Akcje zbiorowe i spory na Węgrzech

Węgierska ustawa zasadnicza z dnia 25 kwietnia 2011 r. gwarantuje pracownikom, pracodawcom i ich organizacjom prawo do rokowań zbiorowych oraz prawo do podejmowania działań zbiorowych w obronie swoich interesów, w tym prawo do zaprzestania pracy (art. XVII ust. 2).

Podczas gdy akcje protestacyjne inicjowane przez pracowników lub ich organizacje są regulowane w dość szczegółowy sposób, zwłaszcza strajki, ustawodawstwo milczy na temat najbardziej oczywistej możliwej akcji protestacyjnej pracodawców: lokautu.

Prawo do strajku reguluje ustawa VII z 1989 roku. Prawo do strajku jest gwarantowane poszczególnym pracownikom w celu realizacji własnych żądań, natomiast prawo do zorganizowania strajku solidarnościowego przysługuje tylko związkom zawodowym. Zasadniczo, strajk może być ogłoszony tylko wtedy, gdy próby rozwiązania konfliktu interesów były podejmowane przez co najmniej siedem dni (art. 2).

Istnieją pewne ograniczenia dotyczące zarówno posiadania, jak i korzystania z prawa do strajku. Prawo do strajku nie przysługuje pracownikom organów ścigania, sił zbrojnych ani sądownictwa. Urzędnicy służby cywilnej pracujący w administracji publicznej mają prawo do strajku, ale mogą z niego korzystać tylko na podstawie specjalnych przepisów określonych w porozumieniu między rządem a odpowiednimi związkami zawodowymi.

Ustawa VII z 1989 r. wymienia okoliczności, w których akcja strajkowa jest niezgodna z prawem (art. 3).

W przypadku działalności o podstawowym znaczeniu publicznym – w szczególności transportu zbiorowego, telekomunikacji, zaopatrzenia w energię elektryczną, wodę, gaz i inne źródła energii – prawo do strajku może być wykonywane tylko w takim zakresie, w jakim nie utrudnia świadczenia usług na poziomie uznanym za wystarczający. "Wystarczający poziom" może zostać określony w ustawie parlamentu (zgodnie z nowelizacją ustawy VII z 2010 r. i 2012 r.), co w niektórych obszarach już się stało. Przepisy te mocno ograniczają prawo do strajku w niektórych służbach publicznych.

Inne formy akcji protestacyjnych (inne niż strajki) są znacznie bardziej powszechne na Węgrzech, takie jak spotkania protestacyjne i wiece protestacyjne, demonstracje, petycje i zbieranie podpisów. Pierwsze dwa są uregulowane w ustawie LV z 2018 r. o prawie do zgromadzeń. To nowe prawo jest bardziej restrykcyjne niż jego poprzedniczka: demonstracje muszą być zgłaszane z kilkumiesięcznym wyprzedzeniem, a policja ma stosunkowo szeroką swobodę w zakresie zakazywania zgromadzeń. Skargi i ujawnianie informacji w interesie publicznym (whistleblowing) były regulowane ustawą CLXV z 2013 r. do czasu jej zastąpienia przez rozszerzoną ustawę XXV z 2023 r. Składanie petycji i zbieranie podpisów reguluje ustawa CCXXXVIII z 2013 r. o referendach, inicjatywach europejskich i procedurze referendum.

Rozwój akcji protestacyjnych w latach 2013–2021

Uwaga: n.d., niedostępne.

Źródło: Węgierski Główny Urząd Statystyczny, 2022 r.

Mechanizmy rozstrzygania sporów zbiorowych

Mechanizmy grupowego rozwiązywania sporów reguluje Kodeks pracy (ustawa I z 2012 r., art. 291–293).

Należy zauważyć, że w Kodeksie pracy użyto terminu "spory zbiorowe pracy", który jest interpretowany jako odnoszący się wyłącznie do sporów interesu zbiorowego.

W zależności od stron sporu pracodawca i rada zakładowa lub pracodawca i związek zawodowy mogą powołać doraźną komisję pojednawczą (egyeztető bizottság) w celu rozstrzygnięcia sporów (zob. również rozdział "Reprezentacja pracowników w miejscu pracy"). Układ zakładowy lub układ zbiorowy pracy może również zawierać postanowienia dotyczące stałego komitetu pojednawczego.

Komisja pojednawcza składa się z równej liczby członków delegowanych przez pracodawcę i radę zakładową lub związek zawodowy, a także z niezależnego przewodniczącego. Pracodawca i rada zakładowa/związek zawodowy mogą z wyprzedzeniem uzgodnić na piśmie, że zastosują się do decyzji komisji. W tym przypadku decyzja komisji jest wiążąca. W przypadku równej liczby głosów decydujący jest głos przewodniczącego.

Niektóre spory zbiorowe określone w Kodeksie pracy (art. 236 § 4 i art. 263) powinny być rozstrzygane przez arbitra.

Od listopada 2016 r. MTVSZ – jako organ alternatywnego rozstrzygania sporów – może zostać zaproszony przez strony sporu do pomocy (w drodze postępowania pojednawczego lub mediacji) lub do arbitrażu.

Indywidualne mechanizmy rozstrzygania sporów

Zgodnie z Kodeksem pracy (art. 285) głównymi indywidualnymi organami rozstrzygania sporów są sądy. Indywidualne spory pracownicze są rozstrzygane przez sądy szczególne, a mianowicie sądy administracyjne i sądy pracy (które działają na szczeblu sądów rejonowych, ale działają tylko w miastach mających siedzibę hrabstwa). Sądy te rozpoznają sprawę w pierwszej instancji, natomiast sprawy nierozstrzygnięte są rozpoznawane przez sądy cywilne w drugiej instancji.

Korzystanie z alternatywnych mechanizmów rozwiązywania sporów

MTVSZ ponosi odpowiedzialność za spory zbiorowe, a nie indywidualne. Jednak wyraźną intencją stojącą za ustanowieniem MTVSZ było zapewnienie możliwości przekształcenia, w miarę możliwości, indywidualnych sporów w spory zbiorowe poprzez konsolidację kilku indywidualnych sporów wokół tej samej kwestii.

Stosowanie mechanizmów rozstrzygania sporów, 2014–2021

Uwagi: *Klasyfikacja spraw sporów pracowniczych została znacznie zawężona w wyniku zmian wprowadzonych w ustawie I z 2017 r. Kodeks postępowania przed sądami administracyjnymi z dniem 1 stycznia 2018 r., które ograniczyły liczbę sporów pracowniczych. ** Ze względu na likwidację sądów pracy z dniem 31 marca 2020 r., liczby w 2020 r. nie są porównywalne z analogicznymi liczbami z lat poprzednich i następnych. n.d., niedostępne.

Źródło: Krajowe Biuro Sądownictwa, 2022