Kontekst dla Grecji

Kontekst gospodarczy i kontekst rynku pracy

Od początku kryzysu gospodarczego grecka gospodarka znajduje się w recesji i odnotowuje wysokie bezrobocie.

W latach 2012-2022 grecki produkt krajowy brutto (PKB) wzrósł o 10,45%, czyli mniej niż średni wzrost w UE wynoszący 15,29% w tym samym okresie. Bezrobocie spadło z 24,8 proc. w 2012 r. do 12,5 proc. w 2022 r.

Po gwałtownym spadku PKB o 9% w 2020 r. (w porównaniu z rokiem poprzednim) z powodu pandemii, PKB kraju wzrósł w 2021 r. o 8,4%. Wzrost ten utrzymał się w 2022 r.: według Banku Grecji (Τράπεζα της Ελλάδος, ΤΤΕ) (2023) PKB wzrósł w 2022 r. o 5,9%.

Ponadto w 2022 r. inflacja kontynuowała trend wzrostowy: średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych (CPI) w 2022 r. wzrósł o 9,6% w porównaniu z 2021 r. (w 2021 r. wzrost wyniósł 1,2% w porównaniu z 2020 r.; Elstat, 2023).

Wskaźnik CPI w grudniu 2022 r. wzrósł o 7,2% w porównaniu z analogicznym CPI z grudnia 2021 r., podczas gdy wzrost odnotowany w latach 2021-2020 wyniósł 5,1%.

Stopa bezrobocia w II kwartale 2022 r. wyniosła 12,4%, co oznacza spadek w porównaniu z analogicznym kwartałem poprzedniego roku (II kwartał 2021 r.), kiedy wyniosła 15,8% (Elstat, 2022).

Ramy prawne

W Grecji nie istnieje jedno nadrzędne prawo pracy ani kodeks pracy, który regulowałby indywidualne stosunki pracy w Grecji. Zamiast tego istnieje wiele różnych praw i przepisów prawa pracy. W latach 2010–2013, w wyniku programu ratunkowego i realizacji memorandum podpisanego między rządem Grecji a trojką (Międzynarodowym Funduszem Walutowym, UE i Europejskim Bankiem Centralnym (EBC)), wprowadzono ponad 28 nowych ustaw w dziedzinie stosunków pracy. Nowe przepisy miały na celu wprowadzenie "reform strukturalnych" na rynku pracy, głównie poprzez radykalne obniżenie kosztów pracy i wdrożenie elastyczności pracy na szeroką skalę. Ponadto po uchwaleniu ustawy nr 1876/90 wprowadzono poważne reformy systemu rokowań zbiorowych. Od 2010 r. podjęto szereg interwencji ustawodawczych mających na celu "decentralizację" rokowań zbiorowych (ustawy nr 3899/2010, 4024/2011, 4046/2012, 4093/2012 i 4172/2013).

W dniu 20 sierpnia 2018 r., po przyjęciu ostatecznej wersji przepisów (ustawy nr 4512/2018 i 4549/2018) i osiągnięciu celów, instytucje (UE, EBC i Europejski Mechanizm Stabilności) formalnie zakończyły program wsparcia finansowego, a kraj ten odzyskał pewną autonomię fiskalną. Rząd wprowadził dwie ważne reformy rynku pracy, które znacząco zmieniły system rokowań zbiorowych i ustalanie płacy minimalnej.

Dekretem nr 32921/2175/13-6-2018 Ministerstwa Pracy i Zabezpieczenia Społecznego (zwanego dalej Ministerstwem Pracy) przywrócono mechanizm przedłużenia obowiązywania sektorowych układów zbiorowych oraz zasadę uprzywilejowania.

Ustawa nr 4564/2018 wprowadziła nowy mechanizm ustalania płacy minimalnej, który został pierwotnie wprowadzony ustawą nr 4172/2013 (art. 103). Funkcjonowanie i podstawowe prawa związków zawodowych (ich uznanie, reprezentatywność i prawo do strajku) są określone w ustawie nr 1264/1982, która nadal obowiązuje, z niewielkimi modyfikacjami na przestrzeni lat.

Nie ma konkretnych przepisów dotyczących reprezentacji pracodawcy. Ustawa o rokowaniach zbiorowych (ustawa nr 1876/1990) odnosi się do organizacji pracodawców o szerszej reprezentacji, które mogą zawierać porozumienia w swojej dziedzinie.

Nowe przepisy dotyczące mechanizmu przedłużania sektorowych układów zbiorowych oraz zasady uprzywilejowania wymagają, aby w celu przedłużenia obowiązywania układów zbiorowych pracodawcy-sygnatariusze reprezentowali co najmniej 51% pracowników w branży.

W październiku 2019 r. ustawa nr 4635/2019 wprowadziła pewne zmiany dotyczące przedłużenia obowiązywania sektorowych układów zbiorowych, mechanizmu arbitrażu oraz utworzenia rejestru związków zawodowych i organizacji pracodawców.

W 2020 r. wprowadzono przepisy prawa pracy dotyczące zarządzania pandemią COVID-19.

W 2021 r. ustawa nr 4808/2021 wprowadziła wiele ważnych zmian w indywidualnych stosunkach pracy. Były to:

• wprowadzenie cyfrowej karty zatrudnienia

• utworzenie greckiej inspekcji pracy (Επιθεωρηση Εργασίας, SEPE) jako niezależnego organu inspekcji pracy

• wdrożenie środków zapewniających równowagę między życiem zawodowym a rodzinnym (ustanowienie nowych form urlopów lub zmiany w stosunku do wcześniej ustalonych form urlopów)

• przyjęcie Konwencji nr 190 Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP) dotyczącej eliminacji przemocy i molestowania w miejscu pracy oraz ustawy nr 4808/2021 w sprawie środków zapobiegania takiej przemocy i molestowaniu

• wdrożenie środków dotyczących pracy zdalnej i prawa do bycia offline dla osób pracujących zdalnie

• utworzenie elektronicznego rejestru związków zawodowych i organizacji pracodawców

• uchwalenie nowych przepisów dotyczących rozkładów czasu pracy

• Wprowadzanie zmian w regulaminie i zasadach dotyczących prawa do strajku

W 2022 r. na mocy ustawy nr 4921/2022 przemianowano Grecką Organizację Zatrudnienia Siły Roboczej (Ελληνικός Οργανισμός Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού, OAED) na Publiczną Służbę Zatrudnienia (Δημόσια Υπηρεσία Απασχόλησης, DYPA). Nowa ustawa wprowadziła szereg zmian w administracji, organizacji i funkcjonowaniu nowej służby.

Wreszcie w grudniu 2022 r. dekret prezydencki nr 80 (Dziennik Urzędowy 222/4.12.2022) skodyfikował obowiązujące do tego czasu przepisy indywidualnego prawa pracy w jednym tekście: Kodeksie indywidualnego prawa pracy (łącznie 357 artykułów, 132 strony). Ujednolicenie to nie zastąpiło obowiązującego prawodawstwa i orzecznictwa; Zamiast tego zestawiono w nim prawa i obowiązki pracodawców i pracowników w zakresie indywidualnego prawa pracy w jednym tekście.

Kontekst stosunków pracy

Do 1990 r. rokowania zbiorowe charakteryzowały się bardzo silnym interwencjonizmem państwowym i centralizacją w ustalaniu płac oraz kształtowaniu warunków i praw pracy zarówno na szczeblu krajowym, jak i sektorowym (ustawa nr 3239/1955).

W latach 1990–2010 ramy rokowań stanowiła ustawa nr 1876/90, która wprowadziła swobodny system rokowań zbiorowych, w którym ważną rolę odgrywały procedury mediacji i arbitrażu (zapewniane przez niezależny organ, a mianowicie Organizację Mediacji i Arbitrażu (Οργανισμός Μεσολάβησης και Διαιτησίας, OMED).

Główne poziomy rokowań zbiorowych w Grecji to szczebel krajowy, który obejmuje całą gospodarkę; na poziomie sektorowym/zawodowym, obejmującym większość sektorów i zawodów; i na poziomie przedsiębiorstwa. W ramach tej struktury negocjacje na szczeblu krajowym doprowadziły do powstania Krajowego Ogólnego Układu Zbiorowego Pracy (Εθνική Γενική Συλλογική Σύμβαση Εργασίας, EGSSE), w którym określono krajową płacę minimalną i uregulowano inne szersze kwestie, takie jak urlopy i szkolenia. Jednocześnie negocjacje na szczeblu sektorowym/zawodowym, a następnie na poziomie przedsiębiorstwa opierały się na tej podstawie, aby zapewnić lepsze płace i warunki.

Struktura ta została zasadniczo zmieniona przez środki wprowadzone na początku 2010 r. Poprzez szereg kolejnych interwencji ustawodawczych (ustawy nr 3899/2010, 4024/2011, 4046/2012, 4093/2012 i 4172/2013) wprowadzono następujące zmiany w systemie: EGSEE i sektorowe układy zbiorowe mają zastosowanie wyłącznie do członków; zniesiono mechanizm rozszerzania układów zbiorowych; umowy oparte na przedsiębiorstwach miały być wdrażane w pierwszej kolejności; mechanizm arbitrażowy (OMED) może być stosowany tylko wtedy, gdy pracodawcy i pracownicy wyrażą na to zgodę. Ten ostatni przepis został uchylony w 2014 r. po tym, jak Rada Stanu wydała decyzję, która przywróciła prawo do jednostronnego odwoływania się od procedur arbitrażowych, ale nowe rozporządzenie (ustawa nr 4303/2014) ustanowiło szereg warunków wstępnych dotyczących korzystania z systemu arbitrażowego, które w rzeczywistości utrudniają przeprowadzenie arbitrażu.

Ponadto zgodnie z ustawą nr 4046/12 wszystkie układy zbiorowe nie mogą obowiązywać dłużej niż trzy lata (maksymalnie). Po wygaśnięciu umowy daje się tylko trzy miesiące na negocjacje w sprawie jej przedłużenia.

Ponadto krajowi partnerzy społeczni nie mają już możliwości ustalania powszechnie obowiązującej krajowej płacy minimalnej za pośrednictwem EGSSE. Nowe przepisy (ustawy nr 4093/2012 i 4172/2012) dały rządowi Grecji wyłączne uprawnienia w tym zakresie; Musi jedynie skonsultować się z partnerami społecznymi. Ta fundamentalna zmiana w greckim systemie stosunków pracy wpłynęła na zasięg rokowań zbiorowych w tym kraju, przy czym wydaje się, że zasięg gwałtownie spada.

W 2018 r. dwa nowe środki zmieniły kontekst stosunków pracy. Po pierwsze, w sierpniu 2018 r. przyjęto przepisy, które przywróciły mechanizmy przedłużania obowiązywania sektorowych układów zbiorowych i przywróciły zasadę uprzywilejowania. W latach 2010 i 2011 zniesiono te dwie zasady (ustawy nr 3845/2010 i 4024/2011 w odniesieniu do zasady uprzywilejowania oraz ustawa nr 4024/2011 w odniesieniu do mechanizmu przedłużenia). Ponadto od sierpnia 2018 r. do końca roku 10 obowiązujących krajowych sektorowych układów zbiorowych zostało uznanych za obowiązkowe dla wszystkich pracodawców. Według Ministerstwa Pracy umowy te obejmują około 191 000 pracowników.

Po drugie, w 2018 r. po raz pierwszy zastosowano nowy mechanizm ustalania płacy minimalnej, który został pierwotnie wprowadzony ustawą nr 4172/2013 (art. 103) i zmieniony w czerwcu 2018 r. ustawą nr 4564/2018. Konkretne daty procesu konsultacji, który miałby trwać od sierpnia 2018 r. do stycznia 2019 r., zostały uchwalone jako prawo. Celem było, aby nowa płaca minimalna weszła w życie 1 lutego 2019 r. Mechanizm przewiduje opracowanie stopniowych konsultacji w celu ustalenia płacy minimalnej, z udziałem rządu, partnerów społecznych oraz wyspecjalizowanych organów naukowych, badawczych i ekspertów. Proces ten został zakończony pod koniec stycznia 2019 r., a 1 lutego 2019 r. wprowadzono nową stawkę płacy minimalnej. Ten tryb regulacji zastępuje ustalanie płacy minimalnej w drodze układu zbiorowego, który został zniesiony w 2012 r., kiedy obniżono płacę minimalną.