Η εργασία για τα παιδιά έχει σημασία: Επισκόπηση της παροχής υπηρεσιών και του εργατικού δυναμικού στην Ευρώπη

Η παρούσα έκθεση παρέχει μια επισκόπηση της κατάστασης των υπηρεσιών που είναι καίριας σημασίας για την αντιμετώπιση της παιδικής φτώχειας και την προώθηση της ευημερίας των παιδιών. Οι υπηρεσίες που αναλύθηκαν είναι η υγειονομική περίθαλψη, η εκπαίδευση και η προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα (ΠΕΦ). Εκτός από αυτές τις υπηρεσίες, αναλύεται επίσης η κατάσταση όσον αφορά τη διατροφή και τη στέγαση, οι οποίες αποτελούν μέρος της ευρωπαϊκής εγγύησης για τα παιδιά.

Τα άτομα που εργάζονται με παιδιά αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της διασφάλισης της προσβασιμότητας σε υπηρεσίες υψηλής ποιότητας, που αποτελεί τον στόχο της ευρωπαϊκής εγγύησης για τα παιδιά και άλλων πρωτοβουλιών πολιτικής της ΕΕ, όπως ο Ευρωπαϊκός Χώρος Εκπαίδευσης. Οι εργαζόμενοι στην προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα, την εκπαίδευση και την υγειονομική περίθαλψη είναι οι βασικοί εγγυητές της ευρωπαϊκής εγγύησης για τα παιδιά. Ως εκ τούτου, η έκθεση εξετάζει τις συνθήκες εργασίας τους και τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να βελτιωθούν· Εξετάζει επίσης τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να ενισχυθούν οι προσλήψεις και η διατήρηση.

Πλαίσιο πολιτικής

Η σημασία των υπηρεσιών για τα παιδιά επαναλήφθηκε στη δήλωση της La Hulpe σχετικά με το μέλλον του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων. Η δήλωση τόνιζε την ανάγκη επίτευξης των ανανεωμένων στόχων της Βαρκελώνης για την ΦΑΠΝΗ και υπενθύμιζε τη σημασία της επένδυσης σε καθολικά προσβάσιμη, οικονομικά προσιτή και υψηλής ποιότητας παιδική μέριμνα, μεταξύ άλλων με την εξασφάλιση επαγγελματισμού του εργατικού δυναμικού και δίκαιων συνθηκών εργασίας. Δήλωσε επίσης ότι η περαιτέρω εφαρμογή και ενίσχυση της ευρωπαϊκής εγγύησης για τα παιδιά είναι ουσιαστικής σημασίας, παράλληλα με τη βελτίωση της παρακολούθησής της. Όπως αναφέρεται στην Πυξίδα Ανταγωνιστικότητας για την ΕΕ, η πρόσβαση σε οικονομικά προσιτή και υψηλής ποιότητας παιδική μέριμνα είναι καίριας σημασίας για την αύξηση της συμμετοχής στην αγορά εργασίας και της παραγωγικότητας.

Οι πολιτικές κατευθυντήριες γραμμές για την περίοδο 2024-2029 αναφέρουν ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα ενισχύσει την ευρωπαϊκή εγγύηση για τα παιδιά. Οι παρούσες κατευθυντήριες γραμμές προβλέπουν ένα νέο σχέδιο δράσης για την εφαρμογή του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων και της πρώτης στρατηγικής της ΕΕ για την καταπολέμηση της φτώχειας. Επιπλέον, η παρούσα έκθεση θα στηρίξει επίσης την επίτευξη των κριτηρίων αναφοράς που ορίζονται στον Ευρωπαϊκό Χώρο Εκπαίδευσης.

Βασικά πορίσματα

• Οι τάσεις της παιδικής φτώχειας με την πάροδο του χρόνου σημειώνουν πρόοδο προς την επίτευξη των στόχων που έχουν τεθεί σε επίπεδο ΕΕ. Το 2024, το ποσοστό των παιδιών στην ΕΕ-27 που αντιμετώπιζαν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού (AROPE) ανήλθε σε 24,1 %. Αυτό συνιστά μείωση από το 2015, αν και η κατάσταση επιδεινωνόταν κάθε χρόνο από το 2020 έως το 2024. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με το ποσοστό AROPE για τον συνολικό πληθυσμό, το οποίο έχει μειωθεί από το 2021 και ανήλθε σε 20,9 % το 2024.

• Η συμμετοχή στην ΦΑΠΝΗ έχει αυξηθεί με την πάροδο του χρόνου. Πάνω από το ένα τρίτο (39,2 %) των παιδιών ηλικίας κάτω των τριών ετών συμμετείχαν σε επίσημη παιδική μέριμνα το 2024.

• Τα στοιχεία δείχνουν πρόοδο στον τομέα της στέγασης και οι ανισότητες μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ μειώνονται. Ωστόσο, το χάσμα μεταξύ των παιδιών που είναι AROPE και εκείνων που δεν είναι εξακολουθεί να είναι αξιοσημείωτο, με τα τελευταία να είναι σχεδόν 10 φορές λιγότερο πιθανό να ζήσουν σε ένα νοικοκυριό που αντιμετωπίζει υπερβολική επιβάρυνση του κόστους στέγασης.

• Η ψυχική υγεία των παιδιών επιδεινώθηκε ελαφρώς την περίοδο πριν από την πανδημία COVID-19 και στη συνέχεια έπεσε κατακόρυφα μεταξύ 2018 και 2022, ιδίως μεταξύ των νεαρών εφήβων. Οι ανεκπλήρωτες ανάγκες υγειονομικής περίθαλψης έχουν επίσης αυξηθεί με την πάροδο του χρόνου.

• Οι επιδόσεις στην εκπαίδευση είναι ένας από τους τομείς που επλήγησαν περισσότερο από την πανδημία, με κατακόρυφη πτώση των βαθμολογιών και αυξημένες ανισότητες. Επιπλέον, τα ποσοστά πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου αυξάνονται, ακόμη και αν ληφθεί υπόψη ο βαθμός αστικοποίησης και η οικονομική κατάσταση του νοικοκυριού. Οι γυναίκες με καθήκοντα παιδικής μέριμνας έχουν τα υψηλότερα ποσοστά εγκατάλειψης του σχολείου.

• Ο τομέας της υγειονομικής περίθαλψης επηρεάζεται αρνητικά από επισφαλείς συνθήκες εργασίας, όπως η κακή ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής λόγω των πολλών και αντικοινωνικών ωρών. Η κακή ποιότητα εργασίας είναι ευρέως διαδεδομένη, με επίπεδα έντασης εργασίας άνω του μέσου όρου σε συνδυασμό με αυξημένα επίπεδα συναισθηματικών απαιτήσεων που οδηγούν σε επαγγελματική εξουθένωση.

• Το υψηλό επίπεδο κινητικότητας του εργατικού δυναμικού των επαγγελματιών του τομέα της υγείας επιτρέπει την αντιμετώπιση των ελλείψεων εργατικού δυναμικού σε ορισμένες χώρες εις βάρος της διαρροής εγκεφάλων και της αυξημένης έλλειψης εργατικού δυναμικού σε άλλες (ιδίως στην ανατολική και νότια Ευρώπη).

• Η αναντιστοιχία μεταξύ του επιπέδου δεξιοτήτων που απαιτούνται και αυτού που παρέχεται από τους εργαζόμενους στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης είναι ιδιαίτερα εμφανής όσον αφορά την έλλειψη γνώσεων και δεξιοτήτων που απαιτούνται για την αντιμετώπιση ζητημάτων ψυχικής υγείας.

• Το προσωπικό παιδικής μέριμνας και οι εργαζόμενοι στην ΦΑΠΝΗ στις περισσότερες χώρες αμείβονται περίπου στα επίπεδα του κατώτατου μισθού. Οι συμβάσεις προσωρινής απασχόλησης, μερικής απασχόλησης και μόνο ορισμένου χρόνου είναι επίσης αρκετά συχνές. Συνολικά, οι συνθήκες εργασίας, οι αμοιβές και οι ευκαιρίες σταδιοδρομίας του τομέα είναι χειρότερες από εκείνες των εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, με αποτέλεσμα πολλοί εργαζόμενοι να επιλέγουν να αλλάξουν σταδιοδρομία.

• Ο τομέας της εκπαίδευσης έχει ποσοστό αποχώρησης σχήματος U: οι νέοι εκπαιδευτικοί αποχωρούν μετά από μερικά χρόνια και οι εκπαιδευτικοί άνω των 50 ετών συνταξιοδοτούνται πρόωρα. Υπάρχει επίσης υψηλότερο ποσοστό εναλλαγής εκπαιδευτικών σε σχολεία με υψηλό ποσοστό μειονεκτούντων μαθητών και υπάρχει έλλειψη κατάρτισης και πόρων σε σχέση με την εργασία με παιδιά με ειδικές ανάγκες.

• Η εξέλιξη και η εξέλιξη της σταδιοδρομίας στον τομέα της εκπαίδευσης επιδιώκεται συχνά με την εγκατάλειψη της διδασκαλίας και την ανάληψη ρόλων στη σχολική ηγεσία ή τη διοίκηση της εκπαίδευσης. Αυτό δημιουργεί περαιτέρω ελλείψεις στον τομέα της διδασκαλίας.

Δείκτες πολιτικής

• Οι δημόσιες δαπάνες για την εκπαίδευση είναι θεμελιώδεις. Μια ανανεωμένη προσπάθεια σε σχέση με τη χρηματοδότηση και τις πολιτικές για την εκπαίδευση θα πρέπει να δώσει συνέχεια στο φιλόδοξο θεματολόγιο που θέτει την υψηλής ποιότητας εκπαίδευση και ευημερία στο επίκεντρό του.

• Παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί μεταξύ των κρατών μελών, εξακολουθούν να υπάρχουν μεγάλες ανισότητες μεταξύ των κοινωνικοοικονομικών ομάδων, ιδίως στον τομέα της στέγασης. Η μείωση των ανισοτήτων είναι υψίστης σημασίας για να διασφαλιστεί ότι όλα τα παιδιά μπορούν να αντέξουν οικονομικά μια καλή εκπαίδευση και καλές συνθήκες διαβίωσης.

• Η κρίση της νόσου COVID-19 κατέδειξε ότι ορισμένα νοικοκυριά ενδέχεται να είναι πιο οικονομικά ασταθή, γεγονός που μπορεί να έχει αλυσιδωτές επιπτώσεις στις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας και στις ληξιπρόθεσμες οφειλές. Η ενεργειακή φτώχεια και η επισιτιστική φτώχεια εξακολουθούν να αποτελούν σημαντικά θέματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν προκειμένου να διασφαλιστεί η υγεία των παιδιών.

• Υπάρχει μια ευκαιρία να αξιοποιηθεί η χρηματοδότηση και η στήριξη που διατίθενται στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής εγγύησης για τα παιδιά, του Ευρωπαϊκού Χώρου Εκπαίδευσης και του σχεδίου δράσης της ΕΕ για τις ελλείψεις εργατικού δυναμικού και δεξιοτήτων, ώστε να βελτιωθούν οι συνθήκες εργασίας και οι ευκαιρίες κατάρτισης όσων παρέχουν υπηρεσίες για παιδιά.

• Ομοίως, η επικείμενη επανεξέταση αυτών και άλλων πρωτοβουλιών πολιτικής της ΕΕ (π.χ. του νέου σχεδίου δράσης για τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων) αναμένεται να αυξήσει τη χρηματοδότηση, τη στήριξη και την παρακολούθηση σε σχέση με τις συνθήκες εργασίας και τις ευκαιρίες κατάρτισης σε υπηρεσίες για παιδιά, προκειμένου να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι πολιτικής έως το 2030. Η παρακολούθηση μπορεί να ενισχυθεί με τη χρήση δεδομένων από την Ευρωπαϊκή Έρευνα για τις Συνθήκες Εργασίας και το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Απασχόλησης.

• Τα ανωτέρω σημεία αφορούν επίσης πρωτοβουλίες σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Πολλές δημόσιες πολιτικές τείνουν να επικεντρώνονται στις «υπηρεσίες» γενικά. Αυτό μπορεί να συνεπάγεται εφάπαξ επενδύσεις για τη δημιουργία υποδομών, ενώ το εργατικό δυναμικό απαιτεί συνεχή χρηματοδότηση και στήριξη. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό να αναγνωριστεί ρητά αυτό στις πρωτοβουλίες πολιτικής και να διατεθεί επαρκής χρηματοδότηση.