Vakbondsacties en geschillen in Polen

Het stakingsrecht wordt gewaarborgd door de grondwet en de verdragen van de Internationale Arbeidsorganisatie (geratificeerd door Polen en dus bindend). In het bijzonder bepaalt de Wet op de Beslechting van Collectieve Geschillen van 1991 de voorwaarden en bepalingen van een staking. Om een strike te starten, moet aan de volgende voorwaarden worden voldaan.

• Het collectieve geschil is niet opgelost als gevolg van mislukte onderhandelingen en mislukte bemiddeling.

• Een mogelijkheid van een staking moet worden vermeld in de kennisgeving van het collectief geschil aan de werkgever, en de staking kan niet eerder dan 14 dagen na de kennisgeving worden gestart.

• Bij het nemen van de beslissing om een staking te starten, moet de werknemersvertegenwoordiging in het collectieve geschil rekening houden met de vraag of de eisen in verhouding staan tot de mogelijke verliezen die de staking kan veroorzaken.

Een staking kan worden uitgeroepen ondanks het niet voldoen aan de bovengenoemde voorwaarden als het onrechtmatig handelen van de werkgever onderhandelingen of bemiddeling verhindert of als de werkgever de arbeidsrelatie met de leider van de staking ontbindt.

Een collectief geschil (spór zbiorowy) is een arbeidsconflict dat ontstaat als gevolg van een meningsverschil tussen de werknemersvertegenwoordiging (vakbonden) en de werkgever over kwesties als arbeidsvoorwaarden, loon of sociale uitkeringen, en rechten en de vrijheid van vereniging van werknemers of andere groepen werknemers die recht hebben op vakbondslidmaatschap. Bepaalde beroepsgroepen hebben niet het recht om een collectief geschil aan te gaan: politieagenten en functionarissen van de grenswacht (Straż Graniczna), de staatsgevangenis (Służba Więzienna), de staatsbrandweer en de Hoge Controlekamer (staatsauditor).

Indien de bemiddelingsprocedure niet lijkt te leiden tot een oplossing van het collectieve geschil binnen de wettelijke termijn (de 'respijttermijn' van twee weken om het geschil te trachten op te lossen door middel van onderhandelingen en/of bemiddeling), heeft de vakbondsorganisatie die het collectieve geschil heeft geïnitieerd het recht om een eenmalige waarschuwingsstaking van ten hoogste twee uur uit te roepen.

Om de rechten en belangen te verdedigen van werknemers die geen stakingsrecht hebben, kunnen vakbonden op andere werkplekken een solidariteitsstaking starten die niet langer dan een halve werkdag duurt.

De wet bepaalt dat andere vormen van collectieve actie kunnen worden aangewend indien de gerechtelijke procedures waarin de wet voorziet voor de collectieve geschillenbeslechting geen resultaat hebben opgeleverd, hoewel ze naar behoren zijn uitgevoerd. Die 'andere vormen van protestactie' worden niet expliciet benoemd, maar moeten aan de volgende voorwaarden voldoen: ze veroorzaken geen schade aan de gezondheid en het leven, veroorzaken geen onderbreking van het werk en zijn niet in strijd met de wet. Medewerkers die geen stakingsrecht hebben, kunnen ook hun toevlucht nemen tot die 'andere vormen van protestactie'.

Boeren hebben het recht om te protesteren volgens specifieke regels die zijn vastgesteld door de boerenvakbonden.

Er zijn andere vormen van vakbondsactie die niet expliciet door de wet worden genoemd, maar wel worden erkend in de officiële berichtgeving en de binnenlandse literatuur: work-to-rule, weigering om overuren te maken, werkonderbreking, blokkade, bezetting en hongerprotest.

Werknemers die werken voor de staat, de centrale overheid, de lokale overheid, de rechtbanken en het openbaar ministerie hebben geen stakingsrecht. Verder zijn er een aantal soorten werkplekken waar geen stakingen zijn toegestaan, waaronder de politie, strijdkrachten, inlichtingendiensten, grenswacht, staatsgevangenissen, douane (Służba Celno-Skarbowa) en de staatsbrandweer.

Ontwikkelingen in industriële actie, 2017-2022

Toelichting: * Hiervan waren er 1.520 in de onderwijssector. ** Hiervan waren er 9.673 in de onderwijssector. *** Hiervan waren er 9.046 in de onderwijssector. **** Hiervan waren er 19.294 in de onderwijssector.

Mechanismen voor collectieve geschillenbeslechting

De belangrijkste mechanismen voor collectieve beslechting van arbeidsgeschillen worden hieronder beschreven.

Onderhandelingen: De partijen bij het collectieve geschil onderhandelen zelf om een oplossing voor het geschil te zoeken.

Bemiddeling: Na het mislukken van de onderhandelingen vragen de partijen om een bemiddelaar aan te stellen (uit de officiële lijst van bemiddelaars die door de MRPiPS wordt bijgehouden), met wederzijdse instemming van beide partijen. Als de partijen niet kunnen instemmen, wordt de bemiddelaar eenzijdig aangesteld door de MRPiPS.

Arbitrage: Als de bemiddeling niet productief is, kan de werknemer in plaats van een staking uit te roepen (waar hij recht op heeft) verzoeken dat het geschil wordt beslecht door de Raad voor Sociale Arbitrage (Kolegium Arbitrażu Społecznego), een speciaal orgaan van een rechtbank.

Goodwill-missie: Een goodwill-missie is een speciaal geschillenbeslechtingspad voor het beslechten van ruzies in arbeidsverhoudingen die om juridische redenen (de reikwijdte van de kwesties die aan collectieve geschillen moeten worden onderworpen, wordt uitdrukkelijk door de wet genoemd) niet kunnen escaleren tot een formeel collectief geschil. Goodwill-missies kunnen worden uitgevoerd door de regionale raad voor de sociale dialoog.

Vanaf het eerste kwartaal van 2023 zijn er geen noemenswaardige wijzigingen in de wetgeving.

Individuele geschillenbeslechtingsmechanismen

Er zijn twee belangrijke manieren om individuele geschillen op te lossen:

1. gerechtelijk – dat wil zeggen voor arbeidsrechtbanken, die zaken erkennen en geschillen gezaghebbend oplossen

2. niet-gerechtelijk, door middel van een van de volgende zaken:

• een bemiddelingscommissie op arbeidsniveau (zakładowa komisja pojednawcza), op verzoek van de werknemer, die kan proberen het geschil op een dergelijke manier op te lossen voordat hij naar de rechter stapt – het orgaan wordt opgericht door de werkgever en de vakbond op bedrijfsniveau (of uitsluitend door de werkgever als er geen vakbond is) en moet het geschil binnen 14 dagen beslechten

• bemiddeling op verzoek van de werknemer of de werkgever, die kan proberen het geschil op een dergelijke manier op te lossen alvorens naar de rechter te stappen (bemiddeling kan zelfs plaatsvinden terwijl de zaak voor de rechtbank is) – dit soort bemiddeling wordt niet geregeld door het arbeidsrecht, maar door het burgerlijk recht

Gebruik van geschillenbeslechtingsmechanismen, 2012-2018

Opmerking: Er zijn geen gegevens beschikbaar over het aantal geschillen en meningsverschillen dat wordt opgelost door middel van arbitrage en goodwill-missies, maar de MRPiPS stelt dat het eerste zeer zeldzaam is en dat er geen informatie over het laatste beschikbaar is.

Bron: Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej (2023)