Podmioty i instytucje w Austrii

Jeśli chodzi o stosunki pracy i warunki pracy, dwoma najważniejszymi organami publicznymi są Federalne Ministerstwo Spraw Społecznych, Zdrowia, Opieki i Ochrony Konsumentów (Bundesministerium für Soziales, Gesundheit, Pflege und Konsumentenschutz, BMSGPK), a w szczególności Federalne Ministerstwo Pracy i Gospodarki (Bundesministerium für Arbeit und Wirtschaft)_,_BMAW). Połączenie agendy pracy i gospodarki w tej ostatniej nastąpiło w maju 2022 r. i było wywołane dymisją ministra i reorganizacją podziału kompetencji resortów. Fuzja spotkała się z ostrą krytyką ze strony organizacji pracowniczych, obawiających się zaniedbania interesów pracowników (wcześniej agendy pracy i gospodarki zostały połączone w jednym ministerstwie przez konserwatywno-populistyczny rząd w latach 2000–2006). Zakres działalności BMAW obejmuje m.in. realizację polityki gospodarczej oraz elementy polityki zatrudnienia. Odpowiada również za nadzór nad Publiczną Służbą Zatrudnienia (Arbeitsmarktservice , AMS), a tym samym nad ubezpieczeniem na wypadek bezrobocia, a także za organizację Inspekcji Pracy (Arbeitsinspektorat), a także za prawo pracy. Federalna Komisja Arbitrażowa (Bundeseinigungsamt , BEA), wspólny organ utworzony w ramach BMAW, odgrywa decydującą rolę w austriackim systemie stosunków pracy, ponieważ ma prawo do uznania dobrowolnych organizacji interesu zbiorowego za strony rokowań zbiorowych (lub do cofnięcia tego uznania). Organ ten ułatwia w ten sposób dialog społeczny. BMSGPK odpowiada za ogólną politykę społeczną oraz za politykę dotyczącą osób niepełnosprawnych, świadczenia opiekuńcze i świadczenia socjalne. AMS, która jest agencją świadczącą usługi publiczne posiadającą odrębną osobowość prawną, jest odpowiedzialna za pośrednictwo pracy i świadczenie usług doradczych dla osób poszukujących pracy i pracodawców w zakresie podaży i popytu na rynku pracy. Inspekcja Pracy jest częścią BMAW i monitoruje warunki zatrudnienia, w tym bezpieczeństwo i higienę pracy. AMS, BEA i Inspekcja Pracy podlegają kompetencjom BMAW i można je również uznać za organy publiczne o dużym znaczeniu dla austriackiego systemu stosunków pracy. W odniesieniu do indywidualnych sporów pracowniczych sądy pracy i ubezpieczeń społecznych (w trzech instancjach) są właściwe do orzekania we wszystkich sporach wynikających z prawa pracy i wszelkich roszczeniach o świadczenia wynikających z prawa ubezpieczeń społecznych, natomiast spory dotyczące ubezpieczeń społecznych są kierowane do organów administracyjnych pod egidą BMSGPK.

Nie istnieje wyraźna koncepcja reprezentatywności mająca zastosowanie do organizacji interesu zbiorowego reprezentujących pracowników i przedsiębiorstwa w Austrii. Jednak w odniesieniu do zdolności organizacji wolontariackich do zawierania układów zbiorowych ArbVG określa pewne ogólne warunki wstępne, które musi spełnić dobrowolna organizacja interesu zbiorowego: niezależność (finansowa) (w szczególności musi być niezależna od drugiej strony przemysłu); szeroki zakres zawodowy i terytorialny pod względem dziedziny członkostwa, co oznacza, że musi on działać co najmniej powyżej poziomu przedsiębiorstwa; oraz duże znaczenie gospodarcze pod względem bezwzględnej liczby członków i działalności gospodarczej, aby móc wywierać skuteczną siłę przetargową. Reprezentatywność jest związana ze zdolnością organizacji interesu zbiorowego do zawierania układów zbiorowych (prawo do zawierania układów zbiorowych przyznaje BEA), a tym samym z uznaniem ich za odpowiednie organizacje partnerów społecznych.

O reprezentacji związków zawodowych

Austriackie prawo konstytucyjne chroni prawo do organizowania się w ramach ogólnej wolności zrzeszania się (Vereinsfreiheit), zagwarantowanej wszystkim obywatelom w art. 12 ustawy zasadniczej (Staatsgrundgesetz. Ustawa konstytucyjna gwarantuje również prawo do tworzenia stowarzyszeń w celu ochrony interesów związanych z zatrudnieniem zgodnie z ustawą o stowarzyszeniach (Vereinsgesetz), która wprowadza w życie zasadę wolności zrzeszania się. Ponadto prawo do organizowania się jest zagwarantowane jako niezależne prawo podstawowe w art. 11 ust. 1 europejskiej konwencji praw człowieka z 1950 r., która stanowi część prawa konstytucyjnego w Austrii. W związku z tym osoby fizyczne w Austrii mają prawo do wstępowania do związków zawodowych i angażowania się w ich działalność. Żadna kategoria pracowników ani sektorów nie jest wyłączona z tego prawa.

Gęstość uzwiązkowienia w Austrii spada od lat 60. Tendencja ta wynika głównie z długoterminowej transformacji strukturalnej gospodarki i zatrudnienia. W bastionach uzwiązkowienia – a mianowicie w przemyśle wytwórczym i sektorze publicznym – zatrudnienie spadło, na korzyść sektora prywatnego, który ma tendencję do odnotowywania niskiego wskaźnika zagęszczenia związków zawodowych, zwłaszcza wśród kobiet, pracowników umysłowych i pracowników nietypowych. W 2000 roku tendencja ta przyspieszyła, zwłaszcza po ujawnieniu udziału Austriackiej Federacji Związków Zawodowych (Österreichischer Gewerkschaftsbund, ÖGB) w aferze finansowej jej byłego banku BAWAG PSK. W latach 2016-2019 odnotowano jednak wzrost liczby członków, co można przypisać stosunkowo dużemu wzrostowi członkostwa w Związku Usług Publicznych (Gewerkschaft Öffentlicher Dienst, GÖD). Trend ten został ponownie odwrócony wraz z nadejściem pandemii COVID-19, a związek stracił około 20 000 członków w latach 2019-2021. Udział związków zawodowych w kształtowaniu polityki publicznej jest w Austrii wysoce zinstytucjonalizowany, ponieważ ÖGB i jego siedem filii uczestniczy w wielu organach i komitetach, choć na zasadzie nieformalnej, a nie formalnej (prawnej). W związku z tym nie wykonują suwerennych zadań, takich jak zarządzanie emeryturami czy systemy przeciwdziałania bezrobociu. "Żółte związki zawodowe" (związki zawodowe, które zostały założone przez rząd lub pracodawcę lub są zdominowane przez pracodawcę lub znajdują się pod silnym wpływem pracodawcy) nie stanowią w Austrii żadnego problemu ze względu na ścisłą procedurę regulującą uznawanie organizacji interesu za partnerów społecznych posiadających zdolność do zawierania układów zbiorowych.

Członkostwo w związkach zawodowych i liczebność związków zawodowych, 2011–2019

Notatki : * Odsetek pracowników, którzy są członkami związku zawodowego. ** Członkostwo pracowników w związkach zawodowych (pracowniczych) wynikające z całkowitej liczby członków związku zawodowego i skorygowane, w razie potrzeby, o członków związków zawodowych spoza aktywnej, zależnej i zatrudnionej siły roboczej (tj. pracownicy na emeryturze, osoby prowadzące działalność na własny rachunek, studenci, osoby bezrobotne).

Źródło : Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju/Amsterdamski Instytut Zaawansowanych Studiów nad Pracą Charakterystyka instytucjonalna związków zawodowych, ustalanie płac, interwencja państwa i pakty społeczne z 2021 r. (baza danych OECD/AIAS ICTWSS)

Główne konfederacje i federacje związków zawodowych

W Austrii istnieje tylko jedna federacja związków zawodowych: ÖGB.

Główna federacja związków zawodowych

W 2000 roku austriackie związki zawodowe coraz częściej stanęły przed koniecznością połączenia się ze względu na splot różnych czynników, w szczególności spadek liczby członków i słabość finansową, zwłaszcza po ujawnieniu udziału ÖGB w aferze finansowej BAWAG PSK. W 2006 r. w wyniku kryzysu w BAWAG ÖGB został zmuszony do sprzedaży wszystkich swoich udziałów w banku. Od tego czasu jedynym źródłem dochodów ÖGB i jego związków zawodowych są składki płacone przez członków związku. Dzięki ostatnim procesom restrukturyzacji i łączenia się, struktura związków zawodowych w Austrii pod patronatem ÖGB została znacznie usprawniona w porównaniu z końcem lat 90. W ciągu 10 lat liczba związków zawodowych zrzeszonych w ÖGB zmniejszyła się z 14 do 7. Od 2009 r. nie zaobserwowano żadnych znaczących zmian.

O reprezentacji pracodawcy

W Austrii istnieją dwie główne międzybranżowe organizacje pracodawców: Austriacka Federalna Izba Gospodarcza (WKÖ), której członkostwo jest obowiązkowe, oraz Federacja Przemysłu Austriackiego (Industriellenvereinigung, IV), której członkostwo jest dobrowolne. IV zrzesza duże przedsiębiorstwa, głównie z branży produkcyjnej. Wszystkie przedsiębiorstwa i przedsiębiorcy posiadający zezwolenie na prowadzenie działalności gospodarczej muszą zarejestrować się w WKÖ (i odpowiadających mu podjednostkach), która jest podzielona na jednostki podziału geograficznego (prowincje, zwane landami) i sekcje sektorowe, które są dalej podzielone na podjednostki sektorowe. Przedsiębiorstwa posiadające więcej niż jedno zezwolenie na prowadzenie działalności gospodarczej są zobowiązane do zarejestrowania się we wszystkich odpowiednich grupach branżowych WKÖ. Ze względu na to, że wielu pracodawców posiada więcej niż jedno zezwolenie na prowadzenie działalności gospodarczej, członków jest więcej niż firm zrzeszonych w WKÖ.

W odniesieniu do IV i wszystkich innych (sektorowych) organizacji pracodawców, w przypadku których członkostwo jest dobrowolne, obowiązuje zasada ogólnej wolności zrzeszania się, opisana w sekcji "O reprezentacji związków zawodowych" w kontekście związków zawodowych.

Ze względu na to, że członkostwo w WKÖ i jego pododdziałach jest obowiązkowe dla wszystkich przedsiębiorstw w Austrii (z wyjątkiem przedsiębiorstw zajmujących się rolnictwem, wolnych zawodów i sektora publicznego niezwiązanego z handlem), zagęszczenie WKÖ zarówno pod względem przedsiębiorstw, jak i pracowników wynosi 100%. Brak jest informacji na temat gęstości członkostwa IV.

Organizacje pracodawców – członkostwo i gęstość, 2012–2019

Uwagi: *__Values są w 100%, ponieważ wszystkie przedsiębiorstwa w sektorze prywatnym (except__in rolnictwo i wolne zawody) __must być członkami WK__Ö. **__Percentage pracowników zatrudnionych w establishment__that jest członkiem jakiejkolwiek organizacji pracodawców zaangażowanych w zbiorowe bargaining._niedostępne.

Główne organizacje pracodawców

IV jest obok WKÖ najważniejszą organizacją pracodawców w Austrii. Domeną członkowską jest produkcja, kadra kierownicza w przemyśle wytwórczym oraz przedsiębiorstwa związane z przemysłem wytwórczym.

Główne organizacje i federacje pracodawców

Jeśli chodzi o ogólne kwestie gospodarcze i społeczne, trójstronne uzgadnianie polityki na szczeblu krajowym jest najsilniej formalnie zinstytucjonalizowane w Komisji ds. Parytetu Walutowego (Paritätische Kommission). Komisja ta początkowo składała się z przedstawicieli wysokiego szczebla rządu i czterech głównych organizacji partnerów społecznych. W skład komisji wchodziły cztery podkomitety: Rada Doradcza ds. Gospodarczych i Społecznych (Beirat für Wirtschafts- und Sozialfragen), Podkomisja do spraw międzynarodowych (Unterausschuss für Internationale Fragen), Podkomisja ds. wynagrodzeń (Lohnunterausschuss) oraz Podkomisja ds. Konkurencji i Cen (Wettbewerbs- und Preisunterausschuss)). Od czasu podpisania przez partnerów społecznych w 2006 r. deklaracji z Bad Ischl Komisja ds. Parytetu ma tylko jeden podkomitet: Radę Doradczą ds. Gospodarczych i Społecznych. Komisja ds. Parytetu była centralnym punktem trójstronnego dialogu społecznego, w ramach którego omawiano sprawy o szczególnym znaczeniu, wspólne strategie i wspólne działania oraz pojawiające się konflikty, a także rozważano zalecenia komitetu doradczego. Od czasu przystąpienia Austrii do Unii Europejskiej w 1995 r. jej rola zmalała, a jej ostatnie posiedzenie odbyło się w 1998 r.

Konsultacje z partnerami społecznymi w Austrii opierają się na stałej, ale nieformalnej współpracy, a nie na przepisach prawnych. Trójstronny dialog jest szeroko zakrojony i obejmuje różnorodne kwestie we wszystkich sektorach gospodarki. Dialog społeczny jest silnie rozwinięty i ma duży wpływ na kształtowanie polityki.

Oprócz Komisji ds. Równości Zawodowej rząd (regionalne) w ścisłej współpracy z krajowymi i regionalnymi partnerami społecznymi ustanowił szereg krajowych i regionalnych paktów na rzecz zatrudnienia (zwanych terytorialnymi paktami na rzecz zatrudnienia (TEP)) w celu wdrożenia dostosowanych do potrzeb polityk zatrudnienia na szczeblu krajowym i regionalnym. Udział partnerów społecznych w rządowej polityce zatrudnienia jest najsilniej zinstytucjonalizowany w AMS (którego rada nadzorcza składa się z przedstawicieli zarówno rządu, jak i partnerów społecznych); AMS jest podstawowym instrumentem realizacji celów rynku pracy na szczeblu krajowym i regionalnym. Ponadto partnerzy społeczni są reprezentowani w instytucjach zabezpieczenia społecznego, BEA i wielu innych organach.

Jeśli chodzi o dwustronne uzgodnienia, istnieje długa tradycja dobrowolnej, nieformalnej współpracy i rokowań między partnerami społecznymi zarówno na szczeblu krajowym, jak i sektorowym, a nie sformalizowanymi organami dwustronnymi.

Główne organy trójstronne i dwustronne

Rady zakładowe (Betriebsräte) są jedynymi organami w sektorze prywatnym reprezentującymi pracowników na szczeblu zakładu pracy. Z prawnego punktu widzenia rada zakładowa jest organem, który może być tworzony w zakładach stale zatrudniających pięciu lub więcej pracowników. Korzysta ona z praw do konsultacji i współdecydowania na poziomie miejsca pracy, przyznanych przez prawo całej sile roboczej. Rady zakładowe mogą być tworzone oddzielnie dla pracowników fizycznych i umysłowych lub reprezentować obie kategorie. Rada zakładowa jest wybierana przez pracowników – zasadniczo przez wszystkich pracowników w zakładzie w wieku co najmniej 16 lat (minimalny wiek został obniżony z 18 do 16 lat w 2021 r.) – na okres pięciu lat. Dotyczy to wszystkich rad zakładowych utworzonych od 2017 r.; Poprzednia czteroletnia kadencja ma zastosowanie do rad zakładowych istniejących przed tą datą. Rada zakładowa jest wybierana na zasadzie proporcjonalnej reprezentacji, przy czym liczba członków rady zależy od liczby zatrudnionych. Jeśli chodzi o prawa rady zakładowej do informowania, konsultowania się i współdecydowania, pracodawca jest zobowiązany do prowadzenia regularnych rozmów z radą i informowania jej o sprawach istotnych dla pracowników. Najważniejszym instrumentem, za pomocą którego rada zakładowa może wyrazić swoje prawa do współdecydowania w określonych sprawach socjalnych, jest zawarcie porozumienia zakładowego (Betriebsvereinbarung) między zarządem a radą zakładową.

W sektorze publicznym istnieje szereg specjalnych zasad dotyczących organów reprezentacji pracowników (Personalvertretung) dla każdego z głównych pracodawców, tj. rządu federalnego, rządów krajów związkowych (Länder), samorządów lokalnych i przedsiębiorstw publicznych. Zasady te są określone w poszczególnych przepisach prawnych. Organy te w dużym stopniu odpowiadają radom zakładowym w sektorze prywatnym.

Regulacja, skład i kompetencje organu przedstawicielskiego