Akcje protestacyjne i spory na Łotwie

Prawo do strajku i tryb strajku jest określony w Prawie strajkowym. W 2019 r. wprowadzono dwie nowelizacji: wprowadzono rozdział VIII dotyczący naruszeń administracyjnych w zakresie prawa do strajku i kompetencji w postępowaniu w sprawie naruszeń administracyjnych oraz w związku z tym usunięto § 19 ust. 3 pkt 4 ustanawiający prawo VDI do administracyjnego karania osób winnych za naruszenie przepisów wykonawczych.

Ustawa o sporach pracowniczych reguluje procedurę rozstrzygania sporów pracowniczych przed strajkiem lub, w przypadku nierozstrzygnięcia sporów, uzasadnienie strajków. Prawo nie zostało zmienione w 2022 roku.

Prawo strajkowe definiuje strajk (streiks) jako sposób rozwiązania sporu interesu zbiorowego, który przejawia się w dobrowolnym, całkowitym lub częściowym zaprzestaniu pracy przez pracowników lub grupę pracowników w oddziale przedsiębiorstwa w celu spełnienia ich żądań.

Pracownicy mają prawo do strajku w obronie swoich interesów ekonomicznych lub zawodowych. Prawo do strajku powinno być wykonywane w ostateczności, jeżeli nie osiągnięto porozumienia w sporze dotyczącym interesu zbiorowego. Udział w strajku musi być dobrowolny.

Zakaz strajkowania ma sędziów, prokuratorów, policjantów, pracowników ochrony przeciwpożarowej, strażaków i ratowników, funkcjonariuszy straży granicznej, funkcjonariuszy służby bezpieczeństwa państwa, strażników oraz osoby pełniące służbę w Narodowych Siłach Zbrojnych.

Innymi prawnymi rodzajami akcji protestacyjnych są spory pracownicze (darba strīds) oraz mechanizmy rozstrzygania sporów i lokauty (lokauts) (regulowane przez ustawę o sporach pracowniczych). Związki zawodowe mogą również wzywać do akcji protestacyjnych, takich jak zebrania (mītiņš), pikiety (pikety) i demonstracje (demonstrācija) (uregulowane w ustawie o zgromadzeniach, pikietach i demonstracjach, przyjętej 16 stycznia 1997 r.).

Nowelizacja ustawy o zgromadzeniach, pikietach i demonstracjach w 2022 r. wprowadziła nowe regulacje mające na celu ograniczenie politycznego celu zgromadzeń, pikiet i demonstracji. Ustawa zakazuje stosowania tych środków w stosunku do organizacji, których działalność na Łotwie jest zabroniona lub związana z promowaniem lub gloryfikacją wydarzeń opartych na ideologii reżimu nazistowskiego lub komunistycznego.

Strajki są na Łotwie rzadkością. Mimo to, według danych Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP), w 2017 r. doszło do 15 strajków i lokautów. Według tego samego źródła w latach 2018, 2019, 2020 i 2021 nie było strajków i lokautów. Bardziej szczegółowych informacji nie znaleziono ani w statystykach MOP, ani w danych z europejskiego badania przedsiębiorstw z 2019 r.

Na Łotwie nie publikuje się krajowych statystyk dotyczących akcji protestacyjnych. CSP może dostarczyć na żądanie dane pochodzące z ankiety przeprowadzonej wśród aktywnych gospodarczo przedsiębiorstw handlowych, indywidualnych handlowców, gospodarstw chłopskich lub rybackich, instytucji budżetowych, fundacji lub funduszy, a także dane administracyjne. Dane te są przedkładane MOP i publikowane w zbiorze danych MOP. W odpowiednim zbiorze danych MOP nie znaleziono danych za 2022 r.

Na podstawie doniesień lokalnych mediów w 2022 r. odbyło się kilka akcji protestacyjnych. Na przykład w sektorze edukacji 16 czerwca 2022 r. ponad 3 000 pracowników pedagogicznych pikietowało parlament Łotwy. Pracownicy oświaty domagali się wstrzymania wprowadzania nowego modelu wynagradzania nauczycieli, zrównoważenia obciążenia pracą nauczycieli oraz sprawiedliwego podziału środków na wynagrodzenia między gminami, tak aby nie ucierpieli na tym nauczyciele z gmin, w których istnieje już sieć szkół. W dniach 27 lipca i 7 września 2022 r. związek zawodowy lekarzy LVSADA przeprowadził dwa dwudniowe strajki ostrzegawcze i akcje protestacyjne w pobliżu siedziby Rady Ministrów. Głównym postulatem lekarzy była podwyżka wynagrodzeń o 10%.

Mechanizmy rozstrzygania sporów zbiorowych

Ogólne zasady mechanizmów rozwiązywania sporów są określone w Kodeksie pracy.

W zależności od przedmiotu sporu i zaangażowanych w niego osób, spory pracownicze dzielą się na spory indywidualne dotyczące praw, spory zbiorowe dotyczące praw i spory zbiorowe dotyczące interesów.

Przy rozstrzyganiu indywidualnych i zbiorowych sporów o prawa stosuje się przepisy prawa pracy oraz kodeksu postępowania cywilnego. Przy rozstrzyganiu sporów zbiorowych dotyczących interesów stosuje się przepisy prawa pracy i prawa strajkowego.

Mechanizmy rozstrzygania sporów zbiorowych są szczegółowo uregulowane w ustawie o sporach pracowniczych (art. 9–21). Prawo rozróżnia spory zbiorowe dotyczące praw i spory zbiorowe dotyczące interesów. Przepisy prawa pracy regulują kwestię rozwiązywania sporów dotyczących układów zbiorowych.

Spór zbiorowy dotyczący uprawnień to różnica zdań między zaangażowanymi stronami, która powstaje przy zawieraniu, zmienianiu, rozwiązywaniu lub wykonywaniu umowy o pracę, a także przy stosowaniu lub interpretacji przepisów aktów prawnych, postanowień zbiorowego układu pracy lub przepisów o postępowaniu w sprawie pracy.

Spór zbiorowy dotyczący interesów to różnica zdań między zaangażowanymi stronami, która powstaje w związku z procedurami negocjacji zbiorowych określających nowe warunki pracy lub postanowienia dotyczące zatrudnienia.

W obu przypadkach pierwszym krokiem jest złożenie oświadczenia na piśmie na rzecz drugiej strony, w którym określa się wysuwane żądania. W przypadku udzielenia odpowiedzi odmownej lub braku odpowiedzi, spór zbiorowy dotyczący praw powinien zostać rozstrzygnięty przez komisję pojednawczą. Każda strona sporu zbiorowego dotyczącego praw ma prawo zwrócić się do sądu, jeżeli nie zostanie on rozstrzygnięty przez komisję pojednawczą. Jeżeli strony wyrażą na to pisemną zgodę, spór zbiorowy dotyczący praw może zostać przekazany do rozstrzygnięcia sądowi polubownemu.

Indywidualne mechanizmy rozstrzygania sporów

Kodeks pracy stanowi, że indywidualne spory o prawa pomiędzy pracownikiem a pracodawcą, jeżeli nie są rozstrzygane w ramach przedsiębiorstwa, powinny być rozstrzygane na drodze sądowej.

Prawo o sporach pracowniczych definiuje indywidualny spór o uprawnienia jako różnicę zdań między pracownikiem lub grupą pracowników a pracodawcą powstałą przy zawieraniu, zmienianiu, rozwiązywaniu lub realizacji umowy o pracę, a także przy stosowaniu lub interpretacji przepisów aktów prawnych, postanowień zbiorowego układu zbiorowego pracy lub regulaminu pracy.

Indywidualne spory dotyczące praw w przedsiębiorstwie powinny być rozstrzygane w miarę możliwości w drodze negocjacji między pracownikiem a pracodawcą.

Jeżeli porozumienie między pracownikiem a pracodawcą nie zostanie osiągnięte w drodze negocjacji, pracodawca i przedstawiciele pracowników muszą uzgodnić na piśmie powołanie komisji ds. sporów pracowniczych. Pracodawca i przedstawiciele pracowników mogą również uzgodnić zastosowanie innych procedur w celu rozstrzygnięcia sporu.

Każda ze stron indywidualnego sporu dotyczącego praw ma prawo zwrócić się do sądu, jeśli nie zostanie on rozstrzygnięty w drodze negocjacji między pracownikiem a pracodawcą lub jeśli którakolwiek ze stron nie jest zadowolona z decyzji komisji ds. sporów pracowniczych.

Związki zawodowe mają prawo do reprezentowania swoich członków bez specjalnego upoważnienia przy rozstrzyganiu indywidualnych sporów dotyczących praw oraz do wnoszenia powództw do sądu w interesie swoich członków.

Korzystanie z alternatywnych mechanizmów rozwiązywania sporów

Na Łotwie nie ma sądów pracy. Spory pracownicze są rozstrzygane przez sąd powszechny. Brak jest danych na temat tego, jak często stosuje się alternatywne formy rozstrzygania sporów w porównaniu z procedurami rozstrzygania sporów toczącymi się w sądzie.

W 2018 r. VDI przeprowadziło badania nad skutecznymi metodami rozwiązywania sporów pracowniczych na Łotwie (Bałtycki Instytut Nauk Społecznych, 2018). Powstałe w ten sposób sprawozdanie zawiera dane statystyczne dotyczące niektórych aspektów procedur rozstrzygania sporów w 2017 r. Dane statystyczne i obliczenia autorów opierają się na wnioskach do sądu i skargach do VDI. W latach 2017–2021 dostępne są dane dotyczące liczby spraw rozpatrzonych przez VDI dotyczących kwestii związanych z prawami pracowniczymi. Nie precyzują, czy są to spory pracownicze, czy konsultacje.

Stosowanie mechanizmów rozstrzygania sporów, 2017–2022

Uwaga: n.d., niedostępne.

Źródła: 2017 r.: VDI i system informacyjny sądu, zgodnie z raportem w Bałtyckim Instytucie Nauk Społecznych (2018 r.); 2018–2022 r.: roczne sprawozdania VDI dotyczące poddanych przeglądowi wniosków dotyczących kwestii praw pracowniczych