Φορείς και ιδρύματα στην Ιταλία

Το παρόν τμήμα περιγράφει τις δημόσιες αρχές που συμμετέχουν στον κοινωνικό διάλογο, τις εργασιακές σχέσεις και τη ρύθμιση των συνθηκών εργασίας.

Η CNEL ιδρύθηκε με το άρθρο 99 του ιταλικού συντάγματος. Βλέπε τμήμα «Τριμερή και διμερή όργανα και συνεννόηση» για λεπτομέρειες.

Ακόμη και αν δεν συμμετέχουν πρωτίστως στον κοινωνικό διάλογο σε εθνικό επίπεδο, το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Πολιτικών, το Υπουργείο Επιχειρήσεων και Made in Italy, το Υπουργείο Οικονομικής Ανάπτυξης και οι τοπικές αρχές καλούνται συχνά να διευκολύνουν τον κοινωνικό διάλογο σε επίπεδο επιχείρησης σε περίπτωση εταιρικών κρίσεων (δηλαδή, υπογραφή συλλογικών συμβάσεων σε περίπτωση ομαδικών απολύσεων ή σε σχέση με μέτρα στήριξης του εισοδήματος των εργαζομένων). Σε ορισμένες σπάνιες περιπτώσεις (δηλαδή, όταν κορυφαίες επιχειρήσεις ή εν μέρει κρατικές εταιρείες αντιμετωπίζουν δυσκολίες), η ίδια η κυβέρνηση προσπαθεί να προωθήσει, να μεσολαβήσει και να στηρίξει τον κοινωνικό διάλογο.

Το INPS είναι ένας μη οικονομικός δημόσιος οργανισμός που διαχειρίζεται σχεδόν ολόκληρο το ιταλικό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, ασφαλίζοντας τους περισσότερους αυτοαπασχολούμενους και υπαλλήλους του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα. Το ινστιτούτο αποτελεί τον πυλώνα του εθνικού συστήματος πρόνοιας.

Το INAIL είναι ένας μη οικονομικός δημόσιος οργανισμός που διαχειρίζεται την υποχρεωτική ασφάλιση κατά των εργατικών ατυχημάτων και των επαγγελματικών ασθενειών.

Μετά την έναρξη ισχύος του νόμου αριθ. 149/2015, ιδρύθηκε η Εθνική Επιθεώρηση Εργασίας. Η επιθεώρηση διενεργεί επιθεωρήσεις που είχαν προηγουμένως διενεργηθεί από το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Πολιτικών, το INPS και το INAIL. Εποπτεύεται από τον Υπουργό Εργασίας και Κοινωνικής Πολιτικής και ελέγχεται από το Ελεγκτικό Συνέδριο.

Ο εργατοδικαστής, στο ιταλικό δικαστικό σύστημα, ορίζει ένα ειδικό τμήμα (εργατοδικεία) κάθε πρωτοβάθμιου τακτικού δικαστηρίου, κάθε δευτεροβάθμιου εφετείου και του Ανώτατου Ακυρωτικού Δικαστηρίου για τον έλεγχο νομιμότητας, με αρμοδιότητα να εκδικάζει ειδικά ζητήματα που αφορούν το εργατικό δίκαιο και την κοινωνική ασφάλιση. Οι διαφορές που αφορούν ατομικές σχέσεις εργασίας, πέραν των δικαστικών αποφάσεων, μπορούν επίσης να επιλύονται μέσω εξωδικαστικού συμβιβασμού σε ένα από τα «προστατευόμενα φόρουμ» που έχει θεσπίσει ο νομοθέτης. Η διαδικασία που προβλέπει ο νόμος προβλέπει ότι η απόφαση μπορεί να ληφθεί από επιτροπή συμβιβασμού υπό την προεδρία του διευθυντή της κατά τόπον αρμόδιας επαρχιακής διεύθυνσης εργασίας και αποτελούμενη από εκπροσώπους των εργαζομένων και των εργοδοτών.

Ο Εθνικός Οργανισμός για τις Ενεργητικές Πολιτικές της Αγοράς Εργασίας (ANPAL) προωθεί τα δικαιώματα των ατόμων στην εργασία, την κατάρτιση και την επαγγελματική εξέλιξη· συντονίζει το εθνικό δίκτυο υπηρεσιών απασχόλησης· και είναι υπεύθυνη για το σύστημα πληροφόρησης για την αγορά εργασίας.

Τα κριτήρια για τον καθορισμό της αντιπροσωπευτικότητας των κοινωνικών εταίρων έχουν τροποποιηθεί αρκετές φορές με την πάροδο των ετών. Η πρώτη και μοναδική διάταξη, μέχρι το 1970, ήταν στο άρθρο 39 του ιταλικού συντάγματος, το οποίο προβλέπει ένα ενιαίο κριτήριο με βάση τον αριθμό των συνεργατών. Το μνημόνιο συμφωνίας που υπεγράφη στις 3 Ιουλίου 1993 (Protocollo d'Intesa) από τους κοινωνικούς εταίρους και την κυβέρνηση εισήγαγε βασικές αλλαγές στην εκπροσώπηση των εργαζομένων στην Ιταλία. Οι ενιαίοι συνδικαλιστικοί εκπρόσωποι (RSU) μπορούν να διορίζονται από τους εργαζομένους μέσω εκλογών και αντί των εκπροσώπων των συνδικαλιστικών οργανώσεων των επιχειρήσεων (RSA).

Στις 14 Ιανουαρίου 2014, η Confindustria, η CGIL, η CISL και η UIL υπέγραψαν την TU 2014, με την οποία θεσπίστηκαν νέοι κανόνες αντιπροσωπευτικότητας. Ειδικότερα, σύμφωνα με την TU 2014, προκειμένου να συμμετάσχουν σε εθνικές συλλογικές διαπραγματεύσεις, οι συνδικαλιστικές οργανώσεις πρέπει να φθάσουν σε ένα όριο αντιπροσωπευτικότητας 5%, μετρούμενο ως ο μέσος όρος του ποσοστού των μελών των συνδικαλιστικών οργανώσεων και του ποσοστού των ψήφων που έλαβαν οι ίδιες συνδικαλιστικές οργανώσεις στις εκλογές της RSU. Οι NCBA είναι δεσμευτικές εάν υπογράφονται από συνδικαλιστικές οργανώσεις που φθάνουν σε επίπεδο αντιπροσωπευτικότητας 50% + 1 και εάν εγκριθούν από την πλειοψηφία των εργαζομένων μέσω δημοψηφίσματος. Επιπλέον, η TU 2014 αναφέρει ότι οι συμφωνίες σε επίπεδο επιχείρησης είναι δεσμευτικές εάν υπογραφούν από την πλειοψηφία των μελών της RSU ή από την RSA που λαμβάνει την πλειοψηφία των πληρεξουσίων από τους εργαζομένους.

Σχετικά με τη συνδικαλιστική εκπροσώπηση

Οι εργαζόμενοι απολαμβάνουν το συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα να οργανώνονται και να συμμετέχουν σε συνδικάτα (άρθρο 39) και να απεργούν (άρθρο 40). Τα δικαιώματα αυτά παρέχουν την ελευθερία συμμετοχής σε συνδικαλιστικές οργανώσεις και μη συμμετοχής σε απεργίες.

Ο Εργατικός Κώδικας (άρθρο 17) υποδεικνύει την απαγόρευση των «συνδικαλιστικών οργανώσεων ευκαιρίας» (sindacati di comodo) ή των «κίτρινων συνδικάτων» – δηλαδή, των συνδικαλιστικών οργανώσεων που ιδρύονται και υποστηρίζονται από τους εργοδότες και τις οργανώσεις τους.

Όσον αφορά τις κατηγορίες εργαζομένων και τους τομείς που αποκλείονται από το δικαίωμα συμμετοχής σε συνδικαλιστικές οργανώσεις, τα μόνα όρια που ισχύουν στην Ιταλία αφορούν τα μέλη των στρατιωτικών και αστυνομικών σωμάτων. Και οι δύο αυτές κατηγορίες έχουν το δικαίωμα να συμμετέχουν σε συνδικαλιστικές οργανώσεις, αλλά υπό καθεστώς διαχωρισμού – δηλαδή, σε συνδικάτα που σχηματίζονται, διευθύνονται και εκπροσωπούνται αποκλειστικά από αστυνομικούς/στρατιωτικούς αξιωματικούς (όπως προβλέπεται από τον νόμο αριθ. 121/1981 για τα μέλη της αστυνομίας και τον νόμο αριθ. 46/2022 για τα στρατιωτικά μέλη, σύμφωνα με την απόφαση 120/2018 του Συνταγματικού Δικαστηρίου). Τόσο ο στρατός όσο και η αστυνομία απαγορεύεται να απεργήσουν.

Όσον αφορά την πυκνότητα των συνδικαλιστικών οργανώσεων και τη συμμετοχή στην Ιταλία την περίοδο 2010-2022, η τάση είναι αρνητική. Ωστόσο, δεν μπορούν να αναφερθούν ακριβή στοιχεία για την περίοδο 2020-2022. Η Ιταλία δεν διαθέτει διαφανές σύστημα μέτρησης της συμμετοχής των εργαζομένων σε συνδικαλιστικές οργανώσεις και οι συνδικαλιστικές οργανώσεις τείνουν να μην δημοσιεύουν επίσημα και ακριβή στοιχεία, ούτε επίσημα πιστοποιημένα δεδομένα (δηλαδή, επικυρωμένα από ανεξάρτητες αρχές).

Η αρνητική τάση του συνδικαλισμού δείχνει μια γενική αντιπάθεια μεταξύ των ιταλών πολιτών για τη συγκέντρωση και τη συμμετοχή σε ενδιάμεσους φορείς, ενσωματώνοντας μια γενική κρίση εκπροσώπησης, τόσο σε πολιτικό όσο και σε συνδικαλιστικό επίπεδο.

Συμμετοχή σε συνδικαλιστικές οργανώσεις και πυκνότητα, 2010–2022

Σημειώσεις: * Ποσοστό εργαζομένων που είναι μέλη συνδικαλιστικής οργάνωσης. ** Η συμμετοχή των εργαζομένων σε συνδικαλιστική οργάνωση προκύπτει από το σύνολο των μελών της συνδικαλιστικής οργάνωσης και προσαρμόζεται, εάν είναι απαραίτητο, για τα μέλη συνδικαλιστικών οργανώσεων εκτός του ενεργού, εξαρτώμενου και απασχολούμενου εργατικού δυναμικού (δηλ. συνταξιούχοι, αυτοαπασχολούμενοι, φοιτητές, άνεργοι). μ.δ., μη διαθέσιμο.

Πηγή: ΟΟΣΑ και AIAS (2021).

Κύριες συνδικαλιστικές συνομοσπονδίες και ομοσπονδίες

Οι μεγαλύτερες συνδικαλιστικές συνομοσπονδίες όσον αφορά τα μέλη τους στην Ιταλία είναι οι CGIL, CISL και UIL. Λαμβάνοντας υπόψη ότι οι ιταλικές συνδικαλιστικές οργανώσεις τείνουν να μην δημοσιεύουν επίσημα και ακριβή στοιχεία, ούτε επίσημα πιστοποιημένα και επικυρωμένα δεδομένα, μπορούν να αναφερθούν οι ακόλουθες υπεύθυνες δηλώσεις.

• Η CGIL δηλώνει ότι έχει περισσότερα από 5 εκατομμύρια μέλη.

• Η CISL δηλώνει ότι έχει περισσότερα από 4 εκατομμύρια μέλη.

• Η UIL δηλώνει ότι έχει περισσότερα από 2 εκατομμύρια μέλη.

Δεν είναι δυνατή η αναφορά των επίσημων στοιχείων επειδή δεν είναι διαθέσιμα. Αναμένονται ανακοινώσεις από το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Πολιτικών σχετικά με τα στοιχεία που δηλώνονται από τους ίδιους.

Κύριες συνδικαλιστικές συνομοσπονδίες και ομοσπονδίες*

Σημειώσεις: * Επισημαίνεται ότι τα στοιχεία σχετικά με τη συμμετοχή σε συνδικαλιστικές οργανώσεις δεν είναι επίσημα ή επίσημα πιστοποιημένα, καθώς δεν έχουν επικυρωθεί από ανεξάρτητες αρχές. Τα δεδομένα δημοσιεύονται απευθείας από τις συνδικαλιστικές οργανώσεις ή από τα ερευνητικά τους κέντρα. ** Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις των συνταξιούχων συχνά συμμετέχουν σε διαπραγματεύσεις με τους δήμους σχετικά με τις τοπικές δημόσιες πολιτικές. μ.δ., μη διαθέσιμο.

Σχετικά με την εκπροσώπηση των εργοδοτών

Δεν αναλαμβάνονται υποχρεώσεις κατά την προσχώρηση σε οργάνωση εργοδοτών, εκτός από την υποχρέωση εφαρμογής της ΕΑΑ που έχει αποτελέσει αντικείμενο διαπραγμάτευσης και υπογραφής από την οργάνωση εργοδοτών. Τα τελευταία χρόνια, οι οργανώσεις εργοδοτών έχουν συμπληρώσει τον παραδοσιακό τους ρόλο της εκπροσώπησης ομάδων συμφερόντων στις σχέσεις τους με τις συνδικαλιστικές οργανώσεις με δύο άλλες λειτουργίες:

• την παροχή υπηρεσιών υποστήριξης των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και ανάπτυξης των μελών τους

• στο πλαίσιο της πολιτικής οικονομίας και διακυβέρνησης, την προώθηση μορφών διαλόγου με τους πολιτικούς θεσμούς για φορολογικά θέματα, στρατηγικές επενδύσεις, ευρωπαϊκές μεταρρυθμίσεις κ.λπ.

Οι διοργανωτικές καινοτομίες, ιδίως στον τομέα των οργανώσεων των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (κοινοί φορείς που παρέχουν στα μέλη τους πρόνοια και υπηρεσίες), ακμάζουν.

Όσον αφορά την πυκνότητα των οργανώσεων των εργοδοτών και τα μέλη στην Ιταλία την περίοδο 2012-2022, η τάση δεν μπορεί να προσδιοριστεί λόγω έλλειψης επίσημων στοιχείων.

Συμμετοχή σε οργανώσεις εργοδοτών και πυκνότητα, 2012–2022 (%)

Σημείωση: * Ποσοστό εργαζομένων που εργάζονται σε εγκατάσταση που είναι μέλος οποιασδήποτε εργοδοτικής οργάνωσης που συμμετέχει σε συλλογικές διαπραγματεύσεις. μ.δ., μη διαθέσιμο.

Κύριες οργανώσεις εργοδοτών και συνομοσπονδίες

Οργανώσεις εργοδοτών που συμμετέχουν στη CNEL

Δεν είναι δυνατή η αναφορά των επίσημων στοιχείων επειδή δεν είναι διαθέσιμα. Αναμένονται ανακοινώσεις από το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Πολιτικών σχετικά με τα στοιχεία που δηλώνονται από τους ίδιους.

Κύριες οργανώσεις εργοδοτών και συνομοσπονδίες*

Σημείωση: * Επισημαίνεται ότι τα στοιχεία σχετικά με τη συμμετοχή σε οργανώσεις εργοδοτών δεν είναι επίσημα ή επίσημα πιστοποιημένα, καθώς δεν έχουν επικυρωθεί από ανεξάρτητες αρχές. Τα δεδομένα δημοσιεύονται απευθείας από τις οργανώσεις εργοδοτών ή από τα ερευνητικά τους κέντρα. μ.δ., μη διαθέσιμο.

Σε θεσμικό επίπεδο, το CNEL είναι ένα συμβουλευτικό όργανο που ιδρύθηκε από το ιταλικό Σύνταγμα (άρθρο 99) και περιλαμβάνει εκπροσώπους των κοινωνικών εταίρων και της κοινωνίας των πολιτών.

Η CNEL διοικείται από 64 μέλη του διοικητικού συμβουλίου, τα οποία διορίζονται κάθε πέντε χρόνια. Συγκεκριμένα, 10 μέλη διορίζονται απευθείας από τους προέδρους της δημοκρατίας: δύο προτείνονται από τον Πρόεδρο του Υπουργικού Συμβουλίου. οι υπόλοιποι ορίζονται από τον Πρόεδρο της Ιταλίας μετά από διαδικασία διαβούλευσης, στο πλαίσιο της οποίας οι κοινωνικοί εταίροι και οι μη κυβερνητικές οργανώσεις προτείνουν μέλη διοικητικών συμβουλίων εντός των ποσοστώσεών τους.

Η CNEL έχει το δικαίωμα να θεσπίζει νομοθεσία και εκτελεί πολλές σημαντικές λειτουργίες, όπως η σύνταξη εκθέσεων, γνωμοδοτήσεων και ερευνών κατόπιν αιτήματος του κοινοβουλίου, της κυβέρνησης ή των περιφερειών σχετικά με σχέδια νόμων ή σχετικά με συναφή θέματα που σχετίζονται με τις οικονομικές και κοινωνικές πολιτικές. Επιπλέον, η CNEL διαχειρίζεται, εφαρμόζει και ενημερώνει τα εθνικά αρχεία των συμφωνιών διαπραγμάτευσης.

Οι κοινοτικοί θεσμοί (enti bilaterali) δημιουργούνται από κοινού από τους εργοδότες και τις συνδικαλιστικές οργανώσεις με σκοπό την παροχή πρόνοιας και υπηρεσιών στα μέλη τους. Οι θεσμοί αυτοί αποκτούν ολοένα και μεγαλύτερη σημασία τα τελευταία χρόνια. Υπάρχουν διάφοροι τύποι και μπορούν να συσταθούν από οργανώσεις εργοδοτών και συνδικαλιστικές οργανώσεις σε διατομεακό ή τομεακό επίπεδο. Τα κοινοτικά θεσμικά όργανα διοικούνται από κοινού από τους κοινωνικούς εταίρους και διαθέτουν εσωτερική οργανωτική δομή αποτελούμενη από συνέλευση, εκτελεστικό συμβούλιο, πρόεδρο, εκτελεστικό διευθυντή και επιτροπή παρακολούθησης. Αυτά τα διοικητικά όργανα διορίζονται συνήθως από τους κοινωνικούς εταίρους κάθε τρία ή τέσσερα χρόνια. Τα κοινά όργανα ασχολούνται με διάφορα θέματα, όπως οι μισθοί, οι δεξιότητες, η κατάρτιση, ο χρόνος εργασίας και τα επιδόματα του συστήματος ανεργίας. Μπορούν να ταξινομηθούν ως θεσμικά ταμεία ή μη θεσμικά ταμεία.

Οι φορείς μπορούν να θεωρηθούν θεσμικά ταμεία εφόσον ο νόμος ορίζει συγκεκριμένους στόχους για την επιδίωξη συλλογικών διαπραγματεύσεων μέσω ταμείων ή ειδικών συστημάτων που πρέπει να εφαρμοστούν μέσω αυτών· Τα ταμεία περιλαμβάνουν συνταξιοδοτικά ταμεία, ιδιωτικά ταμεία υγειονομικής περίθαλψης, ταμεία ανεργίας και ταμεία επαγγελματικής κατάρτισης. Τα μη θεσμικά ταμεία είναι εκείνα που επιδιώκουν στόχους ή εφαρμόζουν συστήματα που αυτορυθμίζονται από συλλογικές διαπραγματεύσεις.

Κύρια τριμερή και διμερή όργανα

Στην Ιταλία συνυπάρχουν δύο τύποι εκπροσώπησης σε επίπεδο χώρου εργασίας: οι RSA και οι RSU.

Οι RSA συστήνονται σε επίπεδο εταιρείας με πρωτοβουλία των εργαζομένων στο πλαίσιο των συνδικαλιστικών οργανώσεων που υπογράφουν την NCBA που εφαρμόζεται στη συγκεκριμένη εταιρεία, όπως προβλέπεται από το καταστατικό των εργαζομένων (άρθρο 19). Σύμφωνα με την απόφαση 231/2013 του Συνταγματικού Δικαστηρίου, οι RSA μπορούν επίσης να συσταθούν από συνδικαλιστικές οργανώσεις που δεν έχουν υπογράψει τις εφαρμοζόμενες συλλογικές συμβάσεις, αλλά συμμετέχουν ενεργά στη σχετική διαδικασία συλλογικών διαπραγματεύσεων.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, οι συλλογικές διαπραγματεύσεις αντικατέστησαν, στους περισσότερους τομείς παραγωγής, τις RSA με RSA, οι οποίες ρυθμίζονται από διατομεακές συμφωνίες και όχι από το νόμο. Οι RSU ιδρύονται από τις συνδικαλιστικές οργανώσεις που υπέγραψαν ή αναγνώρισαν επίσημα το TU 2014. Στη δημόσια διοίκηση, ωστόσο, οι RSU ρυθμίζονται από το άρθρο 42 του νόμου αριθ. 165 της 30ής Μαρτίου 2001.

Δεν υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των RSA και των RSU όσον αφορά τις δραστηριότητες ή τις εξουσίες. Ο ρόλος τους είναι ο ίδιος: διαπραγμάτευση συλλογικών συμβάσεων σε επίπεδο επιχείρησης με τον εργοδότη και συμμετοχή σε διαδικασίες ενημέρωσης και διαβούλευσης. Οι RSU αντικαθιστούν τις RSA σε επίπεδο συλλογικών διαπραγματεύσεων και εκλέγονται από όλους τους εργαζομένους. Οι RSA / RSU μπορούν να δημιουργηθούν σε μονάδες παραγωγής με περισσότερους από 15 υπαλλήλους.

Κανονισμός, σύνθεση και αρμοδιότητα των αντιπροσωπευτικών οργάνων