Φορείς και ιδρύματα στην Πολωνία

Το Υπουργείο Οικογένειας, Εργασίας και Κοινωνικής Πολιτικής (Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, MRPiPS) ασχολείται επί του παρόντος με θέματα κοινωνικού διαλόγου (μέσω ειδικής υπηρεσίας) και παρέχει την υποδομή (εγκαταστάσεις και οργανωτική και τεχνική υποστήριξη) για τριμερή κοινωνικό διάλογο σε εθνικό επίπεδο (συγκεκριμένα το RDS) και για τομεακούς φορείς κοινωνικού διαλόγου (στις περισσότερες περιπτώσεις, οι επιτροπές συνδέονται με τα MRPiPS). Το MRPiPS τηρεί επίσης μητρώο των συμβουλίων εργαζομένων και των συλλογικών συμβάσεων εργασίας πολλών εργοδοτών και είναι υπεύθυνο για τη συζήτηση των νέων κανονισμών εργατικού δικαίου που προτείνει η κυβέρνηση με τους κοινωνικούς εταίρους. Στα τέλη του 2020, οι εργασιακές υποθέσεις μεταφέρθηκαν από το MRPiPS σε ένα πιο επιχειρηματικό υπουργείο, το τότε Υπουργείο Ανάπτυξης, Εργασίας και Τεχνολογίας (Ministerstwo Rozwoju, Pracy i Technologii), το οποίο έγινε το Υπουργείο Οικονομικής Ανάπτυξης και Τεχνολογίας (Ministerstwo Rozwoju i Technologii, MRiT). Το 2021, το MRiT αποδυναμώθηκε καθώς τα εργασιακά ζητήματα επέστρεψαν στο MRPiPS. Επί του παρόντος, τόσο το MRPiPS όσο και το MRiT είναι πολιτικά αδύναμα και εξαρτώνται από τον πρωθυπουργό και τους ηγέτες των πολιτικών κομμάτων. Το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας (Ministerstwo Edukacji Narodowej) συγχωνεύθηκε με το Υπουργείο Επιστημών και Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης (Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego) και μετονομάστηκε σε Υπουργείο Παιδείας και Επιστημών (Ministerstwo Edukacji i Nauki).

Η Εθνική Επιθεώρηση Εργασίας (Państwowa Inspekcja Pracy, PIP) είναι κεντρικό διοικητικό όργανο (με επικεφαλής τον προϊστάμενο επιθεωρητή εργασίας, ο οποίος διορίζεται από το κοινοβούλιο) αρμόδιο για την παρακολούθηση της τήρησης και την επιβολή της εργατικής νομοθεσίας. Το PIP εποπτεύεται από το Συμβούλιο Προστασίας της Εργασίας (Rada Ochrony Pracy). Ειδικότερα, τα προνόμια του ΠΔΕ αφορούν την τήρηση των δικαιωμάτων των εργαζομένων, την τήρηση των κανονισμών υγείας και ασφάλειας, τη νομιμότητα της απασχόλησης και την παροχή βοήθειας και συμβουλών στους πολίτες σε θέματα που σχετίζονται με το εργατικό δίκαιο. Σε βοϊβοδάτου (περιφερειακό), υπάρχουν περιφερειακές επιθεωρήσεις εργασίας (Okręgowe Inspektoraty Pracy) καθήκον (εκτός από τις προαναφερθείσες) είναι η καταχώριση νέων και τροποποιημένων συλλογικών συμβάσεων εργασίας ενός εργοδότη. Οι επιθεωρητές εργασίας εκτελούν τα καθήκοντά τους αναλαμβάνοντας προληπτικές δράσεις (διάδοση γνώσεων, προαγωγή της υγείας και της ασφάλειας στην εργασία και παροχή συμβουλών σε εργοδότες και εργαζομένους) και ελέγχους στον χώρο εργασίας (επιτόπιος έλεγχος και έμμεσες έρευνες). Υπάρχουν δύο κατηγορίες ελέγχων, οι συνήθεις και οι σκόπιμοι (προγραμματισμένοι), με τους τελευταίους να αποσκοπούν στην επιθεώρηση συγκεκριμένων τομέων ή επιχειρήσεων.

Τα εργατοδικεία είναι χωριστές και αυτόνομες οργανωτικές μονάδες των γενικών (τοπικών, επαρχιακών και εφετείων) δικαστηρίων και είναι αρμόδια για την εκδίκαση και την εκδίκαση εργατικών υποθέσεων (αξιώσεις που σχετίζονται με την απασχόληση και τη σχέση εργασίας, αξιώσεις που σχετίζονται με άλλες έννομες σχέσεις στις οποίες εφαρμόζονται οι κανονισμοί του εργατικού δικαίου, προσδιορισμός της ύπαρξης σχέσης εργασίας και διακανονισμός αποζημίωσης σε περιπτώσεις εργατικών ατυχημάτων και επαγγελματικών ασθενειών). Στα εργατοδικεία, υπάρχει διαδικασία δύο σταδίων.

Το Κέντρο Διαλόγου για την Κοινωνική Εταιρική Σχέση (Centrum Partnerstwa Społecznego «Διάλογος») είναι ένας κρατικά ελεγχόμενος οργανισμός υπεύθυνος για την προώθηση του κοινωνικού διαλόγου (μέσω της υποκίνησης και διατήρησης δημόσιων συζητήσεων, ερευνητικών και εκδοτικών δραστηριοτήτων).

Η αντιπροσωπευτικότητα των οργανώσεων των κοινωνικών εταίρων σε εθνικό επίπεδο ρυθμίζεται από τον νόμο περί του Συμβουλίου Κοινωνικού Διαλόγου και άλλων φορέων κοινωνικού διαλόγου του 2015. Ωστόσο, οι προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούν οι κοινωνικοί εταίροι παραμένουν οι ίδιες με την προηγούμενη δεσμευτική νομοθεσία. Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις πρέπει να είναι μία από τις ακόλουθες και να έχουν τουλάχιστον 300.000 μέλη, καλύπτοντας οντότητες που δραστηριοποιούνται τουλάχιστον στα μισά από όλα τα τμήματα της πολωνικής ταξινόμησης δραστηριοτήτων (PKD, Polska Klasyfikacja Działalności), ωστόσο δεν μπορούν να προσμετρηθούν περισσότερα από 100.000 μέλη που απασχολούνται σε ένα συγκεκριμένο τμήμα του PKD:

• συνδικαλιστική οργάνωση σε εθνικό επίπεδο

• ένωση (ομοσπονδία) συνδικαλιστικών οργανώσεων σε εθνικό επίπεδο

• μια διασυνδικαλιστική οργάνωση εθνικού επιπέδου (συνομοσπονδία)

Για τις οργανώσεις εργοδοτών, οι όροι είναι οι ακόλουθοι.

• Πρέπει να συνεχίσουν τις δραστηριότητές τους σε εθνική κλίμακα.

• Οι οντότητες μέλη πρέπει να απασχολούν συνολικά τουλάχιστον 300.000 άτομα.

• Οι οντότητες μέλη πρέπει να ασκούν δραστηριότητες τουλάχιστον στα μισά από όλα τα τμήματα του PKD, ωστόσο δεν μπορούν να υπολογίζονται περισσότεροι από 100.000 εργαζόμενοι για κάθε τμήμα.

Σχετικά με τη συνδικαλιστική εκπροσώπηση

Ο νόμος περί συνδικαλιστικών οργανώσεων του 1991 παρέχει το δικαίωμα ίδρυσης συνδικαλιστικών οργανώσεων στους εργαζομένους – δηλαδή στα άτομα που εργάζονται βάσει συμβάσεων εργασίας.

Άλλες μεγαλύτερες κατηγορίες εργαζομένων που αποκλείονται από τη συμμετοχή σε συνδικαλιστικές οργανώσεις είναι δικαστές, δημόσιοι υπάλληλοι στην κρατική διοίκηση, επαγγελματίες στρατιώτες και λειτουργοί του Γραφείου Κρατικής Προστασίας (Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego). Υπάρχουν επίσης ειδικές κατηγορίες ατόμων που δραστηριοποιούνται στην αγορά εργασίας και δεν έχουν το δικαίωμα να ιδρύουν συνδικαλιστικές οργανώσεις, αλλά είναι επιλέξιμα να ενταχθούν σε υφιστάμενες συνδικαλιστικές οργανώσεις, συμπεριλαμβανομένων των συνταξιούχων, των ανέργων, των τηλεργαζομένων και των προσωρινά απασχολούμενων. Υπάρχουν επίσης ειδικοί κανονισμοί σχετικά με τη συμμετοχή σε συνδικαλιστικές οργανώσεις των αστυνομικών, των συνοριοφυλάκων, των δεσμοφυλάκων και της κρατικής πυροσβεστικής υπηρεσίας (Państwowa Straż Pożarna), καθώς και των υπαλλήλων του Ανώτατου Ελεγκτικού Συνεδρίου (Najwyższa Izba Kontroli).

Λόγω του στενού ορισμού του δικαιώματος του συνεταιρίζεσθαι στον νόμο περί συνδικαλιστικών οργανώσεων, οι αυτοαπασχολούμενοι και όσοι εργάζονται βάσει συμβάσεων αστικού δικαίου δεν είναι επιλέξιμοι να προσχωρήσουν ή να οργανώσουν συνδικαλιστικές οργανώσεις. Δεδομένου ότι απαιτούνται τουλάχιστον 10 εργαζόμενοι για τη σύσταση συνδικάτου σε επίπεδο επιχείρησης, ουσιαστικά αποκλείονται και όσοι εργάζονται σε πολύ μικρές επιχειρήσεις (περίπου το 40% του συνόλου των εργαζομένων).

Μετά το ξαφνικό κύμα αποσυνδικαλιστικοποίησης στη δεκαετία του 1990, η πυκνότητα των συνδικάτων το 2004 ανήλθε σε 21,5% σύμφωνα με στοιχεία του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ). Σύμφωνα με την πιο πρόσφατη έρευνα του Κέντρου Ερευνών Κοινής Γνώμης (Centrum Badania Opinii Społecznej, CBOS), η πυκνότητα των συνδικαλιστικών οργανώσεων το 2021 ήταν 10,5%.

Συμμετοχή σε συνδικαλιστικές οργανώσεις και πυκνότητα, 2010–2021

Σημειώσεις: * Ποσοστό εργαζομένων που είναι μέλη συνδικαλιστικής οργάνωσης. ** Βάσει των CBOS (2013), CBOS (2014), CBOS (2015), CBOS (2017), CBOS (2019), CBOS (2021). *** Η συμμετοχή των εργαζομένων σε συνδικαλιστικές οργανώσεις προκύπτει από το σύνολο των μελών (εργατικών) συνδικαλιστικών οργανώσεων και προσαρμόζεται, εάν είναι απαραίτητο, για τα μέλη συνδικαλιστικών οργανώσεων εκτός του ενεργού, εξαρτώμενου και απασχολούμενου εργατικού δυναμικού (δηλαδή των συνταξιούχων, αυτοαπασχολούμενοι, φοιτητές και άνεργοι). Υπολογισμοί του ίδιου του συγγραφέα με βάση τις εκθέσεις CBOS. Υπολογισμοί του ίδιου του συντάκτη με βάση τις εκθέσεις CBOS και τη Eurostat [lfsa_egan], στοιχεία για την απασχόληση. AIAS ICTWSS, Ινστιτούτο Προηγμένων Εργασιακών Μελετών του Άμστερνταμ Θεσμικά χαρακτηριστικά των συνδικάτων, καθορισμός των μισθών, κρατική παρέμβαση και κοινωνικά σύμφωνα· μ.δ., άνευ αντικειμένου.

Κύριες συνδικαλιστικές συνομοσπονδίες και ομοσπονδίες

Συνολικά τρεις συνδικαλιστικές οργανώσεις στην Πολωνία πληρούν τα κριτήρια αντιπροσωπευτικότητας σε εθνικό επίπεδο (βλ. τον παρακάτω πίνακα) και συμμετέχουν στην RDS. Πρόκειται για την Ανεξάρτητη Αυτοδιοικούμενη Συνδικαλιστική Αλληλεγγύη (Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Solidarność, NSZZ Solidarność), την Πανπολωνική Συμμαχία Συνδικάτων (Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych, OPZZ) και το Φόρουμ Συνδικαλιστικών Οργανώσεων (Forum Związków Zawodowych, FZZ).

Κύριες συνδικαλιστικές συνομοσπονδίες και ομοσπονδίες

Πηγές: Αυτοαναφερόμενα στοιχεία (πληροφορίες που ελήφθησαν από εκπροσώπους συνδικαλιστικών οργανώσεων) για την NSZZ Solidarność και την OPZZ· εκτίμηση βάσει CBOS (2013), CBOS (2014), CBOS (2015), CBOS (2017), CBOS (2019), CBOS (2021) και Eurostat [lfsa_eegaed], στοιχεία σχετικά με τον αριθμό των εργαζομένων για το 2019.

Δεν έχουν πραγματοποιηθεί σημαντικές οργανωτικές αλλαγές στο συνδικαλιστικό κίνημα από το 2020. Από το 2013, υπήρξε ένα άνευ προηγουμένου επίπεδο συνεργασίας μεταξύ των τριών μεγάλων συνδικαλιστικών συνομοσπονδιών. Πρώτον, τα τρία συνδικάτα έλαβαν ομόφωνη απόφαση να εγκαταλείψουν τον κοινωνικό διάλογο σε κεντρικό επίπεδο. Στη συνέχεια ξεκίνησαν μια εκστρατεία κατά της κυβερνητικής πολιτικής (οι συνεδριάσεις της επιτροπής ήταν κλειστές για το κοινό και επίσης δεν καταγράφηκαν, γεγονός που προκάλεσε αντιρρήσεις από τα μέλη της, αλλά η κυβέρνηση, η οποία ήταν ο διοργανωτής των συνεδριάσεων, δεν σκόπευε να το αλλάξει αυτό) και συνεργάστηκαν στην προετοιμασία των μεταρρυθμιστικών προτάσεων της Τριμερούς Επιτροπής Κοινωνικών και Οικονομικών Υποθέσεων. Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις ήταν οι κύριοι αρχιτέκτονες της νέας τριμερούς νομοθεσίας για τον κοινωνικό διάλογο που εγκρίθηκε το 2015. Από τις τρεις, η NSZZ Solidarność απολαμβάνει την καλύτερη σχέση με την κυβέρνηση. για παράδειγμα, ζητείται η γνώμη της για θέματα εκτός της ημερήσιας διάταξης του RDS. Υποστηρίζει επίσης την κυβέρνηση στη συνεχιζόμενη σύγκρουσή της με την Πολωνική Ένωση Εκπαιδευτικών (Związek Nauczycielstwa Polskiego).

Τον Μάιο του 2018, ο Jan Guz επανεξελέγη πρόεδρος του OPZZ για τέταρτη συνεχόμενη φορά στο ένατο εθνικό συνέδριο. Μετά τον απροσδόκητο θάνατό του τον Μάιο του 2019, ο Andrzej Radzikowski εξελέγη πρόεδρος της OPZZ. Τον Δεκέμβριο του 2022, αντικαταστάθηκε από τον Piotr Ostrowski, ο οποίος ήταν αντιπρόεδρος από το 2018. Τον Μάιο του 2018, η Dorota Gardias επανεξελέγη πρόεδρος του FZZ στο πέμπτο εθνικό συνέδριο. Τον Οκτώβριο του 2018, η NSZZ Solidarność πραγματοποίησε το 29ο εθνικό συνέδριό της και επανεξέλεξε τον Piotr Duda ως πρόεδρο για άλλη μια τετραετή θητεία.

Σχετικά με την εκπροσώπηση των εργοδοτών

Κάθε εργοδότης μπορεί να προσχωρήσει σε οργάνωση εργοδοτών. Οι οργανώσεις εργοδοτών δεν αναπτύχθηκαν ιδιαίτερα γρήγορα κατά τα έτη που προηγήθηκαν της προετοιμασίας της προηγούμενης έκθεσης. Ωστόσο, το 2011, οι εργοδότες της Πολωνίας (Pracodawcy Rzeczypospolitej Polskiej) ανέφεραν μαζική αύξηση του όγκου της συνολικής απασχόλησης των συνδεδεμένων εργοδοτών τους, υποστηρίζοντας ότι ο αριθμός ανέρχεται σε περίπου πέντε εκατομμύρια άτομα (που εργάζονται για περίπου 10.000 εργοδότες). Το 2012, οι εργοδότες της Πολωνίας αποκάλυψαν ότι περίπου τέσσερα εκατομμύρια εργαζόμενοι εργάζονταν συνολικά στις εταιρείες-μέλη τους. Ως εκ τούτου, είναι δύσκολο να εκτιμηθεί η τρέχουσα πυκνότητα της οργάνωσης των εργοδοτών. Η κατάσταση όσον αφορά την ένταξη φαίνεται να είναι σταθερή τα τελευταία χρόνια. Στους δικτυακούς τόπους τους, ορισμένοι οργανισμοί αναφέρουν μικρές μειώσεις (π.χ. Business Centre Club (BCC)) ή αύξηση των μελών τους (π.χ. η Ένωση Επιχειρηματιών και Εργοδοτών (Związek Przedsiębiorców i Pracodawców, ZPP). Ωστόσο, σημαντική αύξηση υποδηλώνουν και πάλι οι πληροφορίες που παρείχαν οι εργοδότες της Πολωνίας.

Συμμετοχή σε οργανώσεις εργοδοτών και πυκνότητα, 2012–2020

Σημείωση: * Ποσοστό εργαζομένων που εργάζονται σε εγκατάσταση που είναι μέλος οποιασδήποτε εργοδοτικής οργάνωσης που συμμετέχει σε συλλογικές διαπραγματεύσεις.

Κύριες οργανώσεις εργοδοτών

Υπάρχουν έξι εθνικές οργανώσεις εργοδοτών που έχουν έδρες στο RDS: το BCC, η Συνομοσπονδία Lewiatan, οι Εργοδότες της Πολωνίας, η Ομοσπονδία Πολωνών Επιχειρηματιών (Federacja Pracodawców Polskich, FPP), η Πολωνική Ένωση Βιοτεχνών (Związek Rzemiosła Polskiego, ZRP) και το ZPP. Το ZPP προσχώρησε στο RDS τον Νοέμβριο του 2018, αφού το δικαστήριο αναγνώρισε ότι πληρούσε τα αντιπροσωπευτικά κριτήρια. Το FPP εντάχθηκε στο RDS το 2020. Οι πληροφορίες σχετικά με τη συμμετοχή στις συλλογικές διαπραγματεύσεις συλλέγονται μέσω των δραστηριοτήτων παρακολούθησης του ίδιου του συγγραφέα.

Κύριες οργανώσεις εργοδοτών και συνομοσπονδίες

Τριμερή και διμερή όργανα και συνεννόηση

Το 2015, το θεσμικό πλαίσιο για τον τριμερή κοινωνικό διάλογο άλλαξε ριζικά. Σε κεντρικό επίπεδο, το κύριο σώμα είναι το RDS. Τα μέλη του RDS αποτελούνται από κυβερνητικούς εκπροσώπους που διορίζονται από τον πρωθυπουργό και εκπροσώπους συνδικαλιστικών συνομοσπονδιών και οργανώσεων εργοδοτών που είναι αντιπροσωπευτικές σε εθνικό επίπεδο.

Έντεκα θεματικές ομάδες λειτουργούν στο πλαίσιο του RDS. Οι ομάδες ασχολούνται με θέματα διατομεακού κοινωνικού διαλόγου, όπως η κρατική οικονομική πολιτική, η αγορά εργασίας, το εργατικό δίκαιο, ο προϋπολογισμός κοινωνικής ασφάλισης, οι μισθοί και οι κοινωνικές παροχές. Υπάρχουν επίσης 18 τριμερείς τομεακές επιτροπές (trójstronne zespoły branżowe),οι οποίες συμβουλεύουν την κυβέρνηση σε θέματα που σχετίζονται με τα προβλήματα συγκεκριμένων κλάδων της εθνικής οικονομίας.

Σε περιφερειακό επίπεδο, τα περιφερειακά συμβούλια κοινωνικού διαλόγου (wojewódzkie rady dialogu społecznego) λειτουργούν ως τριμερή όργανα κοινωνικού διαλόγου, τα οποία αναλαμβάνουν συμβουλευτικό ρόλο σε θέματα που αφορούν τους κοινωνικούς εταίρους σε τοπικό επίπεδο.

Κύρια τριμερή και διμερή όργανα

Ο κύριος δίαυλος εκπροσώπησης των εργαζομένων σε επίπεδο χώρου εργασίας είναι μέσω συνδικαλιστικών οργανώσεων σε επίπεδο επιχείρησης (zakładowe organizacje związkowe). Προκειμένου να συσταθεί μια νέα ένωση σε επίπεδο εταιρείας, απαιτούνται τουλάχιστον 10 μέλη, τα οποία στη συνέχεια πρέπει να ενημερώσουν το δικαστήριο ώστε να εγγραφεί η νέα ένωση. Οι εργαζόμενοι που εργάζονται σε χωριστούς χώρους εργασίας (π.χ. εταιρείες πολλαπλών εγκαταστάσεων) μπορούν να ενταχθούν σε διεπιχειρησιακή συνδικαλιστική οργάνωση (międzyzakładowe organizacje związkowe), αλλά αυτές είναι σχετικά σπάνιες. Τα συνδικάτα σε επίπεδο χώρου εργασίας είτε ανήκουν άμεσα (όπως στην περίπτωση της NSZZ Solidarność, καθώς είναι ένα γενικό εργατικό συνδικάτο) είτε συνδέονται με κλαδικές ή/και περιφερειακές δομές.

Συμβούλια επιχείρησης υπάρχουν από το 2006. Προκειμένου να συσταθεί συμβούλιο εργαζομένων, τουλάχιστον το 10% των εργαζομένων που εργάζονται για τον εργοδότη πρέπει να ζητήσουν εκλογή (γενική ψηφοφορία) στο σώμα. Το συμβούλιο επιχείρησης εκλέγεται για τετραετή θητεία. Μεταξύ 2006 και 2008, το κατώτατο όριο για τη σύσταση συμβουλίων εργαζομένων ήταν 100 εργαζόμενοι. Επί του παρόντος, οι εργοδότες με τουλάχιστον 50 εργαζομένους πρέπει να επιτρέπουν τη σύσταση συμβουλίου εργαζομένων. Μέχρι το 2009, ο νόμος προέβλεπε δύο δρόμους για τη δημιουργία ενός συμβουλίου εργαζομένων: στους μη συνδικαλιστικούς χώρους εργασίας, ένα συμβούλιο θα εκλεγόταν μέσω γενικής ψηφοφορίας, ενώ, στους συνδικαλιστικούς χώρους εργασίας, οι σύμβουλοι θα διορίζονταν από συνδικαλιστικές οργανώσεις σε επίπεδο εταιρείας. Το 2008, το Συνταγματικό Δικαστήριο έκρινε ότι οι κανονισμοί αυτοί παραβίαζαν το Σύνταγμα. Μετά την τροποποίηση του 2009, όλα τα συμβούλια εργαζομένων προέρχονται πλέον από γενικές εκλογές, αλλά, στους συνδικαλιστικούς χώρους εργασίας, τα συνδικάτα κατάφεραν γενικά να διατηρήσουν τον έλεγχο των οργάνων.

Κανονισμός, σύνθεση και αρμοδιότητες των φορέων