Kontekst Łotwy

W latach 2012-2022 roczny wzrost produktu krajowego brutto (PKB) wahał się od 7% (w 2012 r.) do -2,2% (w 2020 r.). W latach 2012–2022, z wyjątkiem spadku w 2020 r., roczna dynamika była umiarkowana (1,9–4%), ale pozostała dodatnia. W okresie 10 lat stopa bezrobocia systematycznie spadała. Bezrobocie ogółem w 2022 r. wyniosło 6,9%. W ciągu 10 badanych lat nastąpił wzrost zatrudnienia, przy czym całkowity wskaźnik zatrudnienia wyniósł 74,3 % w 2012 r. i 76,8 % w 2022 r. W 2022 r. wskaźnik zatrudnienia mężczyzn (79,1 proc.) był wyższy niż kobiet (74,5 proc.).

Prawo pracy obejmuje kodeks pracy (przyjęty w dniu 20 czerwca 2001 r.), ustawę o ochronie pracy (przyjętą w dniu 20 czerwca 2001 r.) i przepisy uzupełniające, ustawę o sporach pracowniczych (przyjętą w dniu 26 września 2002 r.), ustawę strajkową (przyjętą w dniu 23 kwietnia 1999 r.) oraz kilka innych aktów normatywnych regulujących wynagrodzenia dla szczególnych grup pracowników i inne kwestie szczególne.

Reprezentacja pracodawców, przedstawicielstwo pracowników i rokowania zbiorowe są uregulowane w przepisach prawa pracy, ustawy o związkach zawodowych (w nowym brzmieniu przyjętym w dniu 6 marca 2014 r.) oraz ustawy o organizacjach pracodawców i ich stowarzyszeniach (uchwalonej w dniu 19 maja 1999 r.).

Ustawa o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji w przedsiębiorstwach handlowych i grupach spółek handlowych na szczeblu UE, przyjęta w dniu 19 maja 2011 r., określa rolę europejskich rad zakładowych.

W 2022 r. wprowadzono dwie serie zmian w prawie pracy. Pierwsze nowelizacje (przyjęte 6 czerwca 2022 r. i obowiązujące od 1 sierpnia 2022 r.) wprowadziły zmiany w ponad 40 klauzulach w głównej części ustawy oraz trzy zmiany w przepisach przejściowych (Latvijas Republikas Saeima, 2022a). Zmiany te dotyczą następujących pozycji:

• regulacja układów zbiorowych (np. odstępstwa od układów zbiorowych)

• obowiązek podmiotu świadczącego usługi pośrednictwa pracy do poinformowania pracownika na piśmie o osobie korzystającej z usługi pośrednictwa pracy przed spodziewanym zatrudnieniem pracownika

• Nowe wymogi dotyczące treści umów o pracę

• zaostrzenie obowiązku informowania pracowników przez pracodawcę o zasadach i warunkach zatrudnienia

• Nowe przepisy dotyczące okresu próbnego

• obowiązek informowania pracowników przez pracodawcę o podróżach służbowych, które mają odbyć

• Szersza odpowiedzialność solidarna w branży budowlanej

• zezwolenie Państwowej Inspekcji Pracy (VDI) na pracę w godzinach nadliczbowych

• nowe regulacje dotyczące czasu pracy dla pracowników, których rozkład czasu pracy nie jest w pełni lub w większości przewidywalny

• prawo pracowników do dostosowania czasu pracy

• zasada, zgodnie z którą skorzystanie z corocznego urlopu wypoczynkowego nie może pociągać za sobą negatywnych konsekwencji

• obowiązek udzielenia przez pracodawcę urlopu bezpłatnego

• prawo ojców do dłuższego urlopu ojcowskiego

• Wychowawczym

Druga grupa poprawek (obowiązująca od 25 listopada 2022 r.) wprowadziła wyjątki w procedurach ustalania i przeglądu minimalnego wynagrodzenia miesięcznego (Latvijas Republikas Saeima, 2022b).

System dialogu społecznego został ustanowiony na początku lat dziewięćdziesiątych, kiedy to rola związków zawodowych, organizacji pracodawców, układów zbiorowych i trybu negocjacji została określona w łotewskim prawie pracy i innych ustawach szczegółowych. System opiera się na zasadzie dobrowolnego udziału zainteresowanych stron. Na początku dialog społeczny był procesem dwustronnym. Następnie, w 1993 r., stworzono system dialogu społecznego oparty na trójstronnym procesie negocjacyjnym. W tym samym roku powołano dwie rady trójstronne, a w 1994 r. powołano jeszcze jedną radę. Pracownicy byli i są nadal reprezentowani przez jedną organizację na szczeblu krajowym, Łotewską Konfederację Wolnych Związków Zawodowych (Latvijas Brīvo arodbiedrību savienība, LBAS). Pracodawcy są również reprezentowani przez jedną organizację – Łotewską Konfederację Pracodawców (Latvijas Darba Devēju konfederācija**,** LDDK) (założoną w 1993 r.).

Krajowa Trójstronna Rada Konsultacyjna pracodawców, rządu i związków zawodowych została powołana w grudniu 1993 roku. W 1996 r. została przekształcona w Krajową Radę Współpracy Trójstronnej (Nacionālā trīspusējās sadarbības padome, NTSP).

W dniu 12 maja 1998 r., w oparciu o "Koncepcję trójstronnej współpracy na szczeblu krajowym", rady zostały połączone w jedną radę główną i kilka podrad.

Wprowadzono szereg ustaw regulujących proces dialogu społecznego. W 2002 r. weszła w życie nowa ustawa Prawo pracy, która doprecyzowała główne zasady dialogu społecznego, obowiązki pracodawców oraz prawa pracowników.

Od czasu reorganizacji systemu dialogu społecznego w 1998 r. nie zaszły żadne istotne zmiany. Stosunki pracy są zorientowane na korporację i konsensus. O ile na szczeblu krajowym są one silne, skoordynowane i trójstronne, o tyle na szczeblu sektorowym są słabe.

W 2017 r. reprezentacja pracodawców w sektorowych rokowaniach socjalnych została rozszerzona na duże przedsiębiorstwa poprzez nowelizację Kodeksu pracy. Takie duże przedsiębiorstwa powinny spełniać te same zasady reprezentatywności, które obowiązują w odniesieniu do organizacji pracodawców.

Partnerzy społeczni byli bardzo aktywni w łagodzeniu skutków kryzysu związanego z COVID-19. Początkowo wyrazili oni pełne poparcie dla działań rządu mających na celu ograniczenie rozprzestrzeniania się wirusa oraz aktywnie uczestniczyli w opracowywaniu i doskonaleniu środków wsparcia proponowanych i przyjętych przez rząd. W dalszej części roku partnerzy społeczni podkreślili znaczenie dialogu społecznego w łagodzeniu skutków kryzysu i wezwali rząd do lepszego honorowania inicjatyw partnerów społecznych.

Główną rolę na początku pandemii odegrał rząd, który musiał szybko podejmować decyzje. Jednak rząd od samego początku starał się w jak największym stopniu angażować partnerów społecznych w powołane wówczas grupy robocze.

Pierwsza grupa została powołana przed pandemią COVID-19 pod auspicjami Ministerstwa Finansów w celu ułatwienia wspólnej dyskusji na temat polityki podatkowej i fiskalnej państwa. Druga grupa została powołana przy Międzysektorowym Centrum Koordynacji w celu koordynowania pracy instytucji państwowych i składała się z ministrów oraz przedstawicieli partnerów społecznych i organizacji pozarządowych. Trzecią była Grupa Zarządzania Operacyjnego – grupa robocza ds. koordynacji działań międzyinstytucjonalnych. Została ustanowiona zarządzeniem Rady Ministrów nr 2020/1.2.1.-84, przyjętym 10 lipca 2020 r.

Najwięksi partnerzy społeczni (LDDK i LBAS) oraz inne instytucje (Łotewska Izba Przemysłowo-Handlowa (Latvijas Tirdzniecības un rūpniecības kamera, LTRK), Łotewskie Stowarzyszenie Samorządów Lokalnych i Regionalnych (Latvijas Pašvaldību savienība, LPS) oraz Łotewska Akademia Nauk utworzyły koalicję, którą nazwały "wielką piątką". Za pośrednictwem koalicji koordynowały swoje działania oraz przygotowywały i przedkładały wspólne opinie.

To nowe podejście do dyskusji publicznej nieco ograniczyło rolę partnerów społecznych, ponieważ porozumienia były osiągane w dużych, ustabilizowanych grupach.