Próifíl tíre an tsaoil oibre don Rómáin
Déanann an phróifíl seo cur síos ar phríomhthréithe an tsaoil oibre sa Rómáin. Tá sé mar aidhm aige an fhaisnéis chúlra ábhartha a sholáthar maidir leis na struchtúir, na hinstitiúidí agus na rialacháin ábhartha maidir leis an saol oibre.
Áirítear leis sin táscairí, sonraí agus córais rialála maidir leis na gnéithe seo a leanas: gníomhaithe agus institiúidí, caidreamh fostaíochta comhchoiteann agus aonair, sláinte agus folláine, pá, am oibre, scileanna agus oiliúint, agus comhionannas agus neamh-idirdhealú ag an obair. Déantar na próifílí a nuashonrú go córasach gach dhá bhliain.
Tagraíonn 'caidreamh fostaíochta aonair' don chaidreamh idir an t-oibrí aonair agus a bhfostóir. Tá an caidreamh seo múnlaithe ag rialáil dhlíthiúil agus ag torthaí na caibidlíochta comhpháirtithe sóisialta maidir le téarmaí agus coinníollacha. Breathnaítear sa rannán seo ar thús agus ar fhoirceannadh an chaidrimh fostaíochta agus ar theidlíochtaí agus oibleagáidí sa Rómáin.
Ceanglais maidir le conradh fostaíochta
Is é 16 bliana an aois íosta chun dul i mbun caidreamh fostaíochta. Tá ceanglais speisialta maidir le ham oibre leagtha síos d'oibrithe atá níos óige ná 18 mbliana d'aois (16-18 mbliana d'aois), eadhon uasmhéid de 30 uair an chloig oibre in aghaidh na seachtaine, nó 6 uair an chloig in aghaidh an lae. Ní mór conradh oibre aonair a shíniú idir an fostaí agus an fostóir. Ceanglaítear ar an bhfostaí pas a fháil i scrúdú dochtúra sula dtosaíonn sé ag obair. Cuirtear an próiseas i gcrích nuair a uaslódáiltear an conradh chuig Revisal (bunachar sonraí ina bhfuil fostaithe cláraithe).
D'fhonn scileanna an fhostaí a thástáil, leagtar síos le dlí tréimhse trialach 90 lá ar a mhéad do phoist feidhmiúcháin agus 120 lá do phoist bhainistíochta. I gcás daoine faoi mhíchumas, is é an tréimhse trialach 30 lá ar a mhéad.
Nósanna imeachta dífhostú agus foirceanta
De réir an Chóid Saothair a glacadh in 2011, is féidir fostaí a dhífhostú ar chúiseanna oibiachtúla (má tá an chuideachta á hathstruchtúrú nó má foirceannadh a phost, agus sa chás sin ní féidir leis an bhfostóir an post a athbhunú tar éis dó an fostaí a dhífhostú agus duine eile a fhostú sa phost céanna ar feadh sé mhí) nó ar chúiseanna suibiachtúla (amhail neamhchomhlíonadh na rialacha araíonachta (maidir le hiompar san ionad oibre), sárú ar chlásail an chonartha oibre nó mí-oiriúnacht ghairmiúil). Má dhéantar bearta araíonachta arís agus arís eile, tá sé de dhualgas ar an bhfostóir imscrúdú araíonachta a dhéanamh sula ndéantar an dífhostú. Má chaithfear an fostaí a dhífhostú mar gheall ar neamhoiriúnacht ghairmiúil, caithfear réamhmheastóireacht a dhéanamh ar an bhfostaí chun a fhíorú an bhfuil an fostaí in ann riachtanais na tuairisce poist a chomhlíonadh nó nach bhfuil.
Fíoraíonn na cigireachta saothair críochacha comhréireacht na nósanna imeachta ar fhoirceannadh conradh oibre aonair. Chun a bheith bailí, ní mór don fhostóir fógra foirceanta scríofa a sholáthar don fhostaí. Is féidir le fostaí cinneadh an fhostóra a chonspóid os comhair cúirte dlí.
Saoire thuismitheora, mháithreachais agus atharthachta
Socruithe saoire reachtúla
| Maternity leave | |
| Maximum duration | 63 days prenatal and 63 days postnatal. In addition, the mother/father can opt for two years’ childcare leave (or three years’ leave for children with disabilities) |
| Reimbursement | 85% of the beneficiary’s average income over the previous 12 months |
| Who pays? | National Fund of Social and Health Insurance (Fondul naţional unic de asigurări sociale de sănătate) |
| Legal basis | Government Emergency Ordinance (OUG) No. 158/2005, OUG No. 111/2010, Law No. 66/2016 |
| Parental leave | |
| Maximum duration | The legislation grants the second parent the right to one month’s parental leave. The second parent can request one month of leave, or compensation and leave are suspended for the second parent for this month and the first parent can choose to take unpaid leave or go back to work |
| Reimbursement | 85% of the beneficiary’s average income over the previous 24 months, but no less than 85% of the gross national minimum wage and no more than RON 8,500 (around €1,710) |
| Who pays? | National Fund of Social and Health Insurance |
| Legal basis | OUG No. 158/2005, OUG No. 111/2010, OUG No. 55/2017, Law No. 66/2016 |
| Paternity leave | |
| Maximum duration | There are no mandatory periods of leave for fathers; they are subject to the same legislation as mothers if they want to take parental leave. In addition, they can take 10 days of paid paternity leave, which can be supplemented with 5 more days if the father has taken child-rearing classes |
| Reimbursement | 100% of the beneficiary’s average income over the previous 12 months |
| Who pays? | The company that employs the father |
| Legal basis | OUG No. 117/2022, Law No. 210/1999 |
Saoire bhreoiteachta
Foráiltear sa dlí don cheart íoc le linn saoire bhreoiteachta d'fhostaithe agus do dhaoine féinfhostaithe araon. Baineann sé seo leis an tréimhse iomlán saoire, ón gcéad lá. Tá teastas dochtúra ag teastáil. Caithfidh tairbhí na saoire leighis íoctha a bheith árachaithe agus ní mór dó ranníocaíochtaí sóisialta a íoc. Is é an tréimhse íosta ranníocaíochta le haghaidh saoire bhreoiteachta íoctha ná mí amháin laistigh den 12 mhí roimh an tréimhse a dtógtar an tsaoire leighis ina leith. I gcás roinnt galair, amhail VEID nó eitinn, agus éigeandálaí, níl an ceart chun saoire leighis ag brath ar ranníocaíochtaí sóisialta. Is é an t-uastréimhse saoire íoctha ná 183 lá sa bhliain, ach i gcás roinnt galar, mar shampla ailse agus VEID, is féidir an tréimhse seo a shíneadh. Is ionann cúiteamh an fhostaí le linn saoire bhreoiteachta agus 75% d'ollioncam na 12 mhí dheireanacha. I gcás roinnt galar, méadaíonn an méid go 100%.
Tá sé de dhualgas ar an bhfostaí teastas dochtúra agus doiciméid a thaispeáint a fhianaíonn líon na laethanta a chaitear ar shaoire bhreoiteachta. Ó 2014 i leith, tá saoire bhreoiteachta á áireamh mar thréimhse ghníomhaíochta ag an gcóras pinsin.
Aois scoir
Ó mhí Eanáir 2011, tá an córas poiblí á rialú ag Dlí Uimh. 263/2010 maidir leis an gcóras pinsin aontaithe, a tháinig in ionad an dlí roimhe seo ar an gcóras pinsin poiblí (Dlí Uimh. 19/2000). Tá an aois scoir chaighdeánach ag méadú de réir a chéile agus bhí sé ardaithe go 65 bliain d'fhir agus 60 bliain do mhná faoi Eanáir 2015. Méadófar aois scoir na mban go 63 bliana faoi Eanáir 2030. Ceadaítear luathscor faoi choinníollacha dlíthiúla ar leith. Go dtí an 31 Nollaig 2014, ba é 14.4 bliana an t-íostréimhse ranníocach. Cuireadh síneadh leis an tréimhse d'fhir agus do mhná araon go dtí 15 bliana i mí Eanáir 2015. Is é an tréimhse ranníocach chaighdeánach a thugann teideal don tairbhí pinsean iomlán ná 35 bliain d'fhir agus do mhná araon, ach tiocfaidh sé i bhfeidhm níos déanaí do mhná (Eanáir 2030) ná d'fhir (Eanáir 2015).
