Εργατικές κινητοποιήσεις και διαφορές στην Ιταλία

Το δικαίωμα στην απεργία κατοχυρώνεται στο άρθρο 40 του ιταλικού συντάγματος, το οποίο τέθηκε σε ισχύ το 1948. Πράγματι, ο Εργατικός Κώδικας δεν παρεμβαίνει άμεσα στο ζήτημα των απεργιών, αλλά περιλαμβάνει τις απεργίες μεταξύ των προστατευόμενων δικαιωμάτων σχετικά με την αντισυνδικαλιστική συμπεριφορά των εργοδοτών σύμφωνα με το άρθρο 28 και απαγορεύει τις διακρίσεις λόγω απεργιών σύμφωνα με το άρθρο 15.

Στη σιωπή των νομοθετών, η νομολογία έχει εκδώσει πολυάριθμες αποφάσεις που έχουν αφαιρέσει τα όρια στην άσκηση του δικαιώματος στην απεργία (υπολείμματα του φασιστικού συντεχνιακού νομικού συστήματος) από τον ιταλικό ποινικό κώδικα.

Υπάρχουν πολυάριθμες ρυθμίσεις στο ιταλικό νομικό σύστημα που εμποδίζουν τον εργοδότη να προβεί σε πράξεις που αποσκοπούν στον περιορισμό του δικαιώματος απεργίας, όπως η ακυρότητα της απόλυσης που προκαλείται από τη συμμετοχή σε απεργία.

Το δικαίωμα απεργίας θεωρείται «ατομικό δικαίωμα που ασκείται συλλογικά», καθώς το συμφέρον που επιδιώκεται με την απεργία έχει συλλογικό χαρακτήρα. Για να θεωρηθεί νόμιμη μια απεργία πρέπει να πληρούνται δύο προϋποθέσεις: (1) η διακοπή της εργασιακής δραστηριότητας οργανώνεται σε συλλογική βάση και προωθείται από συνδικαλιστική οργάνωση ή από μη συνδικαλιστική ομάδα εργαζομένων για την προστασία του συλλογικού συμφέροντος· και (2) οι εργατικές κινητοποιήσεις πραγματοποιούνται σε εθελοντική βάση.

Η άσκηση του δικαιώματος απεργίας έχει ως αποτέλεσμα την αναστολή των δύο θεμελιωδών υποχρεώσεων της σχέσης εργασίας: ο εργαζόμενος έχει τη δυνατότητα να μην εκτελέσει την εργασία· και ο εργοδότης δεν υποχρεούται να πληρώσει τον εργαζόμενο για χρόνο εργασίας που δεν εργάστηκε λόγω της συμμετοχής του στην απεργία.

Όσον αφορά τους εργαζόμενους που στοχοποιούνται, οι ακόλουθοι τύποι απεργιών μπορούν να συμβούν στην Ιταλία:

• γενική απεργία (αποχή από την εργασία που επηρεάζει όλους τους εργαζόμενους στη χώρα)

• κλαδική απεργία (αποχή από την εργασία που αφορά μόνο έναν οικονομικό τομέα ή μία κατηγορία εργαζομένων)

• τοπική απεργία (αποχή από την εργασία που αφορά μόνο εργαζόμενους από συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή)

• απεργία σε επίπεδο επιχείρησης (αποχή από την εργασία που επηρεάζει τους εργαζόμενους σε μια συγκεκριμένη εταιρεία)

Όσον αφορά τα χαρακτηριστικά της απεργίας, οι ακόλουθοι τύποι απεργιών μπορούν να συμβούν στην Ιταλία:

• Τακτική απεργία (αποχή από την εργασία)

• λευκή απεργία (οι εργαζόμενοι, αντί να απέχουν από την εργασία, εφαρμόζουν απερίσκεπτα τους κανονισμούς εργασίας, προκαλώντας ταλαιπωρία και επιβράδυνση)

• αρθρωτές απεργίες (που αποσκοπούν στην αλλαγή των λειτουργικών δεσμών μεταξύ των στοιχείων της παραγωγής, έτσι ώστε να προκαλέσουν τη μέγιστη ζημιά στον εργοδότη με ελάχιστη απώλεια μισθού για τους απεργούς)

• διαλείπουσα απεργία ή απεργία «λόξυγκας» (περιλαμβάνει εργαζόμενους που σταματούν την εργασία τους για σύντομες, ακανόνιστες περιόδους)

• Απεργία εκ περιτροπής ή «σκακιέρα» (διαφορετικές ομάδες εργαζομένων ή τμημάτων μέσα σε έναν οργανισμό απεργούν εκ περιτροπής)

Όσον αφορά τους λόγους της απεργίας, οι ακόλουθοι τύποι απεργιών μπορούν να συμβούν στην Ιταλία.

• Τακτική απεργία (αποχή από την εργασία για οικονομικούς/επαγγελματικούς σκοπούς).

• Πολιτική απεργία (αποχή από την εργασία για πολιτικούς σκοπούς). Μια διάκριση μεταξύ μιας καθαρά πολιτικής απεργίας και μιας πολιτικοοικονομικής απεργίας είναι απαραίτητη. Η πρώτη αφορά την επικράτηση πολιτικών επιλογών ή γενικών πολιτικών προσανατολισμών, χωρίς συγκεκριμένη οικονομική διεκδίκηση, ενώ η δεύτερη στοχεύει στην απόκτηση πολιτικών παρεμβάσεων που αφορούν ειδικά τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες των εργαζομένων. Το Συνταγματικό Δικαστήριο κήρυξε την καθαρά πολιτική απεργία νόμιμη για πρώτη φορά στην απόφασή του αριθ. 123/1962. Κατά το δικαστήριο, ακριβώς οι «οικονομικοί σκοποί» της απεργίας καθιστούν δυνατή τη διάκριση μεταξύ μιας καθαρά πολιτικής απεργίας, ως απλής ελευθερίας του εργαζομένου, και μιας πολιτικοοικονομικής απεργίας, ως δικαιώματος του εργαζομένου.

• Απεργία συμπαράστασης (αποχή από την εργασία σε αλληλεγγύη με άλλες ομάδες εργαζομένων, με τις οποίες υπάρχουν κοινά συμφέροντα, ή με έναν μεμονωμένο εργαζόμενο). Ο νόμος αριθ. 146/1990 ρυθμίζει το δικαίωμα απεργίας σε βασικές δημόσιες υπηρεσίες, ανεξάρτητα από το αν παρέχονται από τη δημόσια διοίκηση ή ιδιωτικές επιχειρήσεις. Βασικές δημόσιες υπηρεσίες είναι εκείνες που διασφαλίζουν συνταγματικά προστατευόμενα δικαιώματα (όπως τα δικαιώματα στην εκπαίδευση, την υγεία, τη δημόσια ασφάλεια και την κινητικότητα) ή τη δημόσια τάξη και το δημόσιο συμφέρον. Περιλαμβάνουν, για παράδειγμα, τις τοπικές μεταφορές, τις υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης, τα νοσοκομεία, την πυροσβεστική υπηρεσία, τις υπηρεσίες υποδομής, τις τελικές σχολικές εξετάσεις. Τα γενικά κριτήρια είναι ότι πρέπει να τηρείται προθεσμία προειδοποίησης όταν προκηρύσσεται απεργία και ότι πρέπει να διασφαλίζονται ελάχιστες υπηρεσίες σε περίπτωση απεργίας σε αυτές τις υπηρεσίες, προκειμένου να εξισορροπείται η άσκηση του δικαιώματος απεργίας και άλλων προστατευόμενων δικαιωμάτων ή συμφερόντων. Οι ελάχιστες υπηρεσίες μπορούν να καθοριστούν με συλλογικές συμβάσεις ή νόμο. Συστάθηκε ειδική εθνική επιτροπή για την εφαρμογή του νόμου σχετικά με το δικαίωμα απεργίας στις βασικές δημόσιες υπηρεσίες (Commissione di garanzia dell'attuazione della legge sullo sciopero nei servizi pubblici essenziali).

Αναμένονται ανακοινώσεις από το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Πολιτικών σχετικά με τα στοιχεία για τις απεργίες.

Ο Πίνακας Απεργιών Δημοσίων Υπαλλήλων είναι το εργαλείο μέσω του οποίου η Δημόσια Υπηρεσία, σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν. 146/1990, εκπληρώνει την υποχρέωσή της να αναφέρει όλες τις πληροφορίες σχετικά με τις εθνικές απεργίες στη δημόσια διοίκηση, συμπεριλαμβανομένων των στοιχείων συμμετοχής (εξαιρούνται οι τοπικές ή/και περιφερειακές απεργίες).

• Υπουργός Δημόσιας Διοίκησης: Cruscotto degli scioperi nel pubblico impiego

Μηχανισμοί συλλογικής επίλυσης διαφορών

Μια εργατική διαφορά ορίζεται ως συλλογική όταν προκύπτει από σύγκρουση μεταξύ εργοδοτικών οργανώσεων και συνδικαλιστικών οργανώσεων.

Η Γενική Διεύθυνση Εργασιακών Σχέσεων και Εργασιακών Σχέσεων ασκεί δραστηριότητες διαμεσολάβησης σε περίπτωση εργατικών διαφορών και, γενικά, σε εταιρικές κρίσεις εθνικής σημασίας – δηλαδή σε επιχειρησιακές και παραγωγικές μονάδες που βρίσκονται σε διάφορες περιφέρειες. Ειδικότερα, η Γενική Διεύθυνση:

• ασκεί δραστηριότητες διαμεσολάβησης για τον ορισμό και την ανανέωση των ΕΑΕΑ·

• είναι αρμόδιο για τη διαχείριση των διαδικασιών κοινής εξέτασης που απαιτούνται για την υποβολή – στη Γενική Διεύθυνση Κοινωνικής Ασφάλισης και Κατάρτισης – αιτήσεων για την έγκριση έκτακτων συμπληρωματικών μισθολογικών μεταχειρίσεων για την εξυγίανση επιχειρήσεων και κρίσεις·

• είναι αρμόδιο για τη διεξαγωγή του διοικητικού σταδίου των διαδικασιών ομαδικής απόλυσης σύμφωνα με τον νόμο αριθ. 223/1991

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις συλλογικές εργατικές διαφορές, βλέπε Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Πολιτικών (χωρίς ημερομηνία-α), και για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη Γενική Διεύθυνση Εργασιακών Σχέσεων και Εργασιακών Σχέσεων, βλέπε Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Πολιτικών (χωρίς ημερομηνία-β).

Ατομικοί μηχανισμοί επίλυσης διαφορών

Ο εργατοδικαστής, στο ιταλικό δικαστικό σύστημα, ορίζει ένα ειδικό τμήμα (εργατοδικεία) κάθε τακτικού πρωτοβάθμιου δικαστηρίου, κάθε εφετείου σε δεύτερο βαθμό και του Ανώτατου Ακυρωτικού Δικαστηρίου για τον έλεγχο της νομιμότητας με αρμοδιότητα να αποφαίνεται σε θέματα εργατικού δικαίου και κοινωνικής ασφάλισης.

Οι διαφορές που αφορούν ατομικές σχέσεις εργασίας, εκτός από τις δικαστικές αποφάσεις, μπορούν επίσης να επιλύονται μέσω συμβιβασμού: η διαδικασία που προβλέπεται από τον νόμο προβλέπει ότι οι αποφάσεις μπορούν να λαμβάνονται από επιτροπή συμβιβασμού υπό την προεδρία του διευθυντή της κατά τόπον αρμόδιας επαρχιακής διεύθυνσης εργασίας και αποτελούμενη από εκπροσώπους των εργαζομένων και των εργοδοτών. Αυτό το μέσο επίλυσης διαφορών σχεδιάστηκε για να ελαφρύνει τον φόρτο εργασίας των εργατοδικείων και να μειώσει τις καθυστερήσεις στις διαδικασίες τους.

Επιπλέον, μια άλλη αρκετά συχνή μορφή συνδιαλλαγής στην πράξη λαμβάνει χώρα μέσω της επιτροπής συνδιαλλαγής ίσης ισοτιμίας που προβλέπεται σε πολλές συλλογικές συμβάσεις εργασίας. Στη διαδικασία αυτή συμμετέχουν εκπρόσωποι των συνδικαλιστικών οργανώσεων και των εργοδοτών και το πρόσωπο που ασκεί τα καθήκοντα διαμεσολάβησης ορίζεται από τη συνδικαλιστική οργάνωση στην οποία ανήκει ο εργαζόμενος.

Χρήση εναλλακτικών μηχανισμών επίλυσης διαφορών

Δεν είναι δυνατή η υποβολή εκθέσεων σχετικά με τη συχνότητα χρήσης εναλλακτικών μορφών επίλυσης εργατικών διαφορών σε σύγκριση με τα εργατοδικεία, καθώς τα στοιχεία αυτά δεν είναι διαθέσιμα.