Vakbondsacties en geschillen in Letland

Het stakingsrecht en de stakingsprocedure zijn vastgelegd in de stakingswet. In 2019 werden twee wijzigingen ingevoerd: hoofdstuk VIII, over administratieve overtredingen op het gebied van het stakingsrecht en de bevoegdheid in administratieve overtredingsprocedures, werd ingevoerd, en in verband hiermee werd artikel 19, lid 3, punt 4, waarin het recht van de VDI werd vastgelegd om schuldigen administratief te straffen voor overtredingen van regelgeving, geschrapt.

De wet op arbeidsgeschillen regelt de procedure voor de beslechting van arbeidsgeschillen voorafgaand aan stakingen of, indien geschillen niet worden opgelost, de rechtvaardiging van stakingen. De wet is in 2022 niet gewijzigd.

De stakingswet definieert een staking (streiks) als een middel om een collectief belangengeschil op te lossen dat zich manifesteert als werknemers of een groep werknemers in een tak van een onderneming vrijwillig, geheel of gedeeltelijk, het werk staken om aan hun eisen te voldoen.

Werknemers hebben het recht om te staken om hun economische of professionele belangen te beschermen. Het stakingsrecht moet als laatste redmiddel worden uitgeoefend als er geen overeenstemming is bereikt in een geschil van collectief belang. Deelname aan een staking moet vrijwillig zijn.

Rechters, openbare aanklagers, leden van de politie, brandweerlieden, brandweerlieden en reddingswerkers, grenswachten, leden van de staatsveiligheidsdienst, bewakers en mensen die in de nationale strijdkrachten dienen, mogen allemaal niet staken.

Andere juridische vormen van vakbondsacties zijn arbeidsgeschillen (darba strīds) en mechanismen voor geschillenbeslechting en lock-outs (lokauts) (geregeld door de wet op arbeidsgeschillen). Vakbonden kunnen ook oproepen tot protestacties zoals bijeenkomsten (mītiņš), stakingsposten (pikets) en demonstraties (demonstrācija) (geregeld in de wet op vergaderingen, stakingsposten en demonstraties, die op 16 januari 1997 is aangenomen).

Wijzigingen in de wet op bijeenkomsten, piketten en demonstraties in 2022 hebben nieuwe regels ingevoerd die gericht zijn op het beperken van de politieke doeleinden van bijeenkomsten, piketten en demonstraties. De wet verbiedt het gebruik van deze maatregelen ten behoeve van organisaties waarvan de activiteiten in Letland verboden zijn of verband houden met de promotie of verheerlijking van evenementen die gebaseerd zijn op de ideologie van nazi- of communistische regimes.

Stakingen zijn zeldzaam in Letland. Toch waren er volgens gegevens van de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) in 2017 15 stakingen en uitsluitingen. Volgens dezelfde bron waren er geen stakingen en uitsluitingen in 2018, 2019, 2020 en 2021. Meer gedetailleerde informatie werd noch in de ILO-statistieken, noch in de gegevens van de Europese bedrijvenenquête 2019 gevonden.

In Letland worden geen nationale statistieken over vakbondsacties gepubliceerd. CSP kan op verzoek gegevens verstrekken uit haar enquête bij economisch actieve handelsondernemingen, individuele handelaren, landbouw- of vissersbedrijven, begrotingsinstellingen, stichtingen of fondsen, alsook administratieve gegevens. Deze gegevens worden ingediend bij de ILO en gepubliceerd in een ILO-dataset. Gegevens voor 2022 werden niet gevonden in de relevante ILO-dataset.

Op basis van berichtgeving in de lokale media in 2022 vonden er verschillende vakbondsacties plaats. In de onderwijssector bijvoorbeeld hebben op 16 juni 2022 meer dan 3.000 pedagogisch medewerkers het parlement van Letland gestaakt. Pedagogisch medewerkers eisten een halt toe aan de invoering van een nieuw lerarensalarismodel, het balanceren van de werkdruk van leraren en de eerlijke verdeling van de salarisgelden over gemeenten, zodat leraren uit gemeenten met een reeds gevestigd netwerk van scholen er niet van lijden. De medische vakbond LVSADA hield op 27 juli en 7 september 2022 twee tweedaagse waarschuwingsstakingen en protestacties in de buurt van het kantoor van het kabinet van ministers. De belangrijkste eis van de artsen was een salarisverhoging van 10%.

Mechanismen voor collectieve geschillenbeslechting

De algemene beginselen van geschillenbeslechtingsmechanismen zijn vastgelegd in het arbeidsrecht.

Afhankelijk van het voorwerp van een geschil en de betrokkenen worden arbeidsgeschillen onderverdeeld in individuele geschillen over rechten, collectieve geschillen over rechten en collectieve geschillen over belangen.

Bij de beslechting van individuele en collectieve geschillen over rechten worden het arbeidsrecht en het burgerlijk procesrecht toegepast. Bij de beslechting van collectieve belangengeschillen worden het arbeidsrecht en het stakingsrecht toegepast.

Mechanismen voor collectieve geschillenbeslechting zijn in detail geregeld in de wet op arbeidsgeschillen (artikelen 9-21). De wet maakt onderscheid tussen collectieve geschillen over rechten en collectieve geschillen over belangen. Het arbeidsrecht regelt de beslechting van geschillen over collectieve arbeidsovereenkomsten.

Een collectief geschil over rechten is een verschil van inzicht tussen de betrokken partijen dat ontstaat bij het aangaan, wijzigen, beëindigen of nakomen van een arbeidsovereenkomst, dan wel bij de toepassing of uitleg van bepalingen van wet- en regelgeving, bepalingen van een collectieve arbeidsovereenkomst of werkprocedureregeling.

Een collectief belangengeschil is een verschil van inzicht tussen de betrokken partijen dat ontstaat in het kader van collectieve onderhandelingen over nieuwe arbeidsvoorwaarden of arbeidsvoorwaarden.

In beide gevallen is de eerste stap het indienen van een schriftelijke indiening bij de wederpartij, waarin de gestelde eisen worden uiteengezet. Als het antwoord ontkennend is of er geen antwoord komt, moet een collectief geschil over rechten worden beslecht via een bemiddelingscommissie. Elke partij bij een collectief geschil over rechten heeft het recht zich tot de rechter te wenden als het niet via de verzoeningscommissie wordt beslecht. Als partijen dit schriftelijk overeenkomen, kan een collectief geschil over rechten ter beslechting worden overgedragen aan een arbitragehof.

Individuele geschillenbeslechtingsmechanismen

De arbeidswet bepaalt dat individuele geschillen over rechten tussen een werknemer en een werkgever, indien deze niet binnen een onderneming worden opgelost, voor de rechter moeten worden beslecht.

De Arbeidsgeschillenwet definieert een individueel geschil met betrekking tot rechten als een verschil van mening tussen een werknemer of een groep werknemers en een werkgever dat ontstaat bij het sluiten, wijzigen, beëindigen of nakomen van een arbeidsovereenkomst, en bij de toepassing of interpretatie van de bepalingen van regelgeving, de bepalingen van een collectieve arbeidsovereenkomst of arbeidsprocedurevoorschriften.

Individuele geschillen over rechten in een onderneming moeten zoveel mogelijk worden opgelost door middel van onderhandelingen tussen de werknemer en de werkgever.

Als er in onderhandelingen geen overeenstemming wordt bereikt tussen de werknemer en de werkgever, moeten de werkgever en de werknemersvertegenwoordigers schriftelijk overeenkomen over de instelling van een arbeidsgeschillencommissie. De werkgever en de werknemersvertegenwoordigers kunnen ook overeenkomen om andere procedures toe te passen om het geschil te beslechten.

Elke partij bij een individueel geschil over rechten heeft het recht zich tot de rechter te wenden als het niet wordt opgelost door middel van onderhandelingen tussen de werknemer en de werkgever, of als een van de partijen niet tevreden is met de beslissing van de arbeidsgeschillencommissie.

Vakbonden hebben het recht om hun leden zonder speciale machtiging te vertegenwoordigen bij de beslechting van individuele geschillen over rechten en om een zaak aanhangig te maken bij de rechter in het belang van hun leden.

Gebruik van alternatieve mechanismen voor geschillenbeslechting

Er zijn geen arbeidsrechtbanken in Letland. Arbeidsgeschillen worden beslecht door de gewone rechter. Er zijn geen gegevens beschikbaar over hoe vaak alternatieve vormen van geschillenbeslechting worden gebruikt in vergelijking met de geschillenbeslechtingsprocedures die voor de rechter plaatsvinden.

In 2018 heeft de VDI onderzoek gedaan naar effectieve methoden voor de beslechting van arbeidsgeschillen in Letland (Baltic Institute of Social Sciences, 2018). Het resulterende rapport bevat statistieken over enkele aspecten van geschillenbeslechtingsprocedures voor 2017. Statistische gegevens en de berekeningen van de auteurs zijn gebaseerd op verzoeken bij de rechtbank en klachten bij de VDI. Voor 2017-2021 zijn gegevens beschikbaar over het aantal door de VDI beoordeelde zaken over arbeidsrechtenkwesties. Er wordt niet gespecificeerd of het om arbeidsgeschillen of om raadplegingen gaat.

Gebruik van geschillenbeslechtingsmechanismen, 2017-2022

Let op: n.v.t., niet beschikbaar.

Bronnen: 2017: de VDI en het informatiesysteem van de rechtbank, zoals gerapporteerd in het Baltic Institute of Social Sciences (2018); 2018-2022: de jaarverslagen van de VDI over de beoordeelde inzendingen over arbeidsrechtenkwesties