Actoren en instellingen in Slowakije

Het ministerie van Arbeid, Sociale Zaken en Gezin (MPSVR SR) is de belangrijkste overheidsinstantie op het gebied van de wettelijke regulering van arbeidsverhoudingen. Via de Arbeidswet regelt de MPSVR SR fundamentele individuele en collectieve arbeidsverhoudingen, werkgelegenheid en arbeidsomstandigheden, en lonen, en faciliteert het een bipartiete sociale dialoog. Door middel van wet nr. 2/1991 inzake collectieve onderhandelingen, zoals gewijzigd, regelt deze wet collectieve onderhandelingen en bemiddelings- of bemiddelings- en arbitrageprocedures voor de beslechting van collectieve arbeidsgeschillen om de handhaving van de rechten van werknemers te vergemakkelijken. De MPSVR SR regelt ook de wetgeving die de regels en normen voor veiligheid en gezondheid op het werk definieert. De volksgezondheidsautoriteit van de Slowaakse Republiek (Oficiálna stránka verejnej správy, SR), die opereert onder de paraplu van het ministerie van Volksgezondheid, speelt ook een rol bij de bescherming van de gezondheid en veiligheid op het werk. Daarnaast regelt de MPSVR SR de verlening van arbeidsbemiddeling aan werkzoekenden via het Centraal Bureau Arbeid, Sociale Zaken en Gezin.

De Nationale Arbeidsinspectie (Národný inšpektorát práce, NIP) is het overheidsorgaan dat verantwoordelijk is voor de handhaving van de arbeidswetgeving. Haar activiteiten worden gereguleerd door wet nr. 125/2006. Arbeidsinspecties voeren controles uit in bedrijven en als blijkt dat een werkgever de wetgeving overtreedt, kan de arbeidsinspectie hen verplichten corrigerende maatregelen te nemen en boetes op te leggen.

Regels betreffende de representativiteit van de sociale partners worden alleen gespecificeerd met betrekking tot het tripartiete orgaan op nationaal niveau, de HSR. Volgens wet nr. 103/2007 inzake tripartiet overleg op nationaal niveau (de tripartiete wet) kunnen alleen vakbonden en werkgeversorganisaties op topniveau die ten minste 100 000 werknemers en werkgevers in ten minste vijf (van de acht) regio's (hogere territoriale eenheden) vertegenwoordigen, deelnemen aan de HSR. Vakbonden moeten in verschillende sectoren actief zijn. Sinds maart 2021 kunnen ook organisaties die minder dan 100.000 werknemers vertegenwoordigen, deelnemen als minder dan drie vakbonden of werkgevers deelnemen aan de HSR (wet nr. 76/2021). Er is geen representativiteitscriterium voor vakbonden met betrekking tot collectieve onderhandelingen en het sluiten van collectieve arbeidsovereenkomsten (een representativiteitscriterium werd tijdelijk ingevoerd van 1 september 2011 tot 31 december 2012 via wijzigingen van de arbeidswet).

Over vakbondsvertegenwoordiging

Vakbonden hebben een lange traditie in Slowakije. Het lidmaatschap is vrijwillig en – met uitzondering van beroepsmilitairen – is geen enkele specifieke groep werknemers uitgesloten van lidmaatschap van vakbonden. De werking van de vakbondsorganisaties is geregeld in wet nr. 83/1990 betreffende de vereniging van burgers. Vakbonden zijn meestal georganiseerd per sector – een overblijfsel van de organisatie van vakbonden die vóór 1989 in het socialistische politieke systeem actief waren. Ze zijn zowel in de private als in de publieke sector aanwezig.

De vakbondsdichtheid is voortdurend gedaald. Terwijl de dichtheid in 2011 bijvoorbeeld ongeveer 14,5% bedroeg, was deze in 2018 gedaald tot ongeveer 11,3%. Van 2014 tot 2019 schommelde het rond de 12-13%. Vakbonden zijn georganiseerd op sectoraal en lokaal bedrijfsniveau. Hun leden zijn meestal actieve werknemers in de beroepsbevolking, maar sommige vakbonden behouden ook het lidmaatschap van hun gepensioneerde leden.

Vakbondslidmaatschap en -dichtheid, 2011-2019

Toelichting: * Percentage werknemers dat lid is van een vakbond. ** Geschatte cijfers. *** Totale som van de (arbeids)vakbondsleden (met inbegrip van zelfstandigen en niet-actieve vakbondsleden, d.w.z. studenten, gepensioneerden en werklozen) op nationaal niveau.  n.v.t.: niet van toepassing.

Bronnen: 1 OESO en AIAS (2021); 2 Eigen schatting van de auteurs; 3 De gegevens van 2013-2018 zijn gebaseerd op informatie van KOZ SR, NKOS en VSOZ en schattingen van KUK; De gegevens van 2019 zijn gebaseerd op gegevens van KOZ SR, SOS, NKOS en schattingen van KUK en andere niet-aangesloten vakbonden.

Belangrijkste vakbondsfederaties en -federaties

Er is één dominante vakbondsconfederatie in het land: de Confederatie van Vakbonden van de Slowaakse Republiek (Konfederacia odborovych zvazov Slovenskejrepubliky, KOZ SR). In 2022 had KOZ SR 25 sectorale vakbondsverenigingen als aangeslotenen, met ongeveer 211.200 leden. In oktober 2018 werd een nieuwe vakbondsconfederatie opgericht, de Gezamenlijke Vakbonden van Slowakije (Splocne odbory Slovenska, SOS). De op één na grootste vakbondsconfederatie is de Onafhankelijke Christelijke Vakbonden van Slowakije (Nezavisle krestanske odbory Slovenska, NKOS), die een aanzienlijk lager ledenaantal heeft – volgens de beschikbare informatie en schattingen zou het in totaal ongeveer 3.000 leden kunnen hebben.

Belangrijkste vakbondsfederaties en -federaties

Tot 2006 vonden er geen noemenswaardige organisatorische veranderingen plaats in KOZ SR. Fusies van bij KOZ SR aangesloten vakbonden vonden vooral plaats in 2007–2009. In deze periode zijn verschillende vakbonden gefuseerd met de Vereniging van Metaalvakbonden (OZ Kovo), namelijk de Slowaakse Vakbond van Openbare Diensten in 2007, de Onafhankelijke Vakbond voor Openbaar Wegvervoer in 2008 en de Metaalunie in 2009. Daarnaast is de Textiel-, Kleding- en Leidersvakbond en Transportvakbond in 2008 gefuseerd met de Vakbondsvereniging Bouw (OZ Stavba) en op 1 januari 2009 de Geïntegreerde Vakbondsvereniging (IOZ) opgericht. In 2009 fuseerde de chemische vakbond met de Slowaakse vakbondsvereniging van energiewerkers en richtte een gezamenlijke vakbond voor energie- en chemische werknemers (ECHOZ) op.

Sinds 2012 hebben sommige vakbondsleden de bij KOZ SR aangesloten vakbondsverenigingen verlaten en nieuwe vakbondsorganisaties opgericht: de Nieuwe Onderwijsvakbonden, de Vakbondsvereniging van Verpleegkundigen en Verloskundigen, de Nieuwe Vakbondsvereniging van Politie, de Moderne Vakbonden Volkswagen en de Moderne Vakbonden AIOS. In 2018 richtten deze bonden SOS op. Sinds 2021 is SOS lid van het nationale tripartiete orgaan, de HSR, op basis van wet nr. 76/2021 Coll. tot wijziging van de tripartiete wet. De Algemene Vrije Vakbondsvereniging (Všeobecný slobodný odborový zväz, VSOZ), een organisatie die tot 2018 ongeveer 500 leden telde, werd in 2019 ontbonden.

Over werkgeversvertegenwoordiging

Vóór 1990 was de enige werkgever de staat. Werkgeversorganisaties werden aan het begin van de jaren 1990 praktisch vanaf nul opgericht. De dichtheid van werkgeversorganisaties nam geleidelijk toe en is sinds 2012 relatief stabiel. Volgens de beschikbare informatie schommelde hun dichtheid tussen 2012 en 2016 rond de 35% in termen van actieve werknemers die onder de enquête vielen. In 2019 en 2022 was het gestegen tot ongeveer 45%.

Werkgeversorganisaties die zijn opgericht overeenkomstig Wet nr. 83/1990 betreffende de vereniging van burgers, zoals gewijzigd, hebben het recht om deel te nemen aan collectieve onderhandelingen (vergelijkbaar met vakbonden). Lidmaatschap van werkgeversorganisaties is vrijwillig. Werkgevers zijn georganiseerd per sector (vergelijkbaar met vakbonden). In 2019 waren werkgeversorganisaties aangesloten bij vier belangrijkste werkgeversorganisaties op nationaal niveau. Vertegenwoordigers van werkgeversorganisaties op sectorniveau kunnen deelnemen aan collectieve onderhandelingen met meerdere werkgevers. Om te voorkomen dat zij onder collectieve arbeidsovereenkomsten met meerdere werkgevers vallen, hebben sommige werkgevers niet deelgenomen aan sectorale collectieve onderhandelingen of de uitbreiding van collectieve arbeidsovereenkomsten zoveel mogelijk geblokkeerd. Werkgeversorganisaties die aan de criteria voldoen, nemen deel aan de tripartiete sociale dialoog op nationaal niveau.

Lidmaatschap en dichtheid werkgeversorganisatie, 2012-2022

Opmerkingen: *Geschatte cijfers, inclusief AZZZ SR, RUZ en ZMOS. **Geschat cijfer, inclusief AZZZ SR, RUZ, ZMOS en APZ. ***Geschatte cijfers, inclusief AZZZ SR, RUZ, ZMOS, APZ en SZZ. ****Geschatte cijfers, gegevens voor AZZZ SR, RUZ, APZD en ZMOS. †Percentage werknemers dat werkt in een vestiging die lid is van een werkgeversorganisatie die betrokken is bij collectieve onderhandelingen. n.v.t.: niet van toepassing.

Bronnen: 1OESO en AIAS (2021); 2Gebaseerd op informatie van werkgevers en berekeningen van auteurs; 3Europese bedrijvenenquête 2019.

Belangrijkste werkgeversorganisaties en confederaties

Sinds 1991 zijn alle werkgeversorganisaties aangesloten bij de Federatie van werkgeversorganisaties van de Slowaakse Republiek (Asociácia zamestnavatelskych zvazov a zdrůzeníni Slovenskejrepubliky, AZZZ SR). In 2004 werd de Nationale Unie van Werkgevers (Republikova unia zamestnanvatelov, RUZ) opgericht als de tweede werkgeversorganisatie op het hoogste niveau. De AZZZ SR en RUZ hebben werkgeversorganisaties op sectorniveau als filialen, en hun leden hebben ongeveer 660.000 mensen in dienst. Naast de AZZZ SR en RUZ vertegenwoordigt ook de Vereniging van Steden en Gemeenschappen van Slowakije (Zdruzenie miest a obci Slovenska, ZMOS) werkgevers. De filialen zijn werkgevers die door steden en gemeenten zijn opgericht voor het verlenen van openbare diensten.

In 2016 verlieten werkgeversorganisaties uit de sector de AZZZ SR en RUZ en richtten een nieuwe werkgeversorganisatie op: de Vereniging van Industriële Vakbonden (Asociacia priemyselnych zvazov, APZ), die sinds 2021 de Vereniging van Industriële Vakbonden en Transport (Asociacia priemyselnych zvazov a dopravy, APZD). De AZZZ SR, RUZ, de APZD en ZMOS nemen deel aan het tripartiete overleg op nationaal niveau in de HSR. In 2022 vertegenwoordigden zij ongeveer 982.000 werknemers. ZMOS neemt ook deel aan collectieve onderhandelingen met meerdere werkgevers voor het sluiten van collectieve overeenkomsten voor ambtenaren (werknemers die werkzaamheden van algemeen belang verrichten). Bij ZMOS aangesloten organisaties werken zo'n 142.000 mensen. Erkende handelsverenigingen, gilden en andere ambachtslieden, en kleine en middelgrote ondernemingen zijn georganiseerd in de Slowaakse Federatie van Ambachten (Slovenský živnostenský zväz, SZZ), met ongeveer 20.000 leden. Het is lid van de APZD.

Belangrijkste werkgeversorganisaties en confederaties

Van 1993 tot 2004 vond de nationale tripartiete sociale dialoog plaats in de Raad van het Economisch en Sociaal Overleg. In 2004 werd dit orgaan omgedoopt tot de Raad voor het economisch en sociaal partnerschap (RHSP) en sinds 2007 functioneert het als de HSR. De HSR is een overlegorgaan voor de sociale dialoog tussen de overheid en de sociale partners. KOZ SR (aan de werknemerszijde) en RUZ, de AZZZ SR en ZMOS (aan de werkgeverszijde) vertegenwoordigen de sociale partners in de HSR. De tripartiete sociale dialoog heeft meestal betrekking op de uitvoering van overheidsbeleid en de goedkeuring van wetgeving in verband met de ontwikkeling van het ondernemingsklimaat, de levensstandaard van de burgers en de arbeidsvoorwaarden als de belangrijkste kwesties.

Het sluiten van sociale pacten op nationaal niveau, Generalna dohoda (algemene overeenkomsten) genoemd, is een ander belangrijk resultaat van de tripartiete sociale dialoog. Van 1993 tot 2000 zijn in Slowakije zeven algemene overeenkomsten gesloten, maar sindsdien is een dergelijke overeenkomst niet meer gesloten. Tijdens de economische crisis werd de goedkeuring van anticrisismaatregelen voor het eerst besproken in het kader van de tripartiete sociale dialoog in de HSR. In sommige sectoren vindt ook een sectorale tripartiete sociale dialoog plaats. Zo zijn de sectoren vervoer, post en telecommunicatie en de gezondheidszorg voorbeelden van sectoraal tripartiete discriminatie. In 2013 werd Industry Bipartite (Priemyselna bipartita) opgericht door onder meer de sociale partners in de industrie en de bouw, om zich beter voor te bereiden op tripartiet overleg op de HSR. De APZ is in 2018 lid geworden van de tripartiete HSR (nu de APZD) en SOS is in 2021 lid geworden. Met uitzondering van 2020 is de HSR regelmatig bijeengekomen in overeenstemming met het met de sociale partners afgesproken rooster, ongeveer 10 keer per jaar.

Belangrijkste tripartiete en bipartiete lichamen

De vertegenwoordiging van werknemers is geregeld in de arbeidswet. Tot 2001 werden de werknemers alleen vertegenwoordigd door vakbonden. Sinds 2002 kunnen werknemers zich laten vertegenwoordigen door vakbonden of door ondernemingsraden of trustees. Sinds 2003 is een tweeledig vertegenwoordigingskanaal ingevoerd, waarbij ondernemingsraden of werknemerstrustees naast vakbonden in vestigingen kunnen bestaan.

Werknemersvertegenwoordigers hebben het recht op informatie, raadpleging, medebeslissing en controle op activiteiten. Niettemin hebben alleen vakbonden het recht om collectieve onderhandelingen aan te gaan. In bedrijven zonder cao kunnen ondernemingsraden met de directie afspraken maken over werkgelegenheid en arbeidsvoorwaarden (maar deze cao's hebben niet dezelfde status als cao's). Vakbondsorganisaties, leden van ondernemingsraden en werknemerstrustees worden gekozen door de werknemers van vestigingen. In de meeste gevallen zijn de belangrijkste werknemersvertegenwoordigingen op de werkvloer vakbonden. Details over de werking van vakbonden en hun samenwerking met de bedrijfsleiding worden meestal vastgelegd in collectieve arbeidsovereenkomsten.

Regelgeving, samenstelling en bevoegdheden van de organen