Tło dla Malty

W latach 2012–2022 produkt krajowy brutto Malty znacznie wzrósł, o 43,31 %, czyli powyżej średniej dla UE-27 wynoszącej 15,29 % w tym samym okresie. W tym czasie bezrobocie spadło we wszystkich kategoriach i pozostało znacznie poniżej średniej UE, przy czym całkowite bezrobocie w 2022 r. wyniosło 2,9 % (średnia UE wyniosła 6,2 %). Największy spadek nastąpił w przypadku bezrobocia wśród młodzieży (-5,5 punktu procentowego). Zatrudnienie ogółem w latach 2012–2022 wzrosło o 16,1 punktu procentowego do 80 proc., a zatem jest wyższe niż średnia UE wynosząca 74,5 proc. Największy wzrost w tym okresie nastąpił w przypadku wskaźnika zatrudnienia kobiet (24 punkty procentowe). Zatrudnienie młodzieży w 2022 r. wyniosło 56,6 proc., czyli powyżej średniej unijnej wynoszącej 40,7 proc. w tym roku. Gospodarka maltańska straciła pozytywną dynamikę w 2020 r. ze względu na sytuację związaną z COVID-19: produkt krajowy brutto w trzecim kwartale roku był o 8,8% niższy niż w tym samym kwartale poprzedniego roku (Eurostat [naidq_10_gdp]).

Ustawa o zatrudnieniu i stosunkach pracy z 2002 r. (EIRA), rozdział 452 Zbioru praw Malty, jest głównym aktem prawa pracy regulującym minimalne warunki zatrudnienia, stowarzyszenia pracodawców i reprezentację związków zawodowych. Uzupełnieniem EIRA jest szereg zawiadomień prawnych i 31 rozporządzeń regulujących płace obejmujących różne sektory gospodarki.

Wprowadzenie nowych zawiadomień prawnych związanych z zatrudnieniem jest najpierw omawiane w ramach Rady ds. Stosunków Pracy, która jest krajowym organem konsultacyjnym ustanowionym przez rząd zgodnie z przepisami EIRA. Rada wydaje zalecenia dla ministra właściwego do spraw pracy, tak aby omawiane kwestie zostały ostatecznie włączone do krajowego rozporządzenia standardowego lub sektorowego rozporządzenia standardowego.

Na straży przepisów EIRA stoi Departament ds. Stosunków Pracy i Zatrudnienia (DIER), głównie za pośrednictwem Sekcji ds. Egzekwowania i Trybunału ds. Pracy.

Rokowania zbiorowe na Malcie są zazwyczaj prowadzone na poziomie przedsiębiorstwa między jednym związkiem zawodowym reprezentującym co najmniej 50% + 1 pracowników jako członków a jednym pracodawcą. Negocjacje zbiorowe zazwyczaj prowadzą do zawarcia układu zbiorowego. W sektorze publicznym, w którym związki zawodowe są tradycyjnie silniejsze, siedem związków zawodowych podpisuje układ zbiorowy. Korporacje/agencje/jednostki rządowe są objęte odrębnymi układami zbiorowymi negocjowanymi indywidualnie dla każdego organu. W przypadku braku rokowań zbiorowych wynagrodzenie i inne warunki zatrudnienia są ustalane w drodze swobodnych rokowań indywidualnych. Maltańskie ramy prawne przewidują jednak krajową płacę minimalną, wprowadzoną w 1974 r., oraz 31 sektorowych układów zbiorowych w formie rozporządzeń regulujących płace. Porządki te zostały opracowane przez trójstronne rady ds. wynagrodzeń, które w 1992 r. zostały zastąpione przez Radę ds. Stosunków Pracy. Ustanowienie w 1990 r. trójstronnej Rady ds. Rozwoju Gospodarczego Malty (która później przekształciła się w Maltańską Radę ds. Rozwoju Gospodarczego i Społecznego) ułatwiło przyjęcie na szczeblu krajowym podejścia opartego na stosunkach pracy opartego w większym stopniu na współpracy. Doprowadziło to na przykład do przyjęcia Krajowego Porozumienia w sprawie Stosunków Pracy (1990), w którym ustanowiono mechanizm oparty na stopie inflacji do obliczania rocznej korekty kosztów utrzymania (COLA), która jest przyznawana wszystkim pracownikom. Krajowe porozumienie w sprawie płacy minimalnej podpisane przez partnerów społecznych w kwietniu 2017 r. jest najnowszym przykładem takiego modelu spółdzielczego.

Przestrzeganie ustawowych płac minimalnych i układów zbiorowych jest monitorowane przez DIER, a naruszenia mogą być badane przez ten sam dział i sądzone przed Trybunałem Pracy, Sądem Karnym i Sądem Cywilnym. Według EIRA DIER uczestniczy również w sprawach wymagających postępowania pojednawczego.

W lutym 2016 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że przepisy EIRA dotyczące powoływania członków trybunałów nie gwarantują niezawisłości i bezstronności trybunałów. W związku z tym w czerwcu 2016 r. weszła w życie ustawa nr XXXIIII z 2016 r. – Ustawa o zatrudnieniu i stosunkach pracy (nowelizacja) z 2016 r. Jednym z najważniejszych aspektów tych zmian było wydłużenie kadencji przewodniczących i członków do pięciu lat z poprzedniego trzyletniego okresu. Mogą oni również zostać mianowani ponownie na kolejny okres pięciu lat po zatwierdzeniu przez Radę ds. Stosunków Pracy. Ma to na celu zagwarantowanie bezpieczeństwa tytułu własności. Ponadto sprawy wymagające trybunału powinny teraz składać się z trzech członków, a członek reprezentujący rząd musi być wybierany przez przewodniczącego z listy członków powołanych przez ministra. Przed tymi zmianami minister miał uprawnienie do powoływania takiego członka w trybie doraźnym, co mogło budzić podejrzenia o stronniczość, np. w sporach między podmiotami, w których większościowym udziałowcem jest Skarb Państwa, a związkami zawodowymi.

Podczas pandemii COVID-19 dialog społeczny odegrał ważną rolę. Podczas gdy pierwsze tygodnie pandemii charakteryzowały się tym, że partnerzy społeczni publicznie opowiadali się za wprowadzeniem wsparcia państwa w celu ochrony przedsiębiorstw i zatrudnienia, pakiet środków wsparcia, w tym dodatek do wynagrodzeń, został wprowadzony w wyniku porozumienia w ramach trójstronnej Rady ds. Rozwoju Gospodarczego i Społecznego Malty. W związku z tym dialog społeczny odegrał ważną rolę we wprowadzaniu, aktualizacji i stopniowym wycofywaniu środków wsparcia związanych z COVID-19.

Porozumienia sektorowe są na Malcie rzadkością, a większość porozumień ma miejsce na poziomie przedsiębiorstwa. Podczas pandemii COVID-19 interwencje związków zawodowych były widoczne w niektórych z najbardziej dotkniętych i najbardziej kluczowych sektorów. Stosunki pracy miały zasadnicze znaczenie dla uzgodnienia zmienionych warunków pracy dla pracowników lotnictwa w celu ochrony miejsc pracy, osiągnięcia porozumień w sprawie poprawy warunków pracy pracowników służby zdrowia oraz zapewnienia, aby nauczyciele byli traktowani priorytetowo przy szczepieniach przeciwko COVID-19.