Podmioty i instytucje na Węgrzech

Od czasu rozwiązania Ministerstwa Innowacji i Technologii (Innovációs és Technológiai Minisztérium, ITM) pod koniec 2022 r. kluczowymi organami publicznymi regulującymi życie zawodowe są Sekretariat Stanu ds. Polityki Zatrudnienia w ramach Ministerstwa Rozwoju Gospodarczego (Gazdaságfejlesztési Minisztérium, GFM), od 1 stycznia 2024 r. przemianowany na Ministerstwo Gospodarki Narodowej (Nemzetgazdasági Minisztérium, NGM), Zastępca Sekretariatu Stanu ds. Kształcenia Zawodowego w Ministerstwie Kultury i Innowacji (Kulturális és Innovációs Minisztérium, KIM) oraz Zastępca Sekretariatu Stanu ds. Programów Robót Publicznych i Gospodarki Wodnej przy Ministerstwie Spraw Wewnętrznych (Belügyminisztérium, BM).

Obecnie Ministerstwo Gospodarki Narodowej ponosi całościową odpowiedzialność za politykę i strategię zatrudnienia oraz rynku pracy. Przygotowuje projekty ustaw związanych ze światem pracy w ujęciu ogólnym (w tym z prawem pracy oraz ramami prawnymi dotyczącymi stosunków pracy i dialogu społecznego). Reprezentuje rząd w krajowym dialogu trójstronnym i wielostronnym. Ponadto minister gospodarki narodowej jest uprawniony do podejmowania decyzji w sprawie rozszerzenia układów zbiorowych na sektory gospodarki, jeżeli zażądają tego sektorowe komitety dialogu społecznego (ágazati párbeszéd bizottság) (zob. ustawa LXXIV z 2009 r., art. 4 ust. 2 lit. b)).

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych odgrywa szczególną rolę w ustanawianiu ram prawnych i finansowych dla programów prac publicznych oraz w zarządzaniu nimi za pośrednictwem samorządu lokalnego. Za kwestie zdrowotne związane z pracą odpowiada Dyrekcja ds. Higieny Pracy i Higieny Pracy w ramach Narodowego Centrum Zdrowia Publicznego (Munkahigiénés és Foglalkozás-egészségügyi Főosztály, Országos Közegészségügyi Intézet), nadzorowana przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych.

Sądy administracyjne i pracy były sądami pierwszej instancji do czasu ich zniesienia w dniu 31 marca 2020 r. ustawą CXXVII z 2019 r. Następcami generalnymi są sądy o takiej samej właściwości miejscowej jak sądy pracy. Od 2016 r. Służba ds. Konsultacji Pracy i Rozstrzygania Sporów (Munkaügyi Tanácsadó és Vitarendező Szolgálat, MTVSZ) zapewnia alternatywną drogę rozstrzygania sporów. W przeciwieństwie do swojego poprzednika – Służby Arbitrażu i Mediacji Pracy (Munkaügyi Közvetítői és Döntőbírói Szolgálat) – MTVSZ przyjmuje podejście oparte na prawie pracy jako podejście dominujące, a najbardziej znaczącą procedurą jest doradztwo. MTVSZ jest organizowany regionalnie, z silną obecnością lokalną.

Krajowa Służba Zatrudnienia (Nemzeti Foglalkoztatási Szolgálat) jest obecnie nadzorowana przez Ministerstwo Gospodarki Narodowej, podobnie jak obszar bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP). Wydziały zatrudnienia w urzędach powiatowych (i w Budapeszcie) prowadzą sieć biur zatrudnienia w urzędach powiatowych. Ponadto sekcje pracy i BHP w Urzędzie Rządowym w Budapeszcie oraz urzędy rządowe na szczeblu krajowym pełnią funkcję inspektoratów BHP.

Reprezentatywność partnerów społecznych na szczeblu krajowym nie została wyraźnie uwzględniona w ustawodawstwie węgierskim. Niemniej jednak ustawa o głównym krajowym organie dialogu obywatelskiego – Narodowej Radzie Społeczno-Gospodarczej (Nemzeti Gazdasági és Társadalmi Tanács, NGTT) – określa szczegółowe kryteria udziału partnerów społecznych w NGTT. Powszechnie uważa się, że funkcjonuje to jako forma kryterium reprezentatywności na szczeblu krajowym.

NGTT została ustanowiona ustawą XCIII z 2011 r. Członkami NGTT (od 2020 r.) jest 6 konfederacji związków zawodowych i 14 organizacji pracodawców. Pozostali członkowie są wymienieni w odpowiednich tabelach poniżej i reprezentują izby krajowe, izby zagraniczne działające na Węgrzech, ekspertów naukowych, przedstawicieli sztuki i kościoły tradycyjne. NGTT nie może być uważana za organ dialogu społecznego; Zamiast tego jest to raczej symboliczny organ konsultacyjny dialogu obywatelskiego bez żadnej funkcji negocjacyjnej.

Konfederacje związków zawodowych i pracodawców są zaproszone do udziału w NGTT (zgodnie z art. 4 ust. 8 ustawy XCIII z 2011 r.), jeśli spełniają następujący zestaw kryteriów.

Zaprasza się konfederacje związkowe, jeżeli:

• organizacje członkowskie w co najmniej 4 sektorach gospodarki i co najmniej 12 podsektorach

• organizacje członkowskie w co najmniej 8 powiatach (lub organizacje członkowskie z organizacjami regionalnymi)

• organizacje na poziomie przedsiębiorstwa działające u co najmniej 150 pracodawców

Zapraszane są konfederacje pracodawców, które:

• organizacje członkowskie w co najmniej 2 sektorach gospodarki i co najmniej 6 podsektorach

• organizacje członkowskie w co najmniej 10 powiatach

• członkowie afiliowani lub organizacje członkowskie reprezentujące co najmniej 1 000 firm lub firm zatrudniających łącznie 100 000 pracowników

W głównym organie trójstronnego dialogu społecznego, Stałym Forum Konsultacyjnym Sektora Prywatnego i Rządu (Versenyszféra és a Kormány Állandó Konzultációs Fóruma, VKF), nie stosuje się żadnych kryteriów reprezentatywności. VKF opiera się na porozumieniu, które nie odnosi się do reprezentatywności, ale zawiera wykaz zaangażowanych partnerów społecznych, oparty na wzajemnym uznawaniu stron. Trzy konfederacje związków zawodowych – Demokratyczna Liga Niezależnych Związków Zawodowych (Független Szakszervezetek Demokratikus Ligája, LIGA), Krajowa Konfederacja Rad Pracowniczych (Munkástanácsok Országos Szövetsége, Munkástanácsok) oraz Węgierska Konfederacja Związków Zawodowych (Magyar Szakszervezeti Szövetség), MASZSZ) – oraz trzy organizacje pracodawców – Węgierską Federację Spółdzielni Konsumenckich i Stowarzyszeń Handlowych (Általános Fogyasztási Szövetkezetek és Kereskedelmi Társaságok Országos Szövetsége, ÁFEOSZ), Konfederację Węgierskich Pracodawców i Przemysłowców (Munkaadók és Gyáriparosok Országos Szövetsége, MGYOSZ) oraz Krajowy Związek Przedsiębiorców i Pracodawców (Vállalkozók és Munkáltatók Országos Szövetsége), VOSZ) – uczestniczą w VKF, z których wszystkie są również członkami NGTT.

O reprezentacji związków zawodowych

Zgodnie z Kodeksem pracy (ustawa I z 2012 r.) każdy pracownik ma prawo do wstąpienia – lub niewstąpienia – do związku zawodowego w celu promowania swoich interesów ekonomicznych i społecznych (art. 231). Szczegółowe zasady korzystania z tego prawa są określone w ustawie CLXXV z 2011 r. o prawie zrzeszania się, ustawie CLXXXI z 2011 r. o postępowaniu administracyjnym oraz kodeksie cywilnym (ustawa V z 2013 r.). Pracownicy sektora publicznego również mają prawo do organizowania się, ale ich prawo do rokowań zbiorowych jest ograniczone (w przypadku pracowników publicznych) lub nieobecne (w przypadku urzędników administracji publicznej).

Wskaźnik uzwiązkowienia na Węgrzech wynosi około 7,4% (stan na I kwartał 2020 r.). Związki zawodowe w miejscu pracy są zrzeszone w różnych federacjach sektorowych lub regionalnych, a za pośrednictwem tych federacji (lub czasami bezpośrednio) są stowarzyszone z sześcioma krajowymi konfederacjami związków zawodowych. Pluralizacja występuje również w miejscach pracy.

Nowy Kodeks pracy znowelizował przepisy zbiorowego prawa pracy, w tym zmienił prawo do rokowań zbiorowych w przedsiębiorstwie i na wyższych szczeblach.

Nowy Kodeks pracy przyznaje również radom zakładowym prawo do negocjowania i uzgadniania warunków pracy (z wyjątkiem kwestii płacowych lub płacowych), jeżeli pracodawca nie zawarł jeszcze układu zbiorowego pracy lub nie istnieje związek zawodowy uprawniony do jego zawarcia (art. 268 ust. 1). Zawarta w ten sposób umowa nazywana jest umową zakładową (üzemi megállapodás). Porozumienie zakładowe o tak szerszej treści nie jest jednak uznawane za układ zbiorowy pracy i wykracza poza zakres obowiązkowej sprawozdawczości, mimo że strony mogą negocjować część treści w taki sam sposób, jak gdyby obowiązywały negocjacje zbiorowe (na przykład strony mogą uzgodnić dłuższy okres rozliczeniowy czasu pracy lub większą liczbę nadgodzin w roku). Z uwagi na brak obowiązku zgłaszania organom porozumień dotyczących zakładów nie są dostępne żadne informacje na temat liczby i treści tego typu umów.

Członkostwo w związkach zawodowych i liczebność związków zawodowych, 2010–2021

Uwagi: * Odsetek pracowników, którzy są członkami związku zawodowego. ** Członkostwo w związkach zawodowych pracowników wyliczone na podstawie całkowitej liczby członków związku zawodowego i skorygowane, w razie potrzeby, o członków związków zawodowych spoza aktywnej zawodowo, niesamozatrudnionej siły roboczej, studentów i bezrobotnych). b.d., brak danych.

Główne konfederacje i federacje związków zawodowych

Istnieje pięć konfederacji związków zawodowych na szczeblu krajowym, które są stowarzyszone z Europejską Konfederacją Związków Zawodowych (ETUC) i jedna konfederacja związków zawodowych na poziomie krajowym, która nie jest stowarzyszona z ETUC.

Dawniej – z wyjątkiem jednego – wszyscy działali po stronie pracowniczej OÉT. Od 2011 r. pięć z nich jest członkami wielostronnego forum dialogu obywatelskiego NGTT, a szósta została członkiem w 2016 r. W 2011 r. w wyniku połączenia związków zawodowych służby zdrowia, Demokratycznego Związku Zawodowego Węgierskich Pracowników, Pracowników Służby Zdrowia i Opieki Społecznej (Magyarországi Munkavállalók Szociális és Egészségügyi Ágazatban Dolgozók Demokratikus Szakszervezete, MSZ EDDSZ) oraz Węgierskiego Związku Zawodowego Pracowników Służby Zdrowia i Socjalnej, związku zawodowego Szpitala Powiatowego Veszprém (Magyarországi Dolgozók Egészségügyi és Szociális Szakszervezete, MDESZSZ), a następnie został przyjęty w poczet członków NGTT. W tym samym czasie tylko LIGA, Munkástanácsok i MASZSZ uczestniczą w VKF, trójstronnym krajowym organie dla sektora prywatnego.

Krajowa Konfederacja Węgierskich Związków Zawodowych (Magyar Szakszervezetek Országos Szövetsége, MSZOSZ) – która obecnie została włączona do MASZSZ – była kiedyś największą organizacją krajową pod względem liczby członków. W 2020 r. liczyła 104 000 aktywnych członków i około 150 000 członków w innych kategoriach, takich jak emeryci i praktykanci; Na drugim miejscu plasuje się LIGA.

Główne konfederacje i federacje związków zawodowych

Od 2013 r. niektóre z krajowych konfederacji związków zawodowych łączą się w odpowiedzi na skutki nowego kodeksu pracy, ogólny spadek dialogu społecznego, niekorzystny klimat polityczny i długotrwałą potrzebę integracji. Porozumienie Autonomicznych Związków Zawodowych (Autonóm Szakszervezeti Szövetség, ASZSZ), Forum Współpracy Związków Zawodowych (Szakszervezetek Együttműködési Fóruma, SZEF) oraz MSZOSZ ogłosiły swoją integrację 1 maja 2013 r., ale później SZEF się z tego wycofał. W 2014 roku ASZSZ i MSZOSZ połączyły się w MASZSZ, tworząc w efekcie największą konfederację w kraju.

Krajowe konfederacje związków zawodowych nie uczestniczą bezpośrednio w rokowaniach zbiorowych w tradycyjnym sensie, czyli w sposób dwustronny, ale uczestniczą w trójstronnych negocjacjach w sprawie płacy minimalnej i zaleceń płacowych w ramach VKF.

O reprezentacji pracodawcy

Przynależność do organizacji pracodawców jest dobrowolna.

Dziewięć organizacji pracodawców odegrało pewną rolę na szczeblu krajowym – były one również członkami strony pracodawców dawnej OÉT. Ze względów historycznych niektóre z nich są w rzeczywistości organizacjami sektorowymi, które działają zarówno na szczeblu krajowym, jak i sektorowym.

Likwidacja OÉT stanowiła poważne wyzwanie dla organizacji pracodawców, ponieważ dla wielu z nich główną funkcją tego organu było uczestniczenie w krajowym dialogu społecznym, a dysponował on odpowiednią wiedzą fachową, personelem i infrastrukturą, aby to robić. Co więcej, przynależność do OÉT stanowiła dodatkowy powód dla członków do zrzeszania się w danej organizacji pracodawców. Podobnie jak w przypadku konfederacji związków zawodowych, tylko trzy krajowe konfederacje pracodawców (zob. poniżej) są członkami VKF, podczas gdy wszystkie dziewięć krajowych organizacji pracodawców i pięć innych organizacji pracodawców uczestniczy w NGTT.

Od 1 stycznia 2012 r. firmy i przedsiębiorcy są zobowiązani do zarejestrowania się we właściwej izbie gospodarczej w celu zapewnienia zgodności z ustawą CXXI z 1999 r. (z późniejszymi zmianami wprowadzonymi w listopadzie 2011 r.). Obowiązek wpisu do rejestru wiąże się z roczną opłatą rejestracyjną w wysokości 5 000 HUF (około 16 EUR), ale nie zapewnia takich samych praw i obowiązków jak w przypadku pełnoprawnych członków izby. Organizacje pracodawców były wrogo nastawione do pomysłu obowiązkowej rejestracji, ponieważ nie daje ona firmom żadnych korzyści i może być po prostu traktowana jako podatek. Osłabia to skłonność firm do wstępowania do organizacji pracodawców, które opierają się na wolności zrzeszania się.

Zagęszczenie organizacji pracodawców, 2012–2020

Uwaga: * Odsetek pracowników zatrudnionych w zakładzie, który jest członkiem jakiejkolwiek organizacji pracodawców uczestniczącej w rokowaniach zbiorowych. b.d., brak danych.

Główne organizacje pracodawców

Dwie najważniejsze organizacje pracodawców to MGYOSZ i VOSZ w sektorze prywatnym. Razem z ÁFEOSZ są członkami VKF. Tym trzem organizacjom pracodawców udało się utrzymać swoją rolę w konsultacjach i negocjacjach na szczeblu krajowym, podczas gdy inne organizacje pracodawców mają tendencję do intensyfikowania swojej działalności w sektorowym dialogu społecznym lub są zmuszone do poszukiwania innych sposobów dostosowania się do zmienionej struktury dialogu społecznego.

Główne organizacje i konfederacje pracodawców

Uwaga: MŚP, małe i średnie przedsiębiorstwa.

Od 2012 r. jedynym forum trójstronnego dialogu na szczeblu krajowym jest VKF. Nie można jej uznać za następczynię OÉT (która przestała istnieć w 2011 r.), ponieważ działalność VKF nie jest uregulowana prawnie, a jej posiedzenia organizowane są ad hoc, bez rocznego porządku obrad i w sposób uniemożliwiający stronom prowadzenie głębokich debat. Jego posiedzenia zazwyczaj nie są otwarte dla publiczności. Coroczne konsultacje i negocjacje w sprawie krajowych wynagrodzeń minimalnych i zaleceń dotyczących wynagrodzeń oraz późniejszych porozumień były w ostatnim czasie jedynymi stałymi tematami trójstronnego dialogu na szczeblu krajowym.

NGTT jest wielostronnym forum konsultacyjnym w szerokim zakresie kwestii społeczno-gospodarczych, w które zaangażowana jest duża liczba podmiotów. Nie można go uznać za organ dialogu społecznego; Jest to symboliczny organ konsultacyjny dialogu obywatelskiego, pozbawiony funkcji negocjacyjnej. Układ ten nie zmienił się w ostatnich latach.

Sektorowe komitety dialogu społecznego (których w styczniu 2023 r. było 18, a także 24 komitety dialogu podsektorowego niższego szczebla) istnieją od 2004 r. Zostały one ustanowione w celu ułatwienia ogólnego dialogu sektorowego, w tym sektorowych rokowań zbiorowych, chociaż sektorowe rokowania zbiorowe nie zostały jeszcze w pełni włączone do systemu rokowań zbiorowych. Sektorowe komitety dialogu społecznego podlegają przepisom prawa (ustawa LXXIV z 2009 r.), które regulują funkcjonowanie sektorowego i średniego dialogu społecznego. Prawodawstwo określa również szczegółowo kryteria reprezentatywności na poziomie sektorowym. Ustawodawca przy tworzeniu nowego Kodeksu pracy miał wyraźną intencję wspierania działalności negocjacyjnej związków zawodowych i przeniesienia rokowań zbiorowych z poziomu tradycyjnego (zakładowego) na sektorowy. Do tej pory nowy kodeks nie spowodował wzrostu liczby branżowych układów zbiorowych.

Główne organy trójstronne i dwustronne

Związki zawodowe i rady zakładowe współistnieją w węgierskich zakładach pracy. Ich role, prawa i obowiązki, a także ich relacje z kadrą zarządzającą/pracodawcami reguluje Kodeks pracy (ustawa I z 2012 r.), a konkretnie część 3 dotycząca stosunków pracy.

Role, prawa i obowiązki związków zawodowych i rad zakładowych

Nowy Kodeks pracy (ustawa I z 2012 r.) wprowadził szczególne modyfikacje w odniesieniu do stosunków pracy w zakładach pracy. Kluczowe punkty są następujące.

• Przed 2012 r. reprezentatywność związków zawodowych na poziomie przedsiębiorstwa zależała od liczby ich członków wybranych do rady zakładowej. W nowym Kodeksie pracy zasada ta została zastąpiona 10-procentowym progiem (jeśli 10% ogółu zatrudnionych u pracodawcy jest członkami związków zawodowych) ustalonym w odniesieniu do prawa do rokowań zbiorowych.

• Jeżeli u pracodawcy nie działa "reprezentatywny" związek zawodowy (tj. związek zawodowy uprawniony do podejmowania rokowań zbiorowych) i nie obowiązuje układ zbiorowy pracy, rada zakładowa ma prawo zawrzeć z pracodawcą zakładowy układ zbiorowy, który reguluje warunki pracy (z wyjątkiem wynagrodzenia).

• Rady zakładowe pełnią funkcję "kontrolną" i mają prawo do monitorowania zgodnej z prawem działalności pracodawcy; Jednak tylko związek zawodowy ma prawo reprezentować pracowników w przypadku skarg dotyczących niezgodności z prawem lub innych sporów.

• Obowiązki informacyjne i konsultacyjne pracodawcy spoczywają wyłącznie w stosunku do rady zakładowej (w dawnym stanie prawnym prawo to przysługiwało również zakładowym związkom zawodowym).

Regulacja, skład i kompetencje organów