Podmioty i instytucje na Słowacji

Ministerstwo Pracy, Spraw Socjalnych i Rodziny (MPSVR SR) jest głównym organem publicznym w zakresie prawnej regulacji stosunków pracy. Za pośrednictwem Kodeksu pracy MPSVR SR reguluje podstawowe indywidualne i zbiorowe stosunki pracy, warunki zatrudnienia i pracy oraz wynagrodzenia, a także ułatwia dwustronny dialog społeczny. Poprzez ustawę nr 2/1991 o rokowaniach zbiorowych, z późniejszymi zmianami, reguluje ona rokowania zbiorowe, a także procedury pojednawcze lub mediacyjne i arbitrażowe w celu rozwiązywania sporów zbiorowych w celu ułatwienia egzekwowania praw pracowniczych. MPSVR SR reguluje również przepisy określające zasady i standardy bezpieczeństwa i higieny pracy. Urząd ds. Zdrowia Publicznego Republiki Słowackiej (Oficiálna stránka verejnej správy, SR), który działa pod patronatem Ministerstwa Opieki Zdrowotnej, również odgrywa rolę w ochronie zdrowia i bezpieczeństwa w miejscu pracy. Ponadto MPSVR SR reguluje świadczenie usług zatrudnienia dla osób poszukujących pracy za pośrednictwem Centralnego Urzędu ds. Pracy, Spraw Społecznych i Rodziny.

Państwowa Inspekcja Pracy (Národný inšpektorát práce, NIP) jest organem państwowym odpowiedzialnym za egzekwowanie przepisów prawa pracy. Jej działalność reguluje ustawa nr 125/2006. Inspekcje pracy przeprowadzają kontrole w firmach, a w przypadku stwierdzenia, że pracodawca narusza przepisy, inspekcja pracy może wymagać od nich wdrożenia działań zaradczych i nałożenia kar.

Zasady dotyczące reprezentatywności partnerów społecznych są określone wyłącznie w odniesieniu do trójstronnego organu na szczeblu krajowym, jakim jest KDP. Zgodnie z ustawą nr 103/2007 o trójstronnych konsultacjach na szczeblu krajowym (ustawa trójstronna) w KDP mogą uczestniczyć tylko związki zawodowe i organizacje pracodawców najwyższego szczebla, które reprezentują co najmniej 100 000 pracowników i pracodawców w co najmniej pięciu (z ośmiu) regionów (wyższych jednostek terytorialnych). Związki zawodowe muszą być aktywne w kilku sektorach. Od marca 2021 r., jeśli w KDP uczestniczy mniej niż trzy związki zawodowe lub pracodawców, mogą w nim uczestniczyć również organizacje reprezentujące mniej niż 100 000 pracowników (ustawa nr 76/2021). Dla związków zawodowych nie istnieje kryterium reprezentatywności w zakresie rokowań zbiorowych i zawierania układów zbiorowych pracy (kryterium reprezentatywności zostało tymczasowo wprowadzone od 1 września 2011 r. do 31 grudnia 2012 r. poprzez nowelizację Kodeksu pracy).

O reprezentacji związków zawodowych

Związki zawodowe mają na Słowacji długą tradycję. Członkostwo jest dobrowolne i – z wyjątkiem żołnierzy zawodowych – żadna grupa pracowników nie jest wykluczona z przystępowania do związków zawodowych. Działalność organizacji związkowych reguluje ustawa nr 83/1990 o zrzeszaniu się obywateli. Związki zawodowe są zazwyczaj zorganizowane branżowie – to pozostałość po organizacji związków zawodowych działających w socjalistycznym systemie politycznym przed 1989 rokiem. Są one obecne zarówno w sektorze prywatnym, jak i publicznym.

Zagęszczenie związków zawodowych stale się zmniejsza. Na przykład, podczas gdy gęstość zaludnienia w 2011 r. wynosiła około 14,5%, w 2018 r. spadła do około 11,3%. W latach 2014-2019 wahał się on w granicach 12–13%. Związki zawodowe są organizowane na poziomie branżowym i lokalnym. Ich członkowie są zazwyczaj aktywnymi pracownikami na rynku pracy, ale niektóre związki zawodowe zachowują również członkostwo swoich emerytowanych członków.

Członkostwo w związkach zawodowych i liczebność w latach 2011–2019

Uwagi: * Odsetek pracowników, którzy są członkami związku zawodowego. ** Dane przybliżone. *** Łączna liczba członków związków zawodowych (pracowniczych) (w tym osób prowadzących działalność na własny rachunek i nieaktywnych członków związków zawodowych, tj. studentów, emerytów i bezrobotnych) na poziomie krajowym.  n.d.: Nie dotyczy.

Źródła: 1 OECD i AIAS (2021); 2 Szacunki własne; 3 Dane z lat 2013–2018 oparte są na informacjach z KOZ SR, NKOS i VSOZ oraz szacunkach dotyczących KUK; Dane z 2019 r. oparte są na danych z KOZ SR, SOS, NKOS oraz szacunkach dotyczących KUK i innych związków niezrzeszonych.

Główne konfederacje i federacje związków zawodowych

W kraju istnieje jedna dominująca konfederacja związków zawodowych: Konfederacja Związków Zawodowych Republiki Słowackiej (Konfederacia odborovych zvazov Slovenskejrepubliky, KOZ SR). W 2022 roku KOZ SR zrzeszało 25 branżowych stowarzyszeń związkowych, zrzeszających około 211 200 członków. W październiku 2018 r. powstała nowa konfederacja związków zawodowych – Wspólne Związki Zawodowe Słowacji (SOS). Drugą co do wielkości konfederacją związków zawodowych jest Niezależne Chrześcijańskie Związki Zawodowe Słowacji (Nezavisle krestánske odbory Slovenska, NKOS), która ma znacznie mniejszą liczbę członków – według dostępnych informacji i szacunków może liczyć łącznie około 3 000 członków.

Główne konfederacje i federacje związków zawodowych

Do 2006 roku w KOZ SR nie zaszły żadne istotne zmiany organizacyjne. Połączenia branżowych związków zawodowych zrzeszonych w KOZ SR miały miejsce głównie w latach 2007–2009. W tym okresie kilka związków zawodowych połączyło się ze Stowarzyszeniem Związków Zawodowych Przemysłu Metalowego (OZ Kovo), a mianowicie Słowacki Związek Zawodowy Służb Publicznych w 2007 r., Niezależny Związek Zawodowego Publicznego Transportu Drogowego w 2008 r. i Związek Metalurgii w 2009 r. Ponadto w 2008 r. Związek Zawodowy Przemysłu Tekstylnego, Odzieżowego i Liderów oraz Związek Transportowy połączyły się ze Stowarzyszeniem Związków Zawodowych Budownictwa (OZ Stavba) i 1 stycznia 2009 r. utworzyły Zintegrowane Stowarzyszenie Związków Zawodowych (IOZ). W 2009 roku Związek Zawodowy Chemików połączył się ze Słowackim Związkiem Zawodowym Pracowników Energetyki i utworzył wspólny Związek Zawodowy Pracowników Energetyki i Chemii (ECHOZ).

Od 2012 r. część związkowców opuściła zrzeszone w KOZ SR stowarzyszenia związkowe i utworzyła nowe organizacje związkowe: Związki Zawodowe Nowa Edukacja, Związek Zawodowy Pielęgniarek i Położnych, Nowe Stowarzyszenie Zawodowe Policji, Nowoczesne Związki Zawodowe Volkswagen i Nowoczesne Związki Zawodowe AIOS. W 2018 roku związki te utworzyły SOS. Od 2021 roku SOS jest członkiem krajowego organu trójstronnego, KDP, działającego na podstawie ustawy nr 76/2021 Dz. U. zmieniającej ustawę trójstronną. Powszechne Stowarzyszenie Wolnych Związków Zawodowych (Všeobecný slobodný odborový zväz, VSOZ), organizacja, która do 2018 r. liczyła około 500 członków, została rozwiązana w 2019 r.

O reprezentacji pracodawcy

Przed 1990 r. jedynym pracodawcą było państwo. Organizacje pracodawców powstały na początku lat dziewięćdziesiątych praktycznie od zera. Zagęszczenie organizacji pracodawców stopniowo rosło i od 2012 r. utrzymuje się na względnie stabilnym poziomie. Zgodnie z dostępnymi informacjami, w latach 2012-2016 ich gęstość wahała się wokół 35% pod względem aktywnych pracowników. W 2019 i 2022 roku wzrósł do około 45%.

Organizacje pracodawców, które zostały utworzone zgodnie z ustawą nr 83/1990 o zrzeszaniu się obywateli, z późniejszymi zmianami, są uprawnione do udziału w rokowaniach zbiorowych (podobnie jak związki zawodowe). Członkostwo w organizacjach pracodawców jest dobrowolne. Pracodawcy są zorganizowani według sektorów (podobnie jak związki zawodowe). W 2019 r. organizacje pracodawców były stowarzyszone z czterema szczytowymi organizacjami pracodawców na szczeblu krajowym. Przedstawiciele branżowych organizacji pracodawców mogą uczestniczyć w wielozakładowych rokowaniach zbiorowych. Aby uniknąć objęcia wielozakładowymi układami zbiorowymi, niektórzy pracodawcy nie uczestniczyli w sektorowych rokowaniach zbiorowych lub w miarę możliwości blokowali ich przedłużanie. Organizacje pracodawców spełniające kryteria uczestniczą w trójstronnym dialogu społecznym na szczeblu krajowym.

Członkostwo w organizacjach pracodawców i ich liczebność, 2012–2022

Uwagi: *Dane przybliżone, obejmują AZZZ SR, RUZ i ZMOS. **Wartości przybliżone, obejmują AZZZ SR, RUZ, ZMOS i APZ. ***Wartości przybliżone, obejmują AZZZ SR, RUZ, ZMOS, APZ i SZZ. ****Dane przybliżone, dane dla AZZZ SR, RUZ, APZD i ZMOS. †Odsetek pracowników zatrudnionych w zakładzie, który jest członkiem jakiejkolwiek organizacji pracodawców uczestniczącej w rokowaniach zbiorowych. n.d.: Nie dotyczy.

Źródła: 1OECD i AIAS (2021); 2 Na podstawie informacji od pracodawców i obliczeń autorów; 3Badanie europejskich przedsiębiorstw z 2019 r.

Główne organizacje i konfederacje pracodawców

Od 1991 r. wszystkie organizacje pracodawców są zrzeszone w Federacji Stowarzyszeń Pracodawców Republiki Słowackiej (Asociacia zamestnavatelskych zvazov a zdruzeni Slovenskejrepubliky, AZZZ SR). W 2004 r. powstał Krajowy Związek Pracodawców (Republikova unia zamestnanvatelov, RUZ) jako druga organizacja pracodawców najwyższego szczebla. AZZZ SR i RUZ mają branżowe organizacje pracodawców jako oddziały, a ich członkowie zatrudniają około 660 000 osób. Oprócz AZZZ SR i RUZ pracodawców reprezentuje również Stowarzyszenie Miast i Gmin Słowacji (Zdruzenie miest a obci Slovenska, ZMOS). Jej spółkami zależnymi są pracodawcy ustanowieni przez miasta i gminy w celu świadczenia usług publicznych.

W 2016 r. organizacje pracodawców z branży opuściły AZZZ SR i RUZ i utworzyły nową organizację pracodawców o wysokim szczycie: Związek Związków Zawodowych (Asociacia priemyselnych zvazov, APZ), który od 2021 r. jest Stowarzyszeniem Związków Zawodowych i Transportu (Asociacia priemyselnych zvazov a dopravy, APZD). AZZZ SR, RUZ, AZD i ZMOS uczestniczą w trójstronnych konsultacjach na szczeblu krajowym w KDP. W 2022 roku reprezentowali oni około 982 000 pracowników. ZMOS uczestniczy również w wielozakładowych rokowaniach zbiorowych w celu zawarcia układów zbiorowych dla urzędników państwowych (pracowników wykonujących czynności na rzecz interesu publicznego). Organizacje zrzeszone w ZMOS zatrudniają około 142 000 osób. Licencjonowane stowarzyszenia handlowe, cechy i inni rzemieślnicy oraz małe i średnie przedsiębiorstwa są zrzeszone w Słowackiej Federacji Przemysłu Rzemieślniczego (Slovenský živnostenský zväz, SZZ), która liczy około 20 000 członków. Jest członkiem APZD.

Główne organizacje i konfederacje pracodawców

W latach 1993-2004 w ramach Rady ds. Uzgodnień Gospodarczych i Społecznych odbywał się krajowy trójstronny dialog społeczny. W 2004 r. organ ten został przemianowany na Radę Partnerstwa Społeczno-Gospodarczego (RHSP), a od 2007 r. funkcjonuje jako KDP. KDP jest organem konsultacyjnym w zakresie dialogu społecznego między rządem a partnerami społecznymi. Partnerami społecznymi w KDP są KOZ SR (po stronie pracowników) i RUZ, AZZZ SR i ZMOS (po stronie pracodawcy). Trójstronny dialog społeczny zazwyczaj dotyczy realizacji polityk publicznych i przyjmowania aktów prawnych związanych z rozwojem otoczenia biznesowego, standardem życia obywateli i warunkami zatrudnienia jako najważniejszymi kwestiami.

Zawarcie paktów społecznych na szczeblu krajowym, zwanych Generalna dohoda (porozumieniami ogólnymi), jest kolejnym znaczącym rezultatem trójstronnego dialogu społecznego. W latach 1993–2000 na Słowacji zawarto siedem układów ogólnych, ale od tego czasu nie zawarto żadnego takiego porozumienia. W czasie kryzysu gospodarczego przyjęcie środków antykryzysowych było najpierw omawiane w ramach trójstronnego dialogu społecznego w KDP. W niektórych sektorach prowadzony jest również sektorowy trójstronny dialog społeczny. Przykładami trójstronności sektorowej są na przykład sektor transportu, poczty i telekomunikacji oraz sektor opieki zdrowotnej. W 2013Priemyselna bipartita) m.in. w celu lepszego przygotowania się do trójstronnych konsultacji w KDP. W 2018 r. APZ została członkiem trójstronnego KDP (obecnie APZD), a SOS stała się członkiem w 2021 r. Z wyjątkiem 2020 r. KDP spotyka się regularnie, zgodnie z harmonogramem uzgodnionym z partnerami społecznymi, około 10 razy w roku.

Główne organy trójstronne i dwustronne

Reprezentacja pracowników jest uregulowana w Kodeksie pracy. Do 2001 r. pracownicy byli reprezentowani wyłącznie przez związki zawodowe. Od 2002 r. pracownicy mogą być reprezentowani przez związki zawodowe, rady zakładowe lub powierników pracowniczych. Od 2003 r. funkcjonuje dwukanałowy system reprezentacji, w ramach którego rady zakładowe lub powiernicy pracowniczy mogą współistnieć ze związkami zawodowymi w zakładach.

Przedstawiciele pracowników mają prawo do informacji, konsultacji, współdecydowania i kontroli działań. Niemniej jednak tylko związki zawodowe są uprawnione do podejmowania rokowań zbiorowych. W zakładach, w których nie obowiązuje układ zbiorowy, rady zakładowe mogą zawierać porozumienia z kierownictwem w sprawie warunków zatrudnienia i pracy (ale układy te nie mają takiego samego statusu jak układy zbiorowe). Organizacje związkowe, członkowie rad zakładowych i powiernicy pracowników są wybierani przez pracowników zakładów. W większości przypadków głównymi organami reprezentującymi pracowników w miejscu pracy są związki zawodowe. Szczegóły dotyczące funkcjonowania związków zawodowych i ich współpracy z kierownictwem są zazwyczaj uzgadniane w układach zbiorowych.

Regulacja, skład i kompetencje organów