Profil życia zawodowego w poszczególnych krajach na Łotwie
Profil ten opisuje kluczowe cechy życia zawodowego na Łotwie. Ma on na celu dostarczenie odpowiednich informacji ogólnych na temat struktur, instytucji, podmiotów i odpowiednich przepisów dotyczących życia zawodowego.
Obejmuje to wskaźniki, dane i systemy regulacyjne dotyczące następujących aspektów: podmioty i instytucje, zbiorowe i indywidualne stosunki pracy, zdrowie i dobrostan, wynagrodzenie, czas pracy, umiejętności i szkolenia oraz równość i niedyskryminacja w pracy. Profile są systematycznie aktualizowane co dwa lata.
"Indywidualne stosunki pracy" odnoszą się do stosunków między danym pracownikiem a jego pracodawcą. Relacje te są kształtowane przez regulacje prawne oraz wyniki negocjacji partnerów społecznych w sprawie warunków korzystania z usług. W niniejszej części omówiono początek i koniec stosunku pracy oraz uprawnienia i obowiązki na Łotwie.
Wymogi dotyczące umowy o pracę
Umowa o pracę musi być zawarta w formie pisemnej przed rozpoczęciem pracy. Przepisy prawa pracy ściśle określają treść indywidualnej umowy o pracę (§ 40).
Poprawki przyjęte w dniu 16 czerwca 2022 r. wprowadziły szereg zmian do sekcji 40.
Jednym z zapisów jest to, że pracownik może dowolnie określać swoje miejsce pracy.
Zmianie uległy przepisy dotyczące czasu pracy: w przypadku, gdy rozkład czasu pracy pracownika jest całkowicie lub w większości przewidywalny lub gdy nie jest on w całości lub w większości przewidywalny, umowa o pracę powinna zawierać nie tylko okres wypowiedzenia umowy o pracę, ale także związane z tym procedury.
Wprowadzono trzy nowe klauzule (11, 12 i 13): umowy o pracę powinny zawierać informacje o okresie próbnym i czasie jego trwania (11); pracownik ma prawo do szkolenia, jeżeli pracodawca zapewnia szkolenie (12); pracownik ma prawo do otrzymywania świadczeń z zabezpieczenia społecznego z tytułu stosunku pracy oraz wszelkich innych świadczeń z zabezpieczenia społecznego zapewnianych przez pracodawcę (13).
Wymagane informacje mogą zostać zastąpione odniesieniem do odpowiednich przepisów ustawowych i wykonawczych, układów zbiorowych lub odniesieniem do odpowiednich przepisów dotyczących procedur roboczych.
Zatrudnianie osoby, która nie ukończyła 15 roku życia lub osoby, która nie ukończyła 18 lat i uczy się w pełnym wymiarze godzin (określanej jako "dzieci") w stałej pracy jest niezgodne z prawem.
Dzieci od 13 roku życia, jeżeli jedno z rodziców (lub opiekun) wyraziło pisemną zgodę, mogą być zatrudnione poza godzinami lekcyjnymi w ciągu dnia przy pracy niezagrażającej ich bezpieczeństwu, zdrowiu, moralności i rozwojowi. O pracach tych decyduje Rada Ministrów.
Cudzoziemiec może być zatrudniony tylko wtedy, gdy posiada prawo do zatrudnienia potwierdzone wizą lub specjalnym zezwoleniem (mogą istnieć wyjątki). Zasada ta nie ma zastosowania do obywateli UE i osób, które mają prawo do swobodnego przemieszczania się w obrębie UE zgodnie z układem z Schengen.
Procedury zwalniania i rozwiązywania umów o pracę
Procedury zwalniania i wypowiedzenia są regulowane przez kodeks pracy (odpowiednio §§ 100–112 i §§ 113–129). Postępowanie rozpoczyna się od złożenia lub złożenia wypowiedzenia. Przepisy szczegółowo opisują, w jaki sposób i w jakich okolicznościach każda ze stron może złożyć wypowiedzenie. Określa ona okres wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę, tryb redukcji zatrudnienia w organizacji i zwolnień grupowych, zakaz i ograniczenie zwolnień oraz preferencje dotyczące kontynuowania stosunku pracy w przypadku zmniejszenia liczby pracowników, szczególne wymagania dotyczące przynależności do związku zawodowego, pomoc w poszukiwaniu nowej pracy i odprawy, między innymi.
Pracownik ma prawo do złożenia pisemnego wypowiedzenia umowy o pracę z miesięcznym wyprzedzeniem, chyba że umowa o pracę lub układ zbiorowy pracy przewidują krótszy termin. Ustawa określa 11 sytuacji, w których pracodawca może złożyć wypowiedzenie, przy czym wszystkie opierają się na okolicznościach związanych z zachowaniem pracownika lub jego zdolnościami, bądź też na podstawie środków ekonomicznych, organizacyjnych, technologicznych lub środków o podobnym charakterze w przedsiębiorstwie.
Pracodawca ma obowiązek zawiadomić pracownika na piśmie o okolicznościach, które są podstawą rozwiązania umowy o pracę.
Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi będącemu członkiem związku zawodowego bez zgody tej organizacji związkowej.
Urlop rodzicielski, macierzyński i ojcowski
Długość urlopu rodzicielskiego, macierzyńskiego i ojcowskiego określa prawo pracy (art. 154–156). Urlop ojcowski, urlop macierzyński i ojcowski są regulowane przez łotewski system ubezpieczeń społecznych, który zapewnia dodatki otrzymywane podczas urlopu. Odpowiednie świadczenia socjalne przysługują osobom ubezpieczonym społecznie, jeżeli dana osoba opłacała obowiązkowe lub dobrowolne składki na ubezpieczenie społeczne do budżetu specjalnego ubezpieczenia społecznego (zgodnie z ustawą o publicznym zabezpieczeniu społecznym (§ 12 ust. 1 i 2), przyjętą w dniu 1 października 1997 r. i obowiązującą od dnia 1 stycznia 1998 r.). Wysokość świadczenia zależy od całkowitego wkładu beneficjenta i jest obliczana na podstawie jego wynagrodzenia z ubezpieczenia społecznego.
Urlop ojcowski został wprowadzony w 2004 roku. W tym roku 4 521 ojców (z 20 551 nowonarodzonych dzieci) otrzymało to świadczenie. W 2019 r. świadczenie ojcowskie otrzymało 10 508 ojców (z 18 589 nowonarodzonych dzieci).
Ustawowe uregulowania dotyczące urlopów
Maternity leave
| |
| Maximum duration |
|
| Reimbursement | 80% of the average insurance wage of the beneficiary |
| Who pays? | Social insurance budget (valsts sociālās apdrošināšanas speciālais budžets), administered by the State Social Insurance Agency (Valsts sociālās apdrošināšanas aģentūra, VSAA) |
| Legal basis |
|
| Parental leave | |
| Maximum duration | According to Article 156 of the Labour Law, every employee, whether a mother or a father, has the right to parental leave in connection with the birth or adoption of a child. Parental leave for a period not exceeding 1.5 years can be requested at any time up to the day the child reaches the age of eight years. Parental leave, upon the request of an employee, should be granted as a single period or in parts. The employee has a duty to notify the employer in writing one month in advance about the beginning of parental leave or its parts and the duration of parental leave. Parental leave cannot be shorter than one continuous calendar week The early termination of parental leave and an early return to work should be facilitated according to the procedures stipulated by a collective agreement or an employment contract or based on an agreement between the employee and the employer. The employee is entitled to return to work, subject to notifying the employer at least two weeks in advance, where for objective reasons there is no need for them to provide further childcare. The employee has the right to flexible parental leave. |
| Reimbursement | A beneficiary may choose the time the benefit is received, and the amount of the benefit is calculated on the basis of the duration of parental leave. The amount of the benefit is established according to the chosen duration of receiving the benefit:
For recipients of parental benefit who are employed during the period in which they are caring for their child and are not on childcare leave or are earning income during the period as a self-employed person, the benefit is 50% of their nominal wage. Once the choice is made regarding the duration of receiving the benefit (until the child reaches the age of 13 or 19 months) and the benefit is granted, the chosen duration for the same child may not be changed. |
| Who pays? | Social insurance budget (valsts sociālās apdrošināšanas speciālais budžets), administered by the VSAA |
| Legal basis |
|
| Paternity leave | |
| Maximum duration | The father of a child is entitled to leave of 10 calendar days. This leave should be granted immediately after the birth of the child, but no later than six months from the birth of the child (amended from two months on 16 June 2022). A new clause regulates cases when the child’s paternity has not been established or the child’s father has died or has had his custody revoked. In such cases, a person other than the child’s mother has the right to 10 days of childcare leave at the request of the child’s mother. If a mother dies in childbirth or any time up to the 42nd day of the postnatal period, or, in accordance with the procedures prescribed by law, refuses to take care of the child during the period up to the 42nd day of the postnatal period, the father of the child or another person who is willing to take care of the child should be granted leave for the period up to the 70th day of the child’s life. If a mother cannot take care of their child during the period up to the 42nd day of the postnatal period due to illness, injury or other health-related reasons, the father or another person who is willing to take care of the child should be granted leave for those days on which the mother herself is not able to take care of the child. For a family that has adopted a child up to 18 years of age, one of the adoptive parents should be granted 10 calendar days of leave. A child’s father, an adoptive parent or another person who cares for the child and who makes use of the leave referred to in this section should have their job position kept for them. If this is not possible, the employer should ensure that similar or equivalent work with conditions and employment provisions that are not less favourable is available on their return. |
| Reimbursement | 80% of the average wage of the beneficiary, derived from insurance contributions |
| Who pays? | Social insurance budget (valsts sociālās apdrošināšanas speciālais budžets), administered by the VSAA |
| Legal basis |
|
Urlop zdrowotny
Podstawa prawna zwolnienia lekarskiego obejmuje:
Kodeks pracy (uchwalony 20 czerwca 2001 r., obowiązujący od 1 czerwca 2002 r.)
ustawa o państwowym zabezpieczeniu społecznym (przyjęta 1 października 1997 r., obowiązująca od 1 stycznia 1998 r.)
ustawa o ubezpieczeniu macierzyńskim i chorobowym (przyjęta w dniu 6 listopada 1995 r., obowiązująca od dnia 1 stycznia 1997 r.)
Rozporządzenie Rady Ministrów nr 753 w sprawie zasad udzielania świadczeń z ubezpieczenia społecznego (przyjęte 16 listopada 2021 r.)
Rozporządzenie Rady Ministrów nr 152 w sprawie trybu wydawania zwolnień lekarskich (przyjęte w dniu 3 kwietnia 2001 r., obowiązujące od dnia 1 maja 2001 r.)
Ustawa o budżecie i zarządzaniu finansami (przyjęta 24 marca 1994 r., obowiązująca od 24 kwietnia 1994 r.)
Coroczna ustawa o budżecie państwa na dany rok
Zasiłek chorobowy wypłacany jest z budżetu ZUS. Jest ono przyznawane, jeżeli świadczeniobiorca opłacał składki na ubezpieczenie społeczne przez co najmniej 3 miesiące w okresie 6 miesięcy poprzedzających wystąpienie zdarzenia powodującego konieczność zwolnienia lekarskiego lub nie krócej niż 6 miesięcy w okresie 24 miesięcy poprzedzających zdarzenie. W okresie niezdolności do pracy osoba ta powinna nadal mieć status pracownika najemnego lub osoby prowadzącej działalność na własny rachunek.
Zasiłek chorobowy przysługuje w wysokości 80% przeciętnego wynagrodzenia uprawnionego, pochodzącego ze składek ubezpieczeniowych.
Pracodawca nie ma prawa wypowiedzieć umowy o pracę w okresie czasowej niezdolności pracownika do pracy, z wyjątkiem szczególnych przypadków związanych z nieakceptowalnym zachowaniem pracownika w miejscu pracy.
Wiek emerytalny
Wiek emerytalny określa § 11 ustawy o emeryturach państwowych (przyjętej w dniu 2 listopada 1995 r. i obowiązującej od dnia 1 stycznia 1996 r.). Wiek emerytalny będzie stopniowo podwyższany, aż osiągnie 65 lat zarówno dla mężczyzn, jak i kobiet. W 2023 roku wiek emerytalny wynosił 64 lata i 6 miesięcy. Prawo do emerytury mają kobiety i mężczyźni, którzy osiągnęli ustalony wiek emerytalny i opłacali składki ubezpieczeniowe przez okres nie krótszy niż 20 lat.
Rodzic lub opiekun dziecka, który w okresie do ukończenia przez dziecko 18. roku życia opiekował się pięciorgiem lub większą liczbą dzieci przez okres nie krótszy niż 8 lat lub dzieckiem niepełnosprawnym przez co najmniej 8 lat, może ubiegać się o emeryturę w wieku 60 lat, jeżeli opłacał składki ubezpieczeniowe przez okres nie krótszy niż 25 lat.
Osoby, których okres opłacania składek ubezpieczeniowych wynosi nie mniej niż 30 lat, mają prawo ubiegać się o emeryturę od 62 roku życia.
