Profil życia zawodowego w Polsce
Profil ten opisuje kluczowe cechy życia zawodowego w Polsce. Ma on na celu dostarczenie odpowiednich informacji ogólnych na temat struktur, instytucji, podmiotów i odpowiednich przepisów dotyczących życia zawodowego.
Obejmuje to wskaźniki, dane i systemy regulacyjne dotyczące następujących aspektów: podmioty i instytucje, zbiorowe i indywidualne stosunki pracy, zdrowie i dobrostan, wynagrodzenie, czas pracy, umiejętności i szkolenia oraz równość i niedyskryminacja w pracy. Profile są systematycznie aktualizowane co dwa lata.
"Indywidualne stosunki pracy" odnoszą się do stosunków między danym pracownikiem a jego pracodawcą. Relacje te są kształtowane przez regulacje prawne oraz wyniki negocjacji partnerów społecznych w sprawie warunków korzystania z usług. W niniejszej części omówiono początek i koniec stosunku pracy oraz uprawnienia i obowiązki w Polsce.
Wymogi dotyczące umowy o pracę
Zgodnie z art. 65 ust. 3 Konstytucji i art. 190 Kodeksu pracy minimalny wiek pracy wynosi 16 lat (1 września 2018 r. został obniżony do 15 lat). Nawiązanie stosunku pracy wymaga zawarcia pisemnej umowy, która określa strony umowy, miejsce wykonywania pracy, wynagrodzenie i jego składniki, czas pracy oraz datę rozpoczęcia pracy (art. 29 ust. 1 Kodeksu pracy). Pisemna umowa o pracę musi być sporządzona najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy.
Procedury zwalniania i rozwiązywania umów o pracę
Na poziomie indywidualnym kwestie zwolnień i wypowiedzeń reguluje rozdział 2 (§ 2) Kodeksu pracy. Co do zasady umowa o pracę może zostać rozwiązana przez:
wzajemna zgoda stron umowy
decyzja jednej ze stron za wypowiedzeniem (wypowiedzenie za wypowiedzeniem)
decyzja jednej ze stron bez wypowiedzenia (wypowiedzenie bez wypowiedzenia)
Zakończenie okresu, na który została zawarta umowa
zakończenie prac, na które została zawarta umowa
W przypadku umów o pracę na czas nieokreślony długość okresu wypowiedzenia zależy od okresu pracy pracownika (jeśli osoba ta jest zatrudniona przez co najmniej trzy lata, okres wypowiedzenia wynosi trzy miesiące). W przypadku rozwiązania umowy za wypowiedzeniem przez pracodawcę pracownik ma prawo do czasu wolnego w celu poszukiwania nowego zatrudnienia (dwa dni, jeśli okres wypowiedzenia trwa krócej niż trzy miesiące i trzy dni, jeśli okres wypowiedzenia wynosi trzy miesiące).
W przypadku członków związku zawodowego pracodawcy są obowiązani zawiadomić związek zawodowy o swoim zamiarze oraz podać przyczyny rozwiązania umowy przed złożeniem wypowiedzenia.
Umowa o pracę nie może być rozwiązana w przypadku pracowników, którym do osiągnięcia wieku emerytalnego pozostało mniej niż cztery lata (ochrona przedemerytalna).
Pracownik może zostać zwolniony z pracy z przyczyn dyscyplinarnych (art. 52 Kodeksu pracy) w wyniku poważnego naruszenia obowiązków pracowniczych, w wyniku popełnienia przestępstwa zakończonego wyrokiem sądowym lub w wyniku utraty certyfikatu zawodowego z powodu własnego przewinienia.
Na poziomie zbiorowym zwolnienia grupowe podlegają odrębnej regulacji (Ustawa o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników)).
Urlop rodzicielski, macierzyński i ojcowski
Rodzice w Polsce mogą korzystać z urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego i urlopu ojcowskiego. Z danych ZUS wynika, że w ciągu ostatniej dekady urlop ojcowski w Polsce zyskał na popularności; Jednak malejąca liczba urodzeń zmniejszyła tę liczbę. W 2021 r. z urlopu skorzystało 185 200 ojców (ok. 55,6 proc. wszystkich uprawnionych), podczas gdy w 2019 r. liczba ta wynosiła 199 800 ojców (53 proc.). Urlop rodzicielski jest jednak wciąż mało popularny wśród mężczyzn – tylko około 1% ojców dzieli go ze swoimi partnerkami.
Ustawowe uregulowania dotyczące urlopów
| Maternity leave | |
| Maximum duration | 20 weeks (14 of them are reserved for mothers, after which time fathers can use the six weeks that are left, instead of the mother). A maximum of six weeks can be used before the birth of the child. The duration of basic maternity leave is longer in the case of giving birth to twins (31 weeks), three children (33 weeks), four children (35 weeks) or five or more children (37 weeks). If a woman gives birth to one child, she can apply for an additional six weeks of maternity leave; in the case of twins, the leave can last for eight weeks. |
| Reimbursement | 100% of basic pay (salary) for 26 weeks’ leave 80% of basic pay (salary) for 52 weeks’ leave |
| Who pays? | ZUS In companies with more than 20 employees, it is paid by the employer (from the contributions paid to ZUS). |
| Legal basis | Labour Code and the Act on Financial Benefits Related to Illness and Maternity Paid by Social Security (Ustawa o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa) |
| Parental leave | |
| Maximum duration | A maximum of 26 weeks after the maternity leave. It can be divided into three parts, which can be used by both the mother and the father – they can take the leave at the same time (13 weeks each) or one of them can take all the leave. One part of the leave has to last for at least eight weeks. |
| Reimbursement | 60–80% of basic pay (salary) |
| Who pays? | ZUS In companies with more than 20 employees, it is paid by the employer (from the contributions paid to ZUS). |
| Legal basis | Labour Code and the Act on Financial Benefits Related to Illness and Maternity Paid by Social Security |
| Paternity leave | |
| Maximum duration | 14 days (including Sunday and Saturday). It can be used from the birth of the child until he or she is one year old. |
| Reimbursement | 100% of basic pay (salary) |
| Who pays? | ZUS In companies with more than 20 employees, it is paid by the employer (from the contributions paid to ZUS). |
| Legal basis | Labour Code and the Act on Financial Benefits Related to Illness and Maternity Paid by Social Security |
Urlop zdrowotny
Kwestie związane ze zwolnieniami lekarskimi reguluje ustawa o świadczeniach materialnych z tytułu choroby i macierzyństwa wypłacanych przez ZUS. W czasie przebywania na zwolnieniu lekarskim pracownicy mają prawo do zasiłku chorobowego (co do zasady wynosi on 80% regularnego wynagrodzenia, z wyjątkiem zwolnień lekarskich pobieranych w czasie ciąży, zwolnień lekarskich wynikających z wypadków, które miały miejsce w drodze do lub z pracy, a także w przypadku poddania się badaniom lekarskim lub zabiegom związanym z oddaniem komórek, tkanek lub narządów (równowartość 100% kwoty świadczenia) lub pobytem w szpitalu (zazwyczaj 70% regularnego wynagrodzenia)).
Przez pierwsze 33 dni zasiłek chorobowy jest wypłacany przez pracodawcę. Po 33 dniach jest ona opłacana przez ZUS. Dodatek chorobowy może być pobierany maksymalnie przez 182 dni. W przypadku, gdy pracownik nie jest w stanie wrócić do pracy po upływie 182 dni, jest poddawany badaniu lekarskiemu ZUS w celu ustalenia, czy kwalifikuje się do renty z tytułu niezdolności do pracy. W standardowych przypadkach rozwiązanie stosunku pracy w czasie zwolnienia lekarskiego bez zachowania okresu wypowiedzenia (dopóki pracownik nie jest obecny w pracy) (art. 41 Kodeksu pracy). Rozwiązanie stosunku pracy jest również możliwe w przypadku pracowników, którzy przebywają na zwolnieniu lekarskim przez okres dłuższy niż trzy miesiące, a wcześniej byli zatrudnieni krócej niż sześć miesięcy (art. 53/1 ust. 1a Kodeksu pracy).
Wiek emerytalny
Do 1 stycznia 2013 r. wiek emerytalny wynosił 65 lat dla mężczyzn i 60 lat dla kobiet. W dniu 1 stycznia 2013 r. wiek emerytalny został podniesiony do 67 lat zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn, przy czym wiek emerytalny ma być podnoszony co roku o trzy miesiące. Pod koniec 2016 r. reforma została uchylona poprzez nowelizację ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w związku z czym w październiku 2017 r. ponownie weszły w życie dotychczasowe warunki (wiek emerytalny odpowiednio 65 i 60 lat dla kobiet i mężczyzn).
