Próifíl tíre an tsaoil oibre don Bhulgáir
Déanann an phróifíl seo cur síos ar phríomhthréithe an tsaoil oibre sa Bhulgáir. Tá sé mar aidhm aige an fhaisnéis chúlra ábhartha a sholáthar maidir leis na struchtúir, na hinstitiúidí, na gníomhaithe agus na rialacháin ábhartha maidir leis an saol oibre.
Áirítear leis sin táscairí, sonraí agus córais rialála maidir leis na gnéithe seo a leanas: gníomhaithe agus institiúidí, caidreamh fostaíochta comhchoiteann agus aonair, sláinte agus folláine, pá, am oibre, scileanna agus oiliúint, agus comhionannas agus neamh-idirdhealú ag an obair. Déantar na próifílí a nuashonrú go córasach gach dhá bhliain.
Tagraíonn 'caidreamh fostaíochta aonair' don chaidreamh idir an t-oibrí aonair agus a bhfostóir. Tá an caidreamh seo múnlaithe ag rialáil dhlíthiúil agus ag torthaí na caibidlíochta comhpháirtithe sóisialta maidir le téarmaí agus coinníollacha. Breathnaíonn an rannán seo ar thús agus ar fhoirceannadh an chaidrimh fostaíochta agus ar theidlíochtaí agus oibleagáidí sa Bhulgáir.
Ceanglais maidir le conradh fostaíochta
Ba cheart tús an chaidrimh fostaíochta a mharcáil le síniú conradh fostaíochta i scríbhinn (Cód Oibreachais, Airteagal 61).
Is é 18 mbliana an aois oibre íosta. I gcás daoine atá 16 nó 17 mbliana d'aois, ní mór don Chigireacht Ghinearálta Saothair conradh fostaíochta a údarú. Ní mór iarratas a dhéanamh ar chead oibre do mhionaoiseach (faoi bhun 18 mbliana d'aois) ón gCigireacht Ghinearálta Saothair. Tá na ceanglais fhoirmiúla (doiciméid agus deimhnithe) maidir le dul i mbun caidrimh fostaíochta liostaithe i Rialachán Uimh. 4 (SG Uimh. 44 an 25 Bealtaine 1993, arna leasú agus arna fhorlíonadh SG 99 an 12 Nollaig 2017) agus baineann siad leis na doiciméid a theastaíonn chun conradh fostaíochta a thabhairt i gcrích.
Ní mór an conradh fostaíochta a eisiúint roimh thús an chaidrimh fostaíochta. Laistigh de thrí lá ón gconradh fostaíochta a thabhairt i gcrích nó a mhodhnú agus laistigh de sheacht lá tar éis é a fhoirceannadh, tá sé d'oibleagáid ar an bhfostóir nó ar an duine údaraithe fógra a thabhairt do stiúrthóireacht chríochach ábhartha na Gníomhaireachta Ioncaim Náisiúnta. Ar an gconradh fostaíochta a thabhairt i gcrích, cuireann an fostóir an fostaí ar an eolas faoi na hoibleagáidí sonracha a eascraíonn as a láithreán oibre nó as a gcuid oibre a rinneadh.
Tugadh isteach conarthaí fostaíochta gearrthéarmacha le haghaidh obair ghearrthéarmach talmhaíochta séasúrach sa Chód Saothair i mí Iúil 2015 (Airteagal 114a:1), go háirithe le haghaidh obair shéasúrach talmhaíochta ar bhonn laethúil mar a chomhaontaítear idir an t-oibrí agus an feirmeoir cláraithe, le haghaidh oibre nach gcáilíonn mar thaithí oibre.
Nósanna imeachta dífhostú agus foirceanta
Ceadaíonn an Cód Saothair foirceannadh an chonartha fostaíochta trí chomhaontú frithpháirteach gan fógra agus gan chúiteamh (Cód Saothair, Airteagal 325:1, mír 1), foirceannadh arna thionscnamh ag an bhfostaí le fógra (Airteagal 326:2, mír 1), foirceannadh arna thionscnamh ag an bhfostóir le linn na tréimhse promhaidh (Airteagal 71:1), foirceannadh arna thionscnamh ag an bhfostóir le cúiteamh comhaontaithe (Airteagal 331) agus ciorruithe poist. D'fhéadfadh gurb iad na cúiseanna atá leis an gcaidreamh saothair a fhoirceannadh ná dul in éag na tréimhse comhaontaithe nó críochnú na hoibre a shonraítear sa chonradh (Cód Saothair, Airteagal 325:4). D'fhéadfaí conradh fostaíochta a fhoirceannadh freisin má tá post le hathshannadh do dhuine a bhfuil sé de cheart aige é a ghlacadh, mar shampla duine atá ag filleadh ó shaoire thuismitheora, nó mura bhfuil fostaí in ann obair shannta a dhéanamh mar gheall ar bhreoiteacht a bhfuil míchumas buan mar thoradh air, nó mar gheall ar chonartha leighis bunaithe ar chonclúid coiste leighis saineolaithe. Mar sin féin, ní cheadaítear foirceannadh bunaithe ar an gcritéar deireanach seo má tá obair eile ag an bhfostóir atá oiriúnach do shláinte an fhostaí agus má tá an fostaí sásta í a ghlacadh.
Tá roinnt catagóirí fostaithe cosanta ó dhífhostú (Cód Saothair, Airteagal 333), mar shampla máithreacha leanaí faoi bhun trí bliana d'aois, fostaithe athshannata, fostaithe a bhfuil galar sonraithe ag an Aire Sláinte orthu, fostaithe a bhfuil tús curtha acu le tréimhse saoire cheadaithe, fostaithe atá ina n-ionadaithe fostaithe tofa, fostaithe a thoghtar chun ionadaíocht a dhéanamh ar oibrithe maidir le sláinte agus sábháilteacht ag an obair, agus fostaithe atá ina gcomhaltaí de chomhlacht caibidlíochta speisialta comhairle oibreacha Eorpacha nó de chomhlacht ionadaíoch in earnáil tráchtála nó chomharchumann na hEorpa agus a fheidhmeanna á gcomhlíonadh acu.
Saoire thuismitheora, mháithreachais agus atharthachta
D'athraigh ríomh an chúitimh saoire mháithreachais an 1 Eanáir 2015 nuair a tugadh isteach an Dlí ar Bhuiséad na Slándála Sóisialaí Stáit do 2015. Ríomhtar an cúiteamh as saoire mháithreachais ar bhonn 90% den mheánioncam do na 24 mhí féilire roimh thús na saoire mháithreachais (18 mí roimh an 1 Eanáir 2015). Ba chóir go mbeadh taifead árachais iomlán 12 mhí ag daoine atá incháilithe do na ranníocaíochtaí seo don riosca slándála sóisialta seo.
Foilsíonn an Institiúid Náisiúnta Slándála Sóisialaí (NSSI) sonraí ráithiúla agus bliantúla maidir le sochair airgid ghearrthéarmacha, lena n-áirítear saoire mháithreachais agus atharthachta/tuismitheora. Bailíodh sonraí maidir le saoire d'aithreacha ó 2008 i leith. Ní fhoilsítear an glacadh ach mar chóimheas idir líon na sochar (in aghaidh an duine in aghaidh na míosa) d'fhir agus do mhná. Léiríonn na sonraí is déanaí (2019) laghdú ar shochair atharthachta tar éis méadú beag in 2015 agus 2016. D'fhéadfadh sé seo a bheith toisc go bhfuil na sochair mháithreachais agus na saoire atharthachta chun leanbh a thógáil BGN 380 in aghaidh na míosa, agus go bhfuil pá níos airde fós ag fir ná mná, rud a fhágann go bhfuil sé níos loighciúla don bhean an leanbh a thógáil.
Líon na sochar cúram leanaí de réir inscne, 2012–2021
| 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | 2021 |
Number of childcare benefits* | 91,678 | 86,463 | 85,420 | 88,212 | 90,773 | 92,048 | 92,976 | 92,569 | 87,833 | 86,083 |
Women | 90,547 | 85,370 | 84,246 | 87,011 | 89,623 | 90,933 | 92,037 | 91,750 | 87,098 | 85,356 |
Men | 1,131 | 1,093 | 1,174 | 1,201 | 1,150 | 1,115 | 939 | 819 | 735 | 727 |
Women (% of total) | 98.8 | 98.6 | 98.6 | 98.6 | 98.7 | 98.8 | 99.0 | 99.1 | 99.2 | 99.2 |
Men (% of total) | 1.2 | 1.4 | 1.4 | 1.4 | 1.3 | 1.2 | 1.0 | 0.9 | 0.8 | 0.8 |
Tabhair faoi deara: * Tagraíonn na sonraí do líon na ndaoine a fhaigheann sochair íoctha ón Institiúid Náisiúnta Slándála Sóisialaí chun leanbh suas le dhá bhliain d'aois a thuismitheoireacht.
Foinse: NSSI, 2021a.
Socruithe saoire reachtúla
Maternity leave | |
Maximum duration | 410 calendar days, of which 45 days should be taken before the child’s birth. The father, instead of the mother, could use the remainder of the 410 days parental leave with the consent of the mother after the child is over six months of age |
Reimbursement | 90% of the average gross salary or the average daily insurance contribution on which contributions are paid or payable to insurance; or, for self-employed people, fully paid insurance contributions for a period of 24 calendar months (as of 2015) |
Who pays? | Social security contributions are paid by the employer and the insured person to the General Illness and Maternity Fund (ratio of 60/40). Maternity leave compensation is paid by the fund |
Legal basis | Labour Code, Social Security Code |
Parental leave | |
Maximum duration | Leave for children up to two years old (two years and six months for every additional child). It can be transferred to the father, grandmother or grandfather |
Reimbursement | The cash benefit for raising a child up to two years is fixed annually in the state budget. For 2022, it was fixed at BGN 650 (January–March 2022; €332), then increased to BGN 710 (April–December 2022; €363) |
Who pays? | Social Security Fund |
Legal basis | Labour Code, Social Security Code |
Paternity leave | |
Maximum duration | (1) Where the mother and the father are married or living in the same household, the father of a newborn child acquires the right to use 15 calendar days of leave immediately after the birth of the baby and leaving the hospital (2) The father can use the rest of the 410 days of parental leave with the consent of the mother after the child is over six months |
Reimbursement | (1) 90% of the average gross wage or average daily contributory income for up to 15 calendar days if there are 12 months of social security contributions (2) 90% of the average gross salary |
Who pays? | Social Security Fund |
Legal basis | Labour Code, Social Security Code |
Saoire bhreoiteachta
De réir Airteagail 40:5 agus 41 den Chód Slándála Sóisialaí, is é an prionsabal ginearálta do dhaoine atá árachaithe le haghaidh breoiteachta ginearálta agus máithreachais ná go ríomhtar an sochar airgid laethúil do mhíchumas sealadach de bharr breoiteachta ag 80% den mheán-olltuarastal. I gcás míchumais shealadaigh de bharr timpiste nó galar ceirde, ríomhtar é ag 90% den mheántuarastal comhlán nó den mheánioncam árachais laethúil ar íocadh ranníocaíochtaí slándála sóisialta nó ar a bhfuil ranníocaíochtaí slándála sóisialta iníoctha.
I gcás na chéad trí lá den mhíchumas sealadach, íocann an t-árachóir (fostóir) 70% den mheánluach saothair comhlán laethúil don mhí inar tharla míchumas sealadach leis an duine árachaithe, ach nach lú ná 70% den mheánphá laethúil a comhaontaíodh.
Sa chás go dtarlaíonn tinneas ginearálta, galar ceirde nó timpiste ag an obair 30 lá féilire tar éis deireadh a chur le conradh fostaíochta, nó ranníocaíochtaí slándála sóisialta, is féidir cúiteamh a íoc as míchumas sealadach, ach ar feadh tréimhse nach faide ná 30 lá féilire (Cód Slándála Sóisialaí, Airteagal 42(3)).
Aois scoir
Rialaítear na coinníollacha scoir ar bhonn ranníocaíochtaí slándála sóisialta agus aoise sa Chód Slándála Sóisialaí (Airteagal 68(1) agus (2); atá i bhfeidhm ó 2000). Is é an aois scoir ná 60 bliain agus 10 mí do mhná agus 63 bliain agus 10 mí d'fhir, le seirbhís inphinsin 35 bliain agus 2 mhí do mhná agus 38 bliain agus 2 mhí d'fhir.
Amhail an 31 Nollaig 2016, méadófar an aois scoir ón gcéad lá de gach bliain féilire mar seo a leanas.
Go dtí an 31 Nollaig 2029, méadóidh aois scoir na mban dhá mhí gach bliain féilire; ón 1 Eanáir 2030, méadóidh sé trí mhí do gach bliain féilire, suas go dtí 65 bliana d'aois.
Go dtí an 31 Nollaig 2017, méadóidh aois scoir na bhfear dhá mhí gach bliain féilire; ón 1 Eanáir 2018, méadóidh sé mí amháin do gach bliain féilire, suas go dtí 65 bliana d'aois.
Ón 31 Nollaig 2016, méadaíonn fad na seirbhíse inphinsin faoi Airteagal 68 den Chód Slándála Sóisialaí (dá bhforáiltear thuas) ón gcéad lá de gach bliain féilire faoi dhá mhí, suas go dtí fad seirbhíse inphinsin 37 bliain do mhná agus 40 bliain d'fhir. Tar éis an 31 Nollaig 2037, beidh an aois scoir nasctha leis an méadú ar an meán-ionchas saoil.
I gcás daoine nach bhfuil i dteideal pinsin faoi na forálacha thuasluaite, roimh an 31 Nollaig 2016, bhí siad i dteideal pinsin ag aois 65 bliana agus 10 mí, do mhná agus d'fhir, má bhí 15 bliana ar a laghad de sheirbhís inphinsin iarbhír acu. Amhail an 31 Nollaig 2016, méadóidh an aois dhá mhí ón gcéad lá de gach bliain féilire, suas go dtí 67 bliain d'aois. In 2021, mhéadaigh meáchan bliana seirbhíse ranníocach san fhoirmle pinsin ó 1.169% go 1.35%. Ón 1 Iúil 2019 i leith, cuirtear an céatadán seo i bhfeidhm (do gach bliain seirbhíse) agus méid an phinsin le haghaidh fad seirbhíse agus aoise agus pinsin fostaíochta eile a dheonaítear le dáta tosaigh tar éis an 31 Nollaig 2018 á ríomh (Cód Slándála Sóisialaí, Airteagal 70).
