Η Ευρώπη πρέπει να προσαρμοστεί στο γηράσκον εργατικό δυναμικό της

Καθώς τα ποσοστά γεννήσεων της ηπείρου μειώνονται και ο πληθυσμός της γερνάει, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής αντιμετωπίζουν το επείγον καθήκον της διατήρησης έμπειρων εργαζομένων και της προσαρμογής των χώρων εργασίας ώστε να ανταποκρίνονται στις ανάγκες ενός ηλικιωμένου πληθυσμού.

Η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με σημαντικό δημογραφικό μετασχηματισμό. Οι πληθυσμοί γηράσκουν, με τη φυσική μείωση να αντισταθμίζεται μόνο εν μέρει από την καθαρή μετανάστευση. Αυτή η μετατόπιση δημιουργεί πίεση στις αγορές εργασίας, απειλώντας με ελλείψεις και πιέζοντας τα συνταξιοδοτικά συστήματα καθώς συνταξιοδοτείται η γενιά της έκρηξης των γεννήσεων. Αναγνωρίζοντας το γεγονός αυτό, οι Ευρωπαίοι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής επικεντρώνονται όλο και περισσότερο τις τελευταίες δύο δεκαετίες στην ενθάρρυνση της παράτασης του επαγγελματικού βίου. Αυτό ευθυγραμμίζεται με τις αρχές της ΕΕ που υποστηρίζουν ευπροσάρμοστα εργασιακά περιβάλλοντα και δικαιοσύνη μεταξύ των γενεών. Τα μέτρα περιλαμβάνουν αλλαγές στα συνταξιοδοτικά συστήματα, όπως η αύξηση της νόμιμης ηλικίας συνταξιοδότησης στα περισσότερα κράτη μέλη και ο περιορισμός της πρόσβασης σε πρόωρη συνταξιοδότηση. Η αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης έχει συχνά αποδειχθεί ένα πολιτικά αμφιλεγόμενο μέτρο.

Ωστόσο, η παράταση του εργασιακού βίου είναι πιο περίπλοκη από τις νομικές αλλαγές μόνο. Απαιτεί μια ολοκληρωμένη προσέγγιση που θα αντιμετωπίζει τις στάσεις, τις πρακτικές στο χώρο εργασίας και την ποιότητα της εργασίας για τα ηλικιωμένα άτομα. Μια πρόσφατη ανάλυση του Eurofound υπογραμμίζει αυτή την πολυπλοκότητα, εξετάζοντας τις τάσεις απασχόλησης, τις ανισότητες στην ποιότητα των θέσεων εργασίας και τις διαφορές μεταξύ των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας. Ο βασικός στόχος είναι να προσδιοριστούν αποτελεσματικές στρατηγικές για τη διατήρηση της συμμετοχής των ηλικιωμένων, να διερευνηθούν οι παράγοντες διευκόλυνσης και παροχής κινήτρων και ο ρόλος που μπορούν να διαδραματίσουν τα ενδιαφερόμενα μέρη στην προώθηση περιβάλλοντος κατάλληλου για την ηλικία τους.

Έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος. Ο αριθμός των εργαζομένων ηλικίας 55 ετών και άνω που δραστηριοποιούνται στην αγορά εργασίας αυξάνεται σταθερά, από 24 εκατομμύρια το 2010 σε πάνω από 40 εκατομμύρια έως το 2024. Το ποσοστό απασχόλησης αυτής της ομάδας αυξήθηκε κατά περισσότερες από 20 ποσοστιαίες μονάδες μεταξύ 2010 και 2024, λόγω των συνταξιοδοτικών μεταρρυθμίσεων, του αυξημένου προσδόκιμου ζωής και της καλύτερης υγείας.

Παρ' όλα αυτά, εξακολουθούν να υπάρχουν προκλήσεις. Οι εργαζόμενοι μεγαλύτερης ηλικίας αντιμετωπίζουν υψηλότερο κίνδυνο μακροχρόνιας ανεργίας, με ποσοστό υψηλότερο κατά 13,5 ποσοστιαίες μονάδες από ό,τι για τους εργαζομένους στα μέσα της σταδιοδρομίας τους. Μόλις είναι άνεργοι, χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να βρουν νέες θέσεις, επισημαίνοντας πιθανές δυσκαμψίες και προκαταλήψεις στην αγορά εργασίας. Το ποσοστό των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας, οι οποίοι παρέμειναν στον ίδιο εργοδότη, αυξήθηκε από 44% το 2010 σε 57% το 2022, αντανακλώντας τις συνταξιοδοτικές μεταρρυθμίσεις και τη στενότητα των αγορών εργασίας. Ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικές ανισότητες μεταξύ των φύλων όσον αφορά τη διατήρηση, ιδίως σε ορισμένα ανατολικά κράτη μέλη της ΕΕ και στην Αυστρία.

Αντιμετώπιση της ποιότητας των θέσεων εργασίας και των φραγμών στον χώρο εργασίας

Η ανάλυση δείχνει ότι, κατά μέσο όρο, οι δείκτες ποιότητας της εργασίας μπορεί να φαίνονται καλύτεροι για τους ηλικιωμένους εργαζόμενους. Μέρος του λόγου για αυτό μπορεί να είναι το «φαινόμενο της υγιούς εργασίας», όπου όσοι εργάζονται σε θέσεις εργασίας χαμηλότερης ποιότητας μπορεί να αποχωρήσουν νωρίτερα από την αγορά εργασίας. Ωστόσο, τα συγκεντρωτικά στοιχεία κρύβουν σημαντικές ανισότητες. Η εξέταση των προφίλ ποιότητας των θέσεων εργασίας των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας αποκαλύπτει ότι, ενώ το ένα τρίτο βρίσκεται σε καλής ποιότητας «ενδυναμωμένες θέσεις εργασίας», το ένα πέμπτο βρίσκεται σε ρόλους «υψηλού κινδύνου» που συνδέονται με χαμηλή ψυχική ευεξία, οικονομική ανασφάλεια και κακή ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής.

Η κακή υγεία αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου για πρόωρη έξοδο από την αγορά εργασίας, με την κακή υγεία να αυξάνει την πιθανότητα αποχώρησης μέσω σύνταξης αναπηρίας, ανεργίας ή πρόωρης συνταξιοδότησης. Οι μακροχρόνιες ανισότητες μεταξύ των φύλων συμβάλλουν επίσης σε δυσμενείς συνθήκες, συμπεριλαμβανομένων των μισθολογικών διαφορών, της εργασιακής ανασφάλειας και των προκλήσεων ψυχικής υγείας, των οποίων οι επιζήμιες επιπτώσεις μπορούν να επιδεινωθούν καθ 'όλη τη διάρκεια της σταδιοδρομίας των γυναικών, επηρεάζοντας την απασχόληση των ηλικιωμένων γυναικών.

Το κίνητρο για παραμονή στην εργασία διαφέρει από το κίνητρο στην εργασία. Οι εργαζόμενοι μεγαλύτερης ηλικίας που έχουν υψηλά κίνητρα στην εργασία τους ενδέχεται να μην έχουν κίνητρο να συνεχίσουν μέχρι ή πέρα από την ηλικία συνταξιοδότησης. Αυτό μπορεί να επηρεαστεί από παράγοντες όπως η αυτοδιάθεση, η στάση απέναντι στην πρόωρη συνταξιοδότηση και οι πολιτιστικές προτιμήσεις. Ο διάχυτος ηλικιακός ρατσισμός και οι διακρίσεις παραμένουν επίσης εμπόδια. Παρά τη νομοθεσία, πολλοί εργαζόμενοι μεγαλύτερης ηλικίας αντιμετωπίζουν άδικη μεταχείριση κατά την πρόσληψη, την προαγωγή και την απόλυση.

Πέρα από τον χώρο εργασίας, η διαθεσιμότητα ευέλικτων ρυθμίσεων εργασίας, επαρκών εγκαταστάσεων φροντίδας και κοινωνικής στήριξης είναι ζωτικής σημασίας. Πολλοί εργαζόμενοι, ιδίως γυναίκες, εγκαταλείπουν πρόωρα για να φροντίσουν μέλη της οικογένειάς τους, ιδίως όταν οι εργασιακές ρυθμίσεις είναι ανελαστικές και οι υποδομές φροντίδας ανεπαρκείς. Ως εκ τούτου, η επέκταση της πρόσβασης σε ποιοτικές υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης και περίθαλψης αποτελεί κρίσιμη πολιτική για την αγορά εργασίας.

Πολιτικές απαντήσεις και μελλοντικές κατευθύνσεις

Αναγνωρίζοντας αυτές τις προκλήσεις, τα κράτη μέλη εφαρμόζουν μέτρα για την παροχή κινήτρων για παράταση του επαγγελματικού βίου, όπως η παροχή πρόσθετων συνταξιοδοτικών παροχών για εργασία πέραν της νόμιμης ηλικίας συνταξιοδότησης. Υπάρχει επίσης μια αυξανόμενη τάση προς ευέλικτες επιλογές συνταξιοδότησης, συμπεριλαμβανομένων των συστημάτων σταδιακής συνταξιοδότησης, τα οποία συμβάλλουν στη διατήρηση εργαζομένων που διαφορετικά θα μπορούσαν να αποχωρήσουν εντελώς.

Οι βιώσιμες πρακτικές στο χώρο εργασίας είναι καίριας σημασίας για τη διατήρηση των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας. Οι προσπάθειες πρέπει να καλύπτουν την κατάρτιση σε ψηφιακές δεξιότητες, την υιοθέτηση ευέλικτης εργασίας, όπως η υβριδική και η τηλεργασία, την προσαρμογή των πρακτικών ανθρώπινου δυναμικού ώστε να περιλαμβάνουν την ηλικία και τη διασφάλιση υγιών χώρων εργασίας μέσω ισχυρών πρακτικών επαγγελματικής ασφάλειας και υγείας. Οι συλλογικές συμβάσεις διαδραματίζουν κάποιο ρόλο, εστιάζοντας συχνά σε συστήματα διατήρησης όπως ο μειωμένος χρόνος εργασίας και η σταδιακή συνταξιοδότηση, αν και η αντιμετώπιση της δημογραφικής αλλαγής δεν αποτελεί ακόμη καθολικά πρωταρχικό μέλημα.

Προχωρώντας μπροστά, η πολιτική πρέπει να είναι πολύπλευρη και να εφαρμόζεται αυστηρά. Τα δημόσια συστήματα κινήτρων θα πρέπει να ανταμείβουν τη συνταξιοδότηση και τη δέσμευση σε μεγαλύτερη ηλικία. Παράλληλα με την αποθάρρυνση της πρόωρης εξόδου, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις ανάγκες των εργαζομένων σε επίπονα επαγγέλματα ή εκείνων με μακρά σταδιοδρομία. Η απόδοση προτεραιότητας στη στήριξη για την πρόληψη της μακροχρόνιας ανεργίας των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας είναι ουσιαστικής σημασίας, συμπεριλαμβανομένης της επένδυσης στην επανεκπαίδευση και της ενθάρρυνσης της αναδιάταξης εντός των οργανισμών.

Η αύξηση της πρόσβασης και η βελτίωση της ποιότητας των εγκαταστάσεων υγειονομικής περίθαλψης και περίθαλψης είναι αδιαπραγμάτευτες, ιδίως όταν η άτυπη παροχή φροντίδας οδηγεί σε πρόωρη έξοδο. Βασικά, η διαχείριση του ηλικιακού ρατσισμού στον χώρο εργασίας απαιτεί προορατική προσπάθεια από τους οργανισμούς για τη δημιουργία κουλτούρας χωρίς αποκλεισμούς των ηλικιών και την αντιμετώπιση των διακρίσεων. Τέλος, η ενσωμάτωση των ανησυχιών και των αναγκών των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας στις συλλογικές διαπραγματεύσεις και στον κοινωνικό διάλογο είναι ζωτικής σημασίας. Η κοινή δράση σε θέματα όπως τα δημογραφικά ταμεία[1], η ευέλικτη εργασία, η κατάλληλη για την ηλικία κατάρτιση και οι συνταξιοδοτικές μεταβάσεις μπορούν να οδηγήσουν σε πιο δίκαια αποτελέσματα για το γηράσκον εργατικό δυναμικό της Ευρώπης. Η πρόκληση είναι σαφής· Η πορεία προς τα εμπρός απαιτεί συντονισμένη προσπάθεια από την κοινωνία.

Εικόνα © Iván Moreno/Adobe Stock

Υποσημειώσεις