Kontekst dla Hiszpanii

W latach 2012-2022 bezrobocie wśród mężczyzn spadło o 13,3 punktu procentowego. W 2022 r. bezrobocie młodzieży utrzymywało się na wysokim poziomie 29,8 %, w porównaniu ze średnią UE wynoszącą 14,5 % w tym samym roku. Całkowity wskaźnik zatrudnienia w 2022 r. wyniósł 74 %, czyli był zbliżony do poziomu dla UE-27 (74,5 %). Dane dotyczące zatrudnienia młodzieży spadły w latach 2012–2022 (o 6,3 punktu procentowego) i w 2022 r. wyniosły 32,7 %, w porównaniu ze średnią UE wynoszącą 40,7 % w tym samym roku. Pandemia w największym stopniu wpłynęła na bezrobocie wśród młodzieży. W 2021 r. wzrósł on o 5,8 punktu procentowego w porównaniu z rokiem poprzednim. Według hiszpańskiego Narodowego Instytutu Statystycznego, po początkowym wpływie pandemii, w 2021 r. hiszpański produkt krajowy brutto wzrósł o 5%, co stanowi największy wzrost od 2000 r. Wzrost aktywności gospodarczej był napędzany przez ożywienie w sektorze usług, które podniosło wskaźniki zatrudnienia do poziomu sprzed pandemii. Najnowsze wskaźniki gospodarcze i wskaźniki zatrudnienia wskazują jednak na oznaki spowolnienia, zwłaszcza w sektorach produkcji i rolnictwa. Najbardziej zauważalnym rozwojem sytuacji na rynku pracy w 2022 r. był gwałtowny spadek zatrudnienia tymczasowego o 27,7% w ostatnim kwartale roku w porównaniu z tym samym okresem w 2021 r. oraz wzrost liczby pracowników zatrudnionych na umowy na czas nieokreślony o blisko 13%. Tendencja ta wynika z wejścia w życie reformy rynku pracy z 2021 r., która wyraźnie ograniczyła korzystanie z umów na czas określony do szczególnych okoliczności i zaostrzyła sankcje za nieuczciwe korzystanie z umów na czas określony.

Głównym kodeksem pracy dla pracowników prywatnych jest Kodeks pracy (ustawa 8/1980). Statut reguluje również kwestie rokowań zbiorowych (mechanizmy regulujące koordynację między różnymi poziomami zbiorowego ustalania wynagrodzeń, klauzule i warunki opt-out itp.). Został on zmodyfikowany przez różne dekrety i prawa królewskie. Ostatnią ustawą, która zmieniła ważne elementy statutu, była ustawa nr 3/2012 z dnia 6 lipca.

Głównym kodeksem pracy dla pracowników sektora publicznego jest Ustawa podstawowa o pracownikach sektora publicznego (ustawa nr 7/2007).

Regulacje i reprezentatywność związków zawodowych są uregulowane w Ustawie Organicznej o Wolności Związków Zawodowych (ustawa 11/1985).

Główną zmianą w ramach prawnych stosunków pracy w 2022 r. było wdrożenie ustawy 32/2021 z dnia 28 grudnia 2021 r. w sprawie pilnych działań na rzecz reformy rynku pracy, gwarancji stabilności zatrudnienia i transformacji rynku pracy. Nowe rozporządzenie zostało uzgodnione przez partnerów społecznych, zanim zostało zapisane w prawodawstwie. Reforma doprowadziła do istotnych zmian prawnych w trzech różnych wymiarach. Po pierwsze, prawo ograniczało zatrudnianie tymczasowe do okoliczności, w których dodatkowi pracownicy są niezbędni do produkcji lub w których konieczne jest zastąpienie pracowników. Po drugie, ustawa przywróciła zasadę ultraaktywności w układach zbiorowych pracy wraz z przewagą sektorowych rokowań zbiorowych w kwestiach płacowych nad układami zbiorowymi na poziomie przedsiębiorstwa. Środki te oznaczają odwrócenie najbardziej kontrowersyjnych zmian przyjętych w ramach reformy rynku pracy z 2012 roku. Po trzecie, ustawa wprowadziła nowy mechanizm umożliwiający wewnętrzną elastyczność przedsiębiorstw poprzez mechanizmy zmniejszonego wymiaru czasu pracy w czasie kryzysów lub restrukturyzacji.

Na stosunki pracy w Hiszpanii w latach osiemdziesiątych XX wieku wpłynęło przejście polityczne od dyktatury do demokracji, a także proces modernizacji przemysłowej i gospodarczej wdrożony w celu przygotowania kraju do integracji ze Wspólnotą Europejską. W pierwszych latach okresu przejściowego (1978–1982) związki zawodowe godziły się na łagodzenie płac w zamian za uznanie instytucjonalne i dalszy rozwój praw socjalnych i pracowniczych. Ponadto opowiedzieli się za pewną koordynacją i centralizacją rokowań zbiorowych. Utrwalona w tamtych latach struktura rokowań zbiorowych jest obecna do dziś i charakteryzuje się wielopoziomowymi negocjacjami, przy czym negocjacje odbywają się na szczeblu sektorowym, wojewódzkim i przedsiębiorstwa.

W latach 1986–1997 okres kryzysu w zakresie "uzgodnień społecznych" osłabił negocjacje zbiorowe. Najważniejszymi problemami w tym czasie były brak koordynacji i słabe wznowienie rund rokowań zbiorowych.

Po 1997 r. dialog społeczny został ożywiony w okresie wzrostu gospodarczego i wzrostu zatrudnienia. W ten sposób w latach 1997–2008 zawarto różne porozumienia trójstronne. Ponadto partnerzy społeczni zaczęli zawierać coroczne, dwustronne szczytowe porozumienia międzysektorowe w sprawie rokowań zbiorowych. Układy te odgrywają ważną rolę w koordynowaniu rokowań zbiorowych w Hiszpanii. Kryzys gospodarczy, który rozpoczął się w 2008 r., silnie wpłynął na kontekst stosunków pracy. W pierwszych latach hiszpański system stosunkowo dobrze poradził sobie ze skutkami kryzysu gospodarczego, ale sytuacja zmieniła się diametralnie po 2011 r., kiedy rząd wprowadził dwie ważne reformy dotyczące zasad rokowań zbiorowych. Obie reformy wydawały się akceptować wspólną diagnozę sformułowaną przez różne instytucje unijne i hiszpańskie, które zarzucały hiszpańskim negocjacjom zbiorowym zbyt sztywny charakter, utrudniając w ten sposób firmom modyfikację organizacji pracy w celu dostosowania się do wstrząsów. Ostatnia reforma, zatwierdzona w 2012 r., wpłynęła na niektóre z najważniejszych aspektów hiszpańskiego systemu rokowań zbiorowych (nadmierna aktywność, przewaga układów zbiorowych na poziomie przedsiębiorstwa itp.). Szereg badań wykazało, w jaki sposób reformy rynku pracy przyczyniły się do procesu wewnętrznej dewaluacji i spadku płac realnych, które nie powróciły jeszcze do poziomu sprzed kryzysu. W czasie kryzysu i wdrażania polityki oszczędnościowej dialog społeczny załamał się. Zaczął się odradzać dopiero w 2016 roku. Rola dialogu społecznego została ożywiona, zwłaszcza od 2018 r. dzięki podpisaniu umów trójstronnych i paktów dwustronnych mających na celu odwrócenie niektórych negatywnych skutków kryzysu gospodarczego, a w 2019 r. nabrała tempa.

Intensywność wpływu pandemii COVID-19 na gospodarkę i rynek pracy Hiszpanii wymagała od rządu i partnerów społecznych ścisłej współpracy w celu złagodzenia jej skutków w pierwszym roku. W związku z tym dialog społeczny odegrał kluczową rolę w podejmowaniu decyzji o kluczowych instrumentach mających na celu ograniczenie negatywnego wpływu na rynek pracy i stosunki pracy, ale także uregulowanie ważnych aspektów życia zawodowego, takich jak telepraca. Spośród wszystkich wynegocjowanych i wdrożonych środków politycznych na szczególną uwagę zasługuje przedłużenie warunków tymczasowych zwolnień i schematów redukcji zatrudnienia, uzgodnionych na wczesnym etapie kryzysu. Doświadczenia zebrane w czasie pandemii obejmują opracowanie nowych środków politycznych mających na celu zminimalizowanie ryzyka wystąpienia przyszłych kryzysów na rynku pracy.