Ιστορικό για την Πολωνία

Το κατά κεφαλήν ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ) της Πολωνίας ήταν 47% υψηλότερο το 2022 από ό,τι το 2012. Το 2021, η αύξηση του ΑΕΠ ανήλθε σε 6,7%, ανακάμπτοντας από τη συρρίκνωση που προκλήθηκε από τη νόσο COVID-19 το 2020. Το 2022, η αύξηση του ΑΕΠ επιβραδύνθηκε στο 4,9%, αποτέλεσμα καλύτερο από το αναμενόμενο υπό τις περιστάσεις. Το 2022, τα επίπεδα ανεργίας παρέμειναν χαμηλά, με μέσο ετήσιο ποσοστό ανεργίας 2,9 %, το οποίο ήταν σημαντικά χαμηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ των 27 (6,2 %). Παρά την απορρόφηση περίπου 800.000 Ουκρανών προσφύγων στην πολωνική αγορά εργασίας, μέχρι το τέλος του 2022 η ανεργία παρέμεινε στο 2,9%, ενώ η ανεργία των νέων αυξήθηκε στο 10,8% το δεύτερο εξάμηνο του 2022.

Οι πολίτες της ΕΕ/του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου μπορούν να αναλάβουν εργασία στην Πολωνία χωρίς άδεια εργασίας, όπως και οι πολωνοί πολίτες, βάσει της αρχής της ελεύθερης κυκλοφορίας των προσώπων (οι κανόνες εφαρμογής της ελεύθερης κυκλοφορίας των προσώπων ρυθμίζονται από την οδηγία 2004/38/ΕΚ σχετικά με το δικαίωμα των πολιτών της Ένωσης και των μελών των οικογενειών τους να κυκλοφορούν και να διαμένουν ελεύθερα στην επικράτεια των κρατών μελών).

Η αναζήτηση εργασίας μπορεί να γίνει είτε μεμονωμένα από το άτομο που αναζητά εργασία είτε μέσω των ακόλουθων ιδρυμάτων: τη δημόσια διοίκηση απασχόλησης (εργασίας), η οποία διαχειρίζεται την κεντρική βάση δεδομένων προσφορών εργασίας (Centralna Baza Ofert Pracy) (απαιτείται εγγραφή)· το δίκτυο ευρωπαϊκών υπηρεσιών απασχόλησης (EURES)· το Σώμα Εθελοντών Εργασίας (Ochotnicze Hufce Pracy), το οποίο παρέχει υπηρεσίες στρατολόγησης κυρίως σε νέους· ιδιωτικά γραφεία ευρέσεως εργασίας (πρόκειται για αδειοδοτημένη δραστηριότητα· τα γραφεία αυτά πρέπει να διαθέτουν πιστοποιητικό που εκδίδεται από τις περιφερειακές αρχές – δηλαδή από τον στρατάρχη του βοεβοδάτου)· και ιστοσελίδες (δηλαδή μέσω αγγελιών εργασίας που τοποθετούνται απευθείας από τους εργοδότες).

Ο όγκος της αδήλωτης εργασίας παρέμεινε σταθερός τα τελευταία χρόνια. Σύμφωνα με τη στατιστική υπηρεσία της Πολωνίας (Główny Urząd Statystyczny, GUS), το 5,4% όλων των απασχολούμενων (δηλαδή περίπου 880.000 άτομα) πραγματοποίησε μη δηλωμένη εργασία το 2017, σε σύγκριση με το 4,5% (περίπου 700.000) το 2014. Δυστυχώς, από το 2022, η GUS δεν παρέχει πλέον αυτά τα δεδομένα.

Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να βρείτε στις ακόλουθες ιστοσελίδες:

• Ευρωπαϊκή Επιτροπή: EURES – ζωή και εργασία στην Πολωνία

• Eurofound: Ευρωπαϊκό λεξικό εργασιακών σχέσεων – Αδήλωτη εργασία

• Δεδομένα: Αντιμετώπιση της αδήλωτης εργασίας στην Ευρώπη

Ο εργατικός κώδικας (Kodeks pracy) ρυθμίζει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των εργαζομένων και των εργοδοτών στην Πολωνία. Μια σημαντική προσπάθεια μεταρρύθμισης του Εργατικού Κώδικα απέτυχε το 2018, καθώς το πολωνικό κοινοβούλιο αποφάσισε να μην προχωρήσει σε δύο σχέδια κανονισμών (το ένα αφορά τις ατομικές και το άλλο τις συλλογικές εργασιακές σχέσεις).

Το 2017 τέθηκαν σε ισχύ κανονισμοί που εισάγουν τον κατώτατο ωρομίσθιο (13 PLN (3,12 € στις 15 Ιουλίου 2024), που αυξήθηκαν σε 18,30 PLN (4,07 €) το 2021). Περίπου 0,5 εκατομμύρια άτομα στην αγορά εργασίας, για τα οποία η εργασία βάσει συμβάσεων ελεύθερων επαγγελματιών είναι η κύρια μορφή δραστηριότητάς τους, επωφελήθηκαν από τον νέο νόμο.

Το 2018 τροποποιήθηκε ο νόμος περί συνδικαλιστικών οργανώσεων (Ustawa o związkach zawodowych), επεκτείνοντας το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι στα «πρόσωπα που εκτελούν αμειβόμενη εργασία», ανεξάρτητα από τη νομική βάση της σχέσης εργασίας τους. Ωστόσο, οι μη εργαζόμενοι πρέπει να παραμείνουν στη σχέση με τον εργοδότη τους για έξι μήνες προτού «κερδίσουν» το δικαίωμά τους στην επιλεξιμότητα για συνδικαλιστική οργάνωση. Η συντριπτική πλειονότητα των τροποποιήσεων τέθηκε σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 2019. Τροποποιήθηκε επίσης ο νόμος περί του Συμβουλίου Κοινωνικού Διαλόγου και άλλων φορέων κοινωνικού διαλόγου (Ustawa o Radzie Dialogu Społecznego i innych instytucjach dialogu społecznego), με τον μέγιστο αριθμό εκπροσώπων των κοινωνικών εταίρων στο Συμβούλιο Κοινωνικού Διαλόγου (Rada Dialogu Społecznego, RDS) να ανέρχεται σε 25 σε κάθε πλευρά.

Το 2020, λόγω της πανδημίας, εισήχθησαν εκτεταμένοι μηχανισμοί προστασίας της απασχόλησης στον εργατικό κώδικα. Οι εργοδότες (αρχικά όλοι, αλλά, από τα μέσα του 2020, μόνο εκείνοι σε τομείς όπως η φιλοξενία και η αναψυχή) μπορούσαν να υποβάλουν αίτηση για επιδοτήσεις (δηλαδή, η «ασπίδα κατά της κρίσης» (Tarcza Antykryzysowa)). Το ποσό που έπρεπε να επιστρέψουν ήταν περιορισμένο εάν κατάφερναν να διατηρήσουν τα επίπεδα απασχόλησής τους. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, οι εργαζόμενοι μπορούσαν επίσης να έχουν πρόσβαση σε επιχορηγήσεις και επιδοτήσεις απασχόλησης από το Ταμείο Εργασίας (Fundusz Pracy) και το Ίδρυμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων (Zakład Ubezpieczeń Społecznych, ZUS).

Το 2020, ορισμένοι κανονισμοί του Εργατικού Κώδικα σχετικά με την υποχρεωτική άδεια μετ' αποδοχών και τις αποζημιώσεις απόλυσης χαλάρωσαν προσωρινά. Η τηλεργασία εισήχθη στον εργατικό κώδικα – αρχικά με ευέλικτα, προσωρινά μέτρα, αλλά προστέθηκε ένα νέο κεφάλαιο για την τηλεργασία στον εργατικό κώδικα, ο οποίος τέθηκε σε ισχύ τον Απρίλιο του 2023. Το νέο αυτό κεφάλαιο καλύπτει τους τομείς της υγείας και της ασφάλειας και την οικονομική συμμετοχή του εργοδότη στο κόστος της τηλεργασίας. Ενθαρρύνει επίσης τους γονείς μικρών παιδιών, τις έγκυες γυναίκες και τους φροντιστές να εργάζονται εξ αποστάσεως.

Οι εργασιακές σχέσεις και ο κοινωνικός διάλογος στην Πολωνία ρυθμίζονται από τον εργατικό κώδικα, τον νόμο περί συνδικαλιστικών οργανώσεων, τον νόμο περί οργανώσεων εργοδοτών (Ustawa o organizacjach pracodawców), τον νόμο περί επίλυσης συλλογικών διαφορών (Ustawa o rozwiązywaniu sporów zbiorowych) και τον νόμο περί του συμβουλίου κοινωνικού διαλόγου και άλλων φορέων κοινωνικού διαλόγου (Ustawa o Radzie Dialogu Społecznego i innych instytucjach dialogu społecznego).

Οι εργασιακές σχέσεις στην Πολωνία μπορούν να περιγραφούν ως ένα μείγμα πλουραλισμού, νεοκορπορατισμού και κρατισμού, το οποίο αντικατοπτρίζεται στην ποικιλία των ετικετών που χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν την κατάσταση, συμπεριλαμβανομένου του «απατηλού κορπορατισμού» (Ost, 2000), του «πλουραλισμού» (Meardi, 2002) και του «ψεύτικου κορπορατισμού» (King, 2007). Για τους Bechter et al (2012), η Πολωνία (όπως και άλλες χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης) είναι μια «μικτή» ή «κενή» περίπτωση. Πιο πρόσφατες αναλύσεις έχουν παράσχει στοιχεία για αναδυόμενο νεοκρατισμό (με αυξανόμενο κρατικό εθελοντισμό) (Czarzasty and Mrozowicki, 2018). Οι πολωνικές εργασιακές σχέσεις συνδυάζουν ένα υψηλό επίπεδο αποκέντρωσης των συλλογικών διαπραγματεύσεων με τους σχετικά αδύναμους θεσμούς κοινωνικού διαλόγου σε εθνικό επίπεδο (το RDS και, προηγουμένως, η τριμερής επιτροπή κοινωνικών και οικονομικών υποθέσεων (Trójstronna Komisja ds. Społeczno-Gospodarczych)) και υπανάπτυκτες συλλογικές διαπραγματεύσεις σε επίπεδο βιομηχανίας. Οι περισσότερες συλλογικές διαπραγματεύσεις πραγματοποιούνται σε επίπεδο εταιρείας.

Η πυκνότητα των μελών είναι χαμηλή τόσο μεταξύ των συνδικαλιστικών οργανώσεων όσο και μεταξύ των οργανώσεων εργοδοτών. Για πολλά χρόνια υπήρξε ένα σημαντικό πολιτικό χάσμα μεταξύ των συνδικάτων, αντανακλώντας το κομμουνιστικό και αντικομμουνιστικό παρελθόν τους. Ο «ανταγωνιστικός πλουραλισμός» (Gardawski, 2003) των συνδικάτων αντανακλά τον κατακερματισμό τους και τον ανταγωνισμό μεταξύ των συνδικάτων.

Το κράτος διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στις πολωνικές εργασιακές σχέσεις. Πρώτον, αποτελεί σημαντικό εργοδότη, καθώς, το 2021, το 17,6 % των εργαζομένων εργαζόταν στον δημόσιο τομέα στην Πολωνία (το ποσοστό αυτό περιλαμβάνει μόνο τους υπαλλήλους της διοίκησης και των δημόσιων υπηρεσιών και δεν καλύπτει εταιρείες με δεσπόζουσα κρατική ιδιοκτησία). Δεύτερον, η εθνική νομοθεσία παραμένει το βασικό σημείο αναφοράς για τον καθορισμό κατώτατων μισθών και συνθηκών εργασίας για τους περισσότερους εργαζομένους στον ιδιωτικό τομέα λόγω της περιορισμένης κάλυψης από συλλογικές διαπραγματεύσεις σε όλα τα επίπεδα. Τρίτον, οι κρατικές αρχές διαδραματίζουν καίριο ρόλο στον τριμερή κοινωνικό διάλογο σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο.

Τον Ιούνιο του 2015 εγκρίθηκε νέα νομοθεσία για την αποκατάσταση του τριμερούς συστήματος κοινωνικού διαλόγου στη χώρα και, τον Οκτώβριο, άρχισαν να λειτουργούν νέα τριμερή όργανα. Μετά τη νίκη του Andrzej Duda στις προεδρικές εκλογές τον Ιούνιο του 2015, τον Οκτώβριο του 2015 το πρώην κόμμα του – Νόμος και Δικαιοσύνη (Prawo i Sprawiedliwość, PiS) – κέρδισε τις κοινοβουλευτικές εκλογές, εξασφαλίζοντας την πλειοψηφία των εδρών και στα δύο σώματα. Η αρχική φάση λειτουργίας της νέας κυβέρνησης χαρακτηρίστηκε από μια σειρά αλλαγών υπέρ των εργαζομένων στο νομικό περιβάλλον (όπως περιγράφεται παραπάνω) και σχετικά υψηλή προσοχή της κυβέρνησης στις τριμερείς διαβουλεύσεις. Ωστόσο, από το 2017, υπάρχουν αυξανόμενες ενδείξεις επιστροφής στην επιλεκτική προσέγγιση της προηγούμενης κυβέρνησης στον τριμερή χαρακτήρα (που χαρακτηρίζεται από την αποφυγή ή την παράβλεψη των τριμερών διαβουλεύσεων όποτε θεωρούνται εμπόδιο στην εκπλήρωση των στόχων της κυβερνητικής πολιτικής). Το 2019, το PiS κέρδισε ξανά τις κοινοβουλευτικές εκλογές, αλλά έχασε την ανεξάρτητη πλειοψηφία του στη Γερουσία, η οποία είναι η άνω βουλή του κοινοβουλίου (οι νομοθετικές του αρμοδιότητες, ωστόσο, είναι σημαντικά μικρότερες από εκείνες της κάτω βουλής, δηλαδή του Sejm). Το 2020, ο Andrzej Duda επανεξελέγη στο αξίωμα του προέδρου. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, η δραστηριότητα της RDS συνεχίστηκε, αλλά, κατά τη γνώμη ορισμένων εκπροσώπων συνδικαλιστικών οργανώσεων, η ποιότητα του κοινωνικού διαλόγου επιδεινώθηκε σταδιακά σε όλα τα επίπεδα. Η κυβέρνηση σχεδίαζε να εισαγάγει τη δυνατότητα του πρωθυπουργού να απολύσει μέλη του RDS, αλλά αυτή η ιδέα μπλοκαρίστηκε με επιτυχία από τους κοινωνικούς εταίρους. Τον Οκτώβριο του 2022, ο πρόεδρος της Συνομοσπονδίας Lewiatan (Konfederacja Lewiatan) (μία από τις σημαντικότερες εργοδοτικές οργανώσεις στο RDS) συνελήφθη από το Κεντρικό Γραφείο Καταπολέμησης της Διαφθοράς (Centralne Biuro Antykorupcyjne) κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης της εκτελεστικής επιτροπής του RDS και την ημέρα του ετήσιου συνεδρίου της Συνομοσπονδίας Lewiatan – του Ευρωπαϊκού Φόρουμ για Νέες Ιδέες (Europejskie Forum Nowych Idei) – στο Sopot. Η υπόθεση του εισαγγελέα ήταν τόσο αδύναμη που τα δικαστήρια δεν συμφώνησαν σε προσωρινή σύλληψη. Μέχρι σήμερα, η υπόθεση δεν έχει ολοκληρωθεί. Ωστόσο, το γεγονός αυτό είχε ως αποτέλεσμα σημαντική επιδείνωση των σχέσεων μεταξύ του RDS και της κυβέρνησης. Τα μέλη του RDS ανέφεραν επίσης ότι αισθάνονται παραγκωνισμένοι στη διαδικασία δημόσιων διαβουλεύσεων και επεσήμαναν ότι, σε σχέση με ορισμένες ιδέες, η κυβέρνηση συμβουλεύεται μόνο τις προτιμώμενες οργανώσεις της (τόσο από την πλευρά των συνδικαλιστικών οργανώσεων όσο και από την πλευρά των εργοδοτών).

Τα μέλη του RDS ελπίζουν επίσης ότι η θέση τους μπορεί να ενισχυθεί ως αποτέλεσμα των μεταρρυθμίσεων του εθνικού σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (Krajowy Plan Odbudowy), αλλά αυτές έχουν καθυστερήσει.