Podmioty i instytucje w Czechach

Regulacja warunków pracy i stosunków pracy podlega Ministerstwu Pracy i Spraw Socjalnych Republiki Czeskiej (Ministerstvo práce a sociálních věcí, MPSV). Podstawową rolą MPSV w dziedzinie stosunków pracy i warunków pracy jest ustanowienie ram prawnych zarówno dla indywidualnych, jak i zbiorowych stosunków pracy oraz kontrola stosowania tych ram. MPSV współpracuje również z Radą ds. Porozumienia Gospodarczego i Społecznego Republiki Czech (Rada hospodářské a sociální dohody České republiky, RHSD ČR), która jest organem trójstronnym.

Egzekwowaniem praw pracowniczych zajmuje się w szczególności Państwowa Inspekcja Pracy (Státní úřad inspekce práce, SÚIP), która jest jednym z organów podległych MPSV, a także osiem okręgowych inspektoratów pracy MPSV i właściwe miejscowo sądy. W Czechach nie istnieją specjalne sądy pracy; Prawo pracy, w tym spory pracownicze, podlega kompetencjom sądów powszechnych. Państwowa Inspekcja Pracy i powiatowe inspektoraty pracy nadzorują przestrzeganie prawa pracy przez pracodawców i pracowników, w szczególności w kwestiach takich jak bezpieczeństwo i higiena pracy, warunki pracy, agencje zatrudnienia, nielegalne zatrudnianie zarówno obywateli czeskich, jak i obcokrajowców oraz fikcyjne samozatrudnienie. Organy te promują również zdrowie i bezpieczeństwo oraz zapewniają doradztwo w odpowiednich obszarach. Państwowa Inspekcja Pracy może nakładać grzywny na pracodawców i pracowników za wykryte wykroczenia.

Bezpieczeństwo pracy, urządzenia techniczne oraz przestrzeganie przepisów zdrowotnych i przeciwepidemiologicznych to obszary, które są kontrolowane przez wyspecjalizowane organy nadzorcze, takie jak Czeski Dozór Techniczny (Technická inspekce České republiky, TIČR), Czeski Urząd Górniczy (Český báňský úřad, ČBÚ) oraz regionalne organy ds. zdrowia publicznego.

MPSV i podległy mu organ Czeski Urząd Pracy (Úřad práce ČR, ÚP ČR) są odpowiedzialne za krajową politykę zatrudnienia. Czeski Urząd Pracy działa jako pośrednik na rynku pracy, udziela poradnictwa, stosuje aktywne środki polityki zatrudnienia, wypłaca zasiłek dla bezrobotnych i prowadzi rejestr osób poszukujących pracy, pracowników zagranicznych i ofert pracy.

Kryterium reprezentatywności partnerów społecznych w Czechach jest wymagane tylko w następujących przypadkach.

• Rokowania zbiorowe w miejscu pracy. Związek zawodowy może podejmować negocjacje zbiorowe w miejscu pracy, jeżeli w stosunku pracy pozostaje co najmniej trzech członków związku zawodowego (art. 286 Kodeksu pracy).

• Członkostwo w RHSD ČR, organie trójstronnym. Reprezentatywne kryteria uczestnictwa w RHSD ČR są określone w statucie RHSD ČR: związki zawodowe muszą mieć co najmniej 150 000 członków, natomiast organizacje pracodawców są zobowiązane do reprezentowania firm zatrudniających co najmniej 400 000 pracowników.

• Rozszerzenie HLCA (chociaż jest to stosowane rzadko). Wnioski o przedłużenie HLCA muszą być przesyłane do MPSV przez największy związek zawodowy lub największą organizację pracodawców w sektorze, na który HLCA ma zostać rozszerzona (ustawa nr 2/1991 Dz. U. o rokowaniach zbiorowych).

O reprezentacji związków zawodowych

Podstawowe przepisy prawne dotyczące dialogu społecznego dla związków zawodowych (i pracodawców) są zawarte w Karcie Podstawowych Praw i Wolności (ustawa nr 23/1991 Dz.U.), która jest częścią porządku konstytucyjnego Czech. Artykuł 27 karty przewiduje prawo do zrzeszania się i zrzeszania się.

Tworzenie i istnienie organizacji i stowarzyszeń związkowych jest uregulowane w kodeksie cywilnym, który reguluje działalność związków zawodowych i organizacji pracodawców w ust. 2 dotyczącym stowarzyszeń (art. 214–302) oraz w art. 3025 i 3046.

W Czechach nie ma kompleksowych regulacji prawnych dotyczących związków zawodowych, organizacji pracodawców i rokowań zbiorowych; Te stosunki prawne są uregulowane w kilku ustawach, a mianowicie w kodeksie pracy i ustawie nr 2/1991 Dz. U. o rokowaniach zbiorowych.

Pracownik może przystąpić lub nie wstąpić do związku zawodowego według własnego uznania. W związku z tym niesprawiedliwe jest zwalnianie pracownika z powodu tego, że jest lub nie jest członkiem związku zawodowego. Przynależność do związków zawodowych jest dobrowolna; W każdej chwili można zrezygnować z członkostwa. Organizacje związkowe są uprawnione do uczestniczenia w stosunkach prawa pracy, w tym w rokowaniach zbiorowych, na warunkach określonych w przepisach prawa. Jedynymi osobami, które są wyłączone z tego prawa, są członkowie sił zbrojnych.

Członkostwo w związkach zawodowych i liczebność związków zawodowych, 2010–2021

Uwagi: * Źródło krajowe (patrz źródła poniżej). ** Przynależność pracowników do związków zawodowych obliczona dla całkowitej liczby członków związku zawodowego i skorygowana, w razie potrzeby, dla członków związków zawodowych spoza aktywnej, niesamodzielnej siły roboczej, studentów i osób bezrobotnych). n.d., brak danych.

Źródła: RILSA Praga (obliczenia własne na podstawie danych związków zawodowych). Inne dane dotyczące członkostwa i liczebności związków zawodowych pochodzą z trzech największych konfederacji związków zawodowych – Czesko-Morawskiej Konfederacji Związków Zawodowych (Českomoravská konfederace odborových svazů, ČMKOS), Stowarzyszenia Autonomicznych Związków Zawodowych Czech (Asociace samostatných odborů, ASO) i Konfederacji Sztuki i Kultury (Konfederace umění a kultury, KUK) – oraz z 29 niezależnych związków zawodowych (obliczenia własne).

Główne konfederacje i federacje związków zawodowych

W Czechach istnieją trzy główne konfederacje związków zawodowych: ČMKOS, ASO i KUK. Konfederacje te reprezentują około 79% członków związków zawodowych w Czechach.

Główne konfederacje i federacje związków zawodowych

Członkami ČMKOS są jedne z największych federacji związków zawodowych w Czechach. Według stanu na październik 2022 r. są to:

• Czeski Związek Metalowców (Odborový svaz KOVO, OS KOVO)

• Związek Zawodowy Służby Zdrowia i Opieki Społecznej Republiki Czeskiej (Odborový svaz zdravotnictví a sociální péče České republiky, OSZSP ČR)

• Czesko-Morawski Związek Zawodowy Pracowników Oświaty (Českomoravský odborový svaz pracovníků školství, ČMOS PŠ)

• Związek Zawodowy Organów i Organizacji Państwowych (Odborový svaz státních orgánů a organizací, OSSOO)

Związek zawodowy ECHO (Odborový svaz ECHO) zrzesza pracowników z branży energetycznej i chemicznej. Trzecią co do wielkości konfederacją związków zawodowych pod względem liczby członków i znaczenia jest KUK, który do 2000 roku był członkiem RHSD ČR.

Istnieje pewien stopień koordynacji między ČMKOS a ASO. Wiąże się to z wymianą opinii i konsultacjami na temat wspólnych działań, zwłaszcza w odniesieniu do przygotowań do sesji plenarnej RHSD ČR. Poza tym obie konfederacje są autonomiczne i ich współpracy nie można określić mianem szczególnie intensywnej.

O reprezentacji pracodawcy

Interesy pracodawców w krajowym dialogu społecznym w Czechach reprezentują dwie największe konfederacje pracodawców – Czeska Konfederacja Przemysłu (Svaz průmyslu a dopravy České republiky, SP ČR) oraz Konfederacja Stowarzyszeń Pracodawców i Przedsiębiorców Republiki Czeskiej (Konfederace zaměstnavatelských a podnikatelských svazů České republiky, KZPS ČR) – które są częścią trójstronnego organu RHSD ČR. Obaj partnerzy społeczni prowadzą rozmowy na platformie trójstronnej w ramach RHSD ČR, a w sesji plenarnej RHSD ČR uczestniczy premier Czech, siedmiu członków rządu, siedmiu związkowców i siedmiu przedstawicieli pracodawców.

Członkostwo w tych dwóch organizacjach pracodawców jest dobrowolne i członkowie są zobowiązani do uiszczania składek członkowskich. Organizacje pracodawców bronią interesów swoich członków w całym sektorze przedsiębiorstw i reprezentują pracodawców w ramach RHSD ČR. Organizacje pracodawców zgłaszają uwagi do projektów aktów prawnych, uczestniczą w konsultacjach lub reprezentacji w rokowaniach zbiorowych, wpływają na politykę gospodarczą i społeczną w ramach zespołów eksperckich, uczestniczą w delegacjach handlowych, towarzysząc najwyższym przedstawicielom rządu podczas wizyt państwowych i oficjalnych za granicą oraz są aktywnymi członkami grup roboczych w ramach organizacji międzynarodowych.

Czeska Izba Handlowa (Hospodářská komora ČR, HK ČR), która pod wieloma względami chroni interesy pracodawców i całego sektora przedsiębiorstw. Nie jest jednak organizacją pracodawców jako taką i nie uczestniczy w krajowym dialogu społecznym. HK ČR składa się z prawie 16 000 członków (osób prawnych i fizycznych) w formie 60 stowarzyszeń regionalnych i 127 stowarzyszeń sektorowych.

Członkostwo i gęstość członkostwa w organizacjach pracodawców, 2012–2021

Uwaga: Dane krajowe za lata 2012–2019: dane trzech największych organizacji pracodawców: SP ČR, KZPS ČR i SOCR ČR.

Główne organizacje pracodawców

Główne organizacje i konfederacje pracodawców

Źródła: SP ČR i KZPS ČR.

Trójstronne forum na szczeblu krajowym, RHSD ČR, jest główną instytucją dialogu społecznego w kraju. Jego rola jest ściśle konsultacyjna. Celem tej trójstronnej organizacji jest osiągnięcie porozumienia poprzez wzajemnie szanowane formy dialogu w podstawowych dziedzinach rozwoju gospodarczego i społecznego. Przede wszystkim dąży do utrzymania konsensusu społecznego jako warunku wstępnego pozytywnego rozwoju gospodarki i poziomu życia obywateli.

Głównym forum negocjacyjnym dla organizacji trójstronnej jest posiedzenie plenarne. Na tym posiedzeniu delegacja rządowa jest reprezentowana przez ośmiu członków, organizacje pracodawców mają siedmiu przedstawicieli – tj. z SP ČR i KZPS ČR – a konfederacje związkowe mają siedmiu przedstawicieli – mianowicie z ČMKOS i ASO. Kryteria uczestnictwa są określone w statucie RHSD ČR.

Z perspektywy europejskiej Czechy są jednym z krajów, w których krajowa organizacja trójstronna obejmuje najszerszy zakres działań. Obszary, w których RHSD ČR może się wypowiadać, są określone w jego własnym statucie: polityka gospodarcza, stosunki pracy, rokowania zbiorowe i zatrudnienie, kwestie społeczne, płace i wynagrodzenia w służbie publicznej, administracja publiczna, bezpieczeństwo pracy, zatrudnianie pracowników zagranicznych, rozwój zasobów ludzkich i edukacji oraz pozycja Czech w UE.

Istnieje również 13 trójstronnych regionalnych organów, które zajmują się podobnymi obszarami do tych, którymi zajmuje się organ krajowy. Kwestie, którymi się zajmują, określa ich statut.

W Czechach nie istnieje organ dwustronny.

Główne organy trójstronne

Przedstawiciele pracowników – związki zawodowe, rady zakładowe oraz pełnomocnicy ds. bezpieczeństwa i higieny pracy – są prawnie zobowiązani do informowania pracowników we wszystkich zakładach pracy o ich działalności oraz o treści i wnioskach z wszelkich informacji i negocjacji z pracodawcami. Przedstawiciele pracowników nie mogą czerpać korzyści z członkostwa w radzie zakładowej ani być dyskryminowani ze względu na swoje członkostwo.

Związki zawodowe odgrywają zdecydowanie najważniejszą rolę w reprezentacji pracowniczej, nie tylko pod względem kompetencji, ale także ze względu na ich istnienie w miejscu pracy i funkcję w dialogu społecznym, w szczególności w rokowaniach zbiorowych. Tylko związki zawodowe mogą reprezentować pracowników w stosunkach pracy, w rokowaniach zbiorowych przy zawieraniu układów zbiorowych oraz w negocjacjach trójstronnych w RHSD ČR.

Pracownicy mogą być reprezentowani przez radę zakładową, która nie ma podmiotu prawnego i która może pełnić jedynie rolę mediatora między pracodawcami a pracownikami w celu ułatwienia przepływu informacji i konsultacji w przedsiębiorstwie (rady zakładowe są w rzeczywistości bardzo rzadkie w praktyce). Kadencja członka rady zakładowej lub pełnomocnika ds. bezpieczeństwa i higieny pracy trwa do trzech lat.

Regulacja, skład i kompetencje organów przedstawicielskich