανδίας, 2023γ).

Οι συνθήκες εργασίας των εργαζομένων καθορίζονται βάσει της νομοθεσίας και των συλλογικών συμβάσεων. Η σημαντικότερη νομοθεσία σχετικά με τις εργασιακές σχέσεις στη Φινλανδία είναι ο νόμος περί συμβάσεων εργασίας 55/2001 (Työsopimuslaki), ο νόμος περί ετήσιας άδειας 162/2005 (Vuosilomalaki) και ο νόμος περί χρόνου εργασίας 872/2019 (Työaikalaki). Το 2020 τέθηκε σε ισχύ νέος νόμος για τον χρόνο εργασίας, ο οποίος με τη σειρά του τροποποιήθηκε το 2021. Ο νόμος περί συμβάσεων εργασίας υπέστη αρκετές τροποποιήσεις το 2022. Διάφορες πράξεις διασφαλίζουν την απαγόρευση των διακρίσεων και την ποικιλομορφία στην εργασία. Αυτοί οι νόμοι ισχύουν για όλους τους εργαζόμενους που εργάζονται για φινλανδούς εργοδότες, ανεξάρτητα από την εθνικότητά τους.

Οι σημαντικότεροι νόμοι που διέπουν τις οργανώσεις της αγοράς εργασίας και τις συλλογικές διαπραγματεύσεις περιλαμβάνουν τον νόμο 436/1946 περί συλλογικών συμβάσεων (Työehtosopimuslaki), ο οποίος καθορίζει το πλαίσιο του συστήματος των συμβάσεων, και τον νόμο περί του εργατοδικείου 646/1974 (Laki työtuomioistuimesta) και τον νόμο περί διαμεσολάβησης σε εργατικές διαφορές 420/1962 (Laki työriitojen sovittelusta), οι οποίοι αποσκοπούν στην επίλυση διαφορών σχετικών με συλλογικές συμβάσεις. Η τελευταία τροποποιήθηκε το 2022/2023. Το 2022 τέθηκε σε ισχύ η νέα Πράξη Συνεργασίας 1333/2021 (Yhteistoimintalaki), με σκοπό τη βελτίωση των πρακτικών διαλόγου στον χώρο εργασίας. Ο νομοθέτης για την αγορά εργασίας συντάσσεται με τριμερή τρόπο, με τη συμμετοχή συνδικαλιστικών οργανώσεων και οργανώσεων εργοδοτών στη διαδικασία.

Οι εργασιακές σχέσεις στη Φινλανδία είναι ιδιαίτερα συγκεντρωτικές. Οι διάφορες συνδικαλιστικές οργανώσεις και οργανώσεις εργοδοτών συνεργάζονται στενά μέσω οργανώσεων υψηλού επιπέδου. Το φινλανδικό σύστημα συλλογικών διαπραγματεύσεων εφαρμόστηκε για πρώτη φορά το 1940, όταν οι οργανώσεις της αγοράς εργασίας αναγνώρισαν για πρώτη φορά η μία την άλλη ως διαπραγματευτικούς εταίρους· Η διαδικασία της τριμερούς συνεργασίας άρχισε πλήρως το 1968. Εκτός από τα θέματα απασχόλησης, οι φινλανδικές οργανώσεις αγοράς εργασίας αποτελούν επίσης βασικούς παράγοντες για την ανάπτυξη άλλων τομέων πολιτικής, όπως το συνταξιοδοτικό σύστημα. Με παράδοση συναίνεσης, η κυβέρνηση συνήθως διαβουλεύεται λεπτομερώς με τους κοινωνικούς εταίρους σχετικά με τυχόν προτεινόμενες τροποποιήσεις των νόμων που επηρεάζουν την επαγγελματική ζωή.

Η Φινλανδία είχε παραδοσιακά ένα σύστημα τριών επιπέδων, με τις συλλογικές διαπραγματεύσεις να πραγματοποιούνται συνήθως σε εθνικό, τομεακό και τοπικό επίπεδο. Ωστόσο, η πρακτική αυτή βρίσκεται επί του παρόντος σε κατάσταση αλλαγής: μετά την αλλαγή των εσωτερικών κανόνων της το 2015-2016, η ανώτατη Συνομοσπονδία Φινλανδικών Βιομηχανιών (EK) (Elinkeinoelämän keskusliitto), η κύρια εργοδοτική οργάνωση της Φινλανδίας, επέλεξε να μην συμμετάσχει σε συλλογικές διαπραγματεύσεις σε κεντρικό επίπεδο. Έτσι, το Σύμφωνο Ανταγωνιστικότητας του 2016 (Kilpailukykysopimus), μια σημαντική τριμερής συμφωνία για την αγορά εργασίας που συνεπάγεται, μεταξύ άλλων, πάγωμα των μισθών για το 2017 και 24ωρη παράταση του ετήσιου χρόνου εργασίας, μπορεί να ήταν η τελευταία από τις μεγάλες, κεντρικές συμφωνίες. Οι γύροι συλλογικών διαπραγματεύσεων της περιόδου 2017-2018 αποτέλεσαν αντικείμενο απευθείας διαπραγμάτευσης σε τομεακό επίπεδο, χωρίς να προηγηθεί κεντρική συμφωνία.

Εκτός από τις συλλογικές συμβάσεις που αποτέλεσαν αντικείμενο επίσημης διαπραγμάτευσης, οι κοινωνικοί εταίροι συμμετέχουν σε αμοιβαίες συζητήσεις για τον εργασιακό βίο κατά τη διάρκεια της περιόδου ισχύος της συμφωνίας μέσω του «συστήματος συνεχούς διαπραγμάτευσης». Αυτή η πρακτική έχει γίνει όλο και πιο κοινή κατά την τελευταία δεκαετία.

Ο γύρος διαπραγματεύσεων του 2020 ολοκληρώθηκε με επιτυχία παρά την αυξημένη οικονομική αβεβαιότητα λόγω της πανδημίας COVID-19. Ένας από τους παράγοντες που συνέβαλαν ήταν η στενή συνεργασία μεταξύ των κοινωνικών εταίρων υψηλού επιπέδου. Τον Μάρτιο του 2020, οι εταίροι υπέβαλαν κοινή πρόταση στην κυβέρνηση (Akava, 2020). Αρκετά από τα μέτρα που περιλαμβάνονται στην παρούσα πρόταση εφαρμόστηκαν και αυτά πρόσθεσαν ευελιξία στην αγορά εργασίας κατά το πρώτο έτος της κρίσης COVID-19. Το 2021 ο ρόλος των κοινωνικών εταίρων μετατοπίστηκε από κινητήρια δύναμη των μέτρων για την άμεση αντιμετώπιση των άμεσων συνεπειών της νόσου COVID-19 στην εστίαση σε μακροπρόθεσμα μέτρα για τη στήριξη της ανάκαμψης και της ανθεκτικότητας της Φινλανδίας. Αντί για ad hoc μέτρα, οι κοινωνικοί εταίροι επικεντρώθηκαν σε τριμερείς διαδικασίες που σχετίζονται με την ευρύτερη αγορά εργασίας και άλλες μεταρρυθμίσεις. Το βασικό ζήτημα στις συλλογικές διαπραγματεύσεις το 2021 δεν ήταν η πανδημία COVID-19, αν και η κρίση είχε επιταχυνόμενη επίδραση στις διαπραγματεύσεις. Αντ' αυτού, το μείζον ζήτημα ήταν η συνεχιζόμενη στροφή προς ένα πιο αποκεντρωμένο σύστημα διαπραγματεύσεων (Eurofound, 2022). Ωστόσο, το 2022 χαρακτηρίστηκε από αυξημένο συντονισμό των εργοδοτών στους γύρους συλλογικών διαπραγματεύσεων, καθώς οι διαπραγματεύσεις σταμάτησαν, ενώ οι εργοδότες σε όλους τους τομείς περίμεναν να καταλήξει σε συμφωνία ο τομέας της τεχνολογίας. Η βιομηχανία τεχνολογίας είναι κατά παράδοση ο βηματοδότης στις συλλογικές διαπραγματεύσεις για τους μισθούς. Το 2022 πραγματοποιήθηκαν επίσης απεργιακές κινητοποιήσεις από τις συνδικαλιστικές οργανώσεις νοσηλευτών, οι οποίες οδήγησαν στον νόμο για την εξασφάλιση βασικής υγειονομικής περίθαλψης και φροντίδας στο σπίτι κατά τη διάρκεια της βιομηχανικής δράσης 826/2022 (Laki välttämättömän terveydenhuollon ja kotihoidon turvaamisesta työtaistelun aikana). Αυτή η προσωρινή πράξη διευκρίνιζε ότι οι νοσηλευτές θα μπορούσαν να υποχρεωθούν να εργάζονται κατά τη διάρκεια απεργιακών κινητοποιήσεων, για να αποφευχθούν απειλητικές για τη ζωή ελλείψεις εργατικού δυναμικού στον κρίσιμο τομέα της υγειονομικής περίθαλψης. Η προσωρινή πράξη ήταν σε ισχύ έως τις 31 Ιανουαρίου 2023.

Η διακυβερνητική κοινωνική μεταρρύθμιση και μεταρρύθμιση της υγειονομικής περίθαλψης της κυβέρνησης ολοκληρώθηκε το 2022. Αυτό είχε επιπτώσεις στις συλλογικές διαπραγματεύσεις στον τομέα της κοινωνικής πρόνοιας, καθώς χιλιάδες εργαζόμενοι μεταφέρθηκαν από τη συλλογική σύμβαση που καλύπτει τους δήμους στη σύμβαση που καλύπτει τις νέες περιφέρειες πρόνοιας.