Εργατικές κινητοποιήσεις και διαφορές στην Ισπανία

Το δικαίωμα απεργίας ρυθμίζεται από το βασιλικό νομοθετικό διάταγμα 17/1977, το ισπανικό Σύνταγμα και απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου (αριθ. 11/1981).

Σύμφωνα με αυτούς τους κανονισμούς, υπάρχουν δύο τύποι εργατικών δράσεων: η απεργία (la huelga) και η ανταπεργία (cierre patronal). Η απεργία είναι μια συλλογική δράση των εργαζομένων που συνίσταται στη συμφωνημένη αποχώρηση της εργασίας τους. Συνήθως στρέφεται κατά του εργοδότη για να υποστηρίξει τη διαδικασία συλλογικών διαπραγματεύσεων και να επιβάλει τη συμμόρφωση με τους νομικούς ή συμβατικούς κανονισμούς.

Από την άλλη, η ανταπεργία (ανταπεργία) είναι μια βιομηχανική δράση που αναλαμβάνεται μονομερώς από τον εργοδότη και συνίσταται στην ολική ή μερική παύση της παραγωγικής δραστηριότητας. Η βάση μπορεί να είναι το φυσικό κλείσιμο της εταιρείας ή κάποια άλλη ενέργεια που λαμβάνεται για την πρόληψη της εκτέλεσης της εργασίας. Για την προστασία του δικαιώματος στην απεργία, η ισπανική νομοθεσία επιτρέπει ανταπεργίες μόνο όταν κινδυνεύουν άνθρωποι ή περιουσίες, ως μέτρο αστυνόμευσης. Ωστόσο, πρόκειται για ένα μέτρο που σπάνια εφαρμόζεται από τους εργοδότες.

Στην Ισπανία, απεργία μπορεί να προκηρύξει η πλειοψηφία των εκπροσώπων των εργαζομένων στο χώρο εργασίας, όλοι οι εργαζόμενοι μιας εταιρείας (με απλή πλειοψηφία) και οι συνδικαλιστικές οργανώσεις που εκπροσωπούν έναν τομέα. Η απόφαση προκήρυξης απεργίας πρέπει να κοινοποιείται στην εταιρεία και στην αρχή εργασίας πέντε ημέρες πριν από τη διεξαγωγή της. Για τις δημόσιες επιχειρήσεις, η προθεσμία κοινοποίησης είναι 10 ημέρες. Τέλος, πρέπει επίσης να συσταθεί μια απεργιακή επιτροπή αποτελούμενη από 12 μέλη κατ' ανώτατο όριο.

Κατά τη διάρκεια της απεργίας, οι συμβάσεις εργασίας αναστέλλονται. Το δικαίωμα απεργίας είναι ατομικό δικαίωμα που ασκείται συλλογικά. Ως εκ τούτου, οι μεμονωμένοι εργαζόμενοι είναι ελεύθεροι να επιλέξουν εάν θα συμμετάσχουν ή όχι.

Οι μόνες απεργίες που απαγορεύονται είναι οι πολιτικές απεργίες, οι απεργίες αλληλεγγύης και οι απεργίες που στοχεύουν στην αμφισβήτηση μιας συλλογικής σύμβασης που ισχύει. Ωστόσο, η Ισπανία έχει παράδοση σε αυτούς τους τύπους απεργιών, που συχνά παίρνουν τη μορφή γενικής απεργίας (λόγω της απαγόρευσης των συγκεκριμένων τύπων).

Πρόσφατα, το έτος 2015, λόγω της μεταρρύθμισης του ισπανικού ποινικού κώδικα (Οργανικός νόμος 1/2015), εισήχθη μια αλλαγή στο ζήτημα της απεργίας. Το άρθρο 315 παράγραφος 3 ορίζει ότι όσοι ενεργούν ομαδικά ή μεμονωμένα, αλλά σε συμφωνία με άλλους, και εξαναγκάζουν άλλα άτομα να ξεκινήσουν ή να συνεχίσουν απεργία τιμωρούνται με φυλάκιση 1 έτους και 9 μηνών έως 3 ετών ή με χρηματική ποινή και φυλάκιση 18 μηνών έως 24 μηνών.

Επικράτηση διαφόρων μορφών συνδικαλιστικής δράσης, 2010–2019

Σημείωση: Ποσοστό επιχειρήσεων του ιδιωτικού τομέα που ανέφεραν οποιαδήποτε μορφή συνδικαλιστικής δράσης κατά την αναφερόμενη περίοδο. μ.δ., μη διαθέσιμο.

Πηγή: Eurofound, Έρευνα για τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις 2019

Εξελίξεις στις απεργιακές κινητοποιήσεις, 2012–2022

Πηγή: Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Οικονομίας, «Strikes developed, workers participation and days not worked, by sectoral, institutional, territorial and motivation aspects» («Huelgas desarrolladas, trabajadores participantes y jornadas no trabajadas, por ámbitos sectorial, institucional, territorial y por motivación»), Στατιστική επετηρίδα 2022.

Μηχανισμοί συλλογικής επίλυσης διαφορών

Το 1996 συνήφθη η συμφωνία για την εξώδικη επίλυση εργατικών διαφορών (Acuerdo de Solución Extrajudicial de Conflictos). Ανανεώθηκε το 2020 έως το 2024 από την UGT, την CCOO (τα συνδικάτα) και τη CEOE και τη Cepyme (τις οργανώσεις εργοδοτών). Η συμφωνία αυτή άνοιξε την πόρτα για τη δημιουργία ενός ιδιωτικού ιδρύματος που θα διοικείται από τη Διασυνομοσπονδιακή Υπηρεσία Διαμεσολάβησης και Διαιτησίας, θα χρηματοδοτείται εξ ολοκλήρου από το κράτος και θα διοικείται αυτόνομα από τους κοινωνικούς εταίρους. Παρέχει δωρεάν υπηρεσίες, παρόμοιες με εκείνες των κοινών οργάνων των κοινοτήτων.

Σύμφωνα με τη συμφωνία, οι διαδικασίες και οι πτυχές που καλύπτονται περιλαμβάνουν:

• την ερμηνεία και εφαρμογή κρατικής νομοθεσίας, συλλογικής σύμβασης, σύμβασης ή συμφώνου, ανεξάρτητα από την αποτελεσματικότητά της, ή απόφασης ή πρακτικής της εταιρείας·

• συγκρούσεις που προκύπτουν από τη διαπραγμάτευση μιας συλλογικής σύμβασης που συνεπάγονται τον αποκλεισμό της

• συγκρούσεις που οδηγούν σε αποκλεισμό σε μια διαπραγμάτευση ή συμφωνία

• συγκρούσεις που προκύπτουν από πρόσκληση σε απεργία ή από ρυθμίσεις για υπηρεσίες ασφάλειας και συντήρησης σε περίπτωση απεργίας

• συγκρούσεις που επηρεάζουν διάφορα κέντρα εργασίας μιας εταιρείας, ενός ομίλου εταιρειών ή συνδεδεμένων εταιρειών, που βρίσκονται σε διαφορετικές αυτόνομες κοινότητες

Επιπλέον, διάφορα περιφερειακά όργανα διαιτησίας ιδρύθηκαν μέσω συμφωνιών κοινωνικών εταίρων στην Ανδαλουσία, οι Βαλεαρίδες Νήσοι, Καταλονία, Κανταβρία, Καστίλλη-Λα Μάντσα από τα τέλη της δεκαετίας του 1990. Το 2022, η περιφερειακή κυβέρνηση της Καστίλλης-Λα Μάντσα, που σχηματίστηκε από συνασπισμό ακροδεξιών και συντηρητικών κομμάτων, ανακοίνωσε το κλείσιμο της περιφερειακής υπηρεσίας εργασιακών σχέσεων, ισχυριζόμενη έλλειψη χρηματοδότησης (La Razón, 2023).

Ατομικοί μηχανισμοί επίλυσης διαφορών

Στην περίπτωση ατομικών συγκρούσεων, πρώτον, υπάρχουν συγκρούσεις νόμων – δηλαδή συγκρούσεις που αφορούν την ερμηνεία νόμων ή προκύπτουν από την εφαρμογή συλλογικών συμβάσεων. Οι συγκρούσεις αυτές μπορούν να υποβληθούν σε δικαστική διαδικασία που θα ξεκινήσει μόλις υποβληθεί η αγωγή από οποιοδήποτε από τα μέρη, μετά από υποχρεωτική προσπάθεια συμβιβασμού στη διοικητική έδρα μέσω οργάνων συμβιβασμού που δημιουργούνται μέσω συμφωνιών που συνάπτονται μεταξύ των συνδικαλιστικών οργανώσεων και των οργανώσεων εργοδοτών.

Όσον αφορά τις διοικητικές συγκρούσεις, η διαδικασία συνδιαλλαγής διεξάγεται παρουσία ενός συμφιλιωτικού δικηγόρου που ορίζεται από το κράτος, ο ρόλος του οποίου περιορίζεται απλώς στη διευκόλυνση της συνεννόησης. Θα απέχει από την υποβολή προτάσεων. Εάν τα δύο μέρη δεν καταλήξουν σε συμφωνία, μπορούν να ζητήσουν θεσμική διαιτησία. Μέσω αυτής της διαδικασίας, τα μέρη, με δική τους βούληση, υποβάλλουν τη σύγκρουσή τους στην απόφαση ενός προσώπου εκτός της διοίκησης της δικαιοσύνης (δικηγόρος δημόσιος υπάλληλος που διορίζεται από το κράτος και δεν είναι δικαστής). Εκδίδει δεσμευτική απόφαση η οποία πρέπει να τηρείται και έχει το ίδιο αποτέλεσμα με απόφαση δικαστή κατά της οποίας δεν χωρεί έφεση. Εάν η διαδικασία συμβιβασμού και/ή διαιτησίας ολοκληρωθεί χωρίς συμφωνία, θα διεξαχθεί η επόμενη φάση ενώπιον των δικαστηρίων κοινωνικών ασφαλίσεων.

Τέλος, οι συγκρούσεις μπορούν να υποβληθούν στα κοινωνικά δικαστήρια. Οργανώνονται σύμφωνα με τις δικαιοδοτικές αρμοδιότητές τους σε περιφερειακό επίπεδο (Ανώτατο Δικαστήριο) και σε εθνικό επίπεδο (Εθνικό Δικαστήριο και Ανώτατο Δικαστήριο).

Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται πληροφορίες σχετικά με τον αριθμό των συλλογικών διαφορών που επιλύονται μέσω δικαστικών μηχανισμών και εκείνων που διαχειρίζονται μέσω της Διασυνομοσπονδιακής Υπηρεσίας Διαμεσολάβησης και Διαιτησίας και των περιφερειακών μηχανισμών εξωδικαστικής επίλυσης διαφορών. Αυτό που μπορούμε να παρατηρήσουμε είναι ότι με την οικονομική ανάκαμψη (2012-2020), ο αριθμός των συγκρούσεων που επιλύονται μέσω δικαστικών ή εξωδικαστικών μηχανισμών έχει μειωθεί πολύ σημαντικά. Ωστόσο, τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία για το 2021 δείχνουν αύξηση του αριθμού των ζητημάτων που αντιμετωπίζονται μέσω διαφόρων μηχανισμών επίλυσης διαφορών. Η τάση αυτή μπορεί να εξηγηθεί από τη μαζική υιοθέτηση συστημάτων μειωμένου ωραρίου εργασίας, τα οποία εμπόδισαν τις εταιρείες να απολύσουν τους υπαλλήλους τους κατά τους πρώτους έξι μήνες της πανδημίας.

Χρήση μηχανισμών συλλογικής επίλυσης διαφορών, 2012–2021

Σημείωση: SIMA, Διασυνομοσπονδιακή Υπηρεσία Διαμεσολάβησης και Διαιτησίας.

Πηγή: Ετήσιες στατιστικές του Υπουργείου Απασχόλησης και Κοινωνικής Οικονομίας.