Dekada niskich płac: Pracownicy opieki społecznej nadal zarabiają około jednej piątej mniej niż średnia

Pracę służb socjalnych można podzielić na działalność w zakresie pracy socjalnej bez zakwaterowania (np. opieka domowa, wczesna edukacja i opieka nad dzieckiem) oraz opiekę w miejscu zamieszkania. Ponad dwie trzecie pracowników służb socjalnych zapewnia opiekę długoterminową, a większość pozostałych osób jest zaangażowana we wczesną edukację i opiekę nad dzieckiem. Największy wzrost nastąpił w zakresie pracy socjalnej bez zakwaterowania, co odzwierciedla zmiany polityczne w państwach członkowskich, takie jak polityka w kierunku umożliwienia osobom starszym dłuższego życia w domu, a nie w domach opieki. Jest to zgodne z Europejskim filarem praw socjalnych, w którym podkreślono rolę opieki domowej i usług świadczonych na poziomie społeczności lokalnych. Jeśli chodzi o demografię siły roboczej, znacznie ponad jedna trzecia (38%) osób zatrudnionych w służbach socjalnych jest w wieku 50 lat lub więcej, co stanowi wzrost o 4,6 punktu procentowego od 2014 r. Nieco ponad cztery piąte (81 %) pracowników służb socjalnych to kobiety, co stanowi spadek o 1,5 punktu procentowego od 2014 r., po okresie niezmiennie wysokiego odsetka kobiet pracujących w tym sektorze od 2008 r. (najwcześniejszego roku, dla którego dostępne są dane).

W państwach członkowskich w ciągu ostatniej dekady średnie wynagrodzenie pracowników służb socjalnych było o około 20 % niższe niż średnie wynagrodzenie w gospodarkach państw członkowskich jako całości. W latach 2014–2018 ta luka płacowa nieco się zmniejszyła, ale w latach 2018–2022 ponownie się zwiększyła (wykres 1). Z kolei w opiece zdrowotnej płace konsekwentnie i coraz częściej przekraczają średnią wynagrodzeń krajowych – o 11,2 proc. w 2014 r., 17,3 proc. w 2018 r. i 20,9 proc. w 2022 r.

Nie jest zatem zaskakujące, że w 2024 r. średnio 37 % pracowników służb socjalnych uważało, że nie otrzymują odpowiedniego wynagrodzenia, biorąc pod uwagę wysiłki i osiągnięcia w ich pracy, w porównaniu z 26 % pracowników w sektorach innych niż usługi społeczne. (Ustalenia te opierają się na Przeprowadzona przez Eurofound analiza danych z europejskiego badania warunków pracy (EWCS) z 2024 r. dla 23 państw członkowskich, w których przebadano ponad 20 pracowników służb socjalnych. Państwa, w których próba pracowników służb socjalnych była mniejsza (Cypr, Grecja, Węgry i Słowacja) zostały wyłączone z analizy ze względu na wiarygodność).

Wynagrodzenie różni się w zależności od pracowników służb socjalnych w zależności od np. podsektora, zawodu i kraju. Pracownicy korzystający z usług opiekuńczych są średnio lepiej wynagradzani niż pracownicy ramach pracy socjalnej bez zakwaterowania (zarabiają o 18,7 % mniej niż średnia w gospodarkach państw członkowskich jako całości w porównaniu z 22,7 % mniej), chociaż w latach 2018–2022 wynagrodzenie spadło w pierwszym przypadku i wzrosło w drugim. Pracownicy w zawodach, które wymagają niewielkiego formalnego wykształcenia lub nie wymagają go wcale, są najgorzej opłacani. Należą do nich – w zależności od kraju – opiekunowie lub asystenci (socjalni), opiekunowie dzieci i asystenci pielęgniarek.

Pracownicy posiadający kwalifikacje zawodowe często otrzymują wyższe wynagrodzenie w innych sektorach niż w sektorze usług socjalnych. Na przykład w 2022 r. pracownicy służby zdrowia (którzy są lepiej opłacani niż średnia w gospodarkach państw członkowskich jako całości) zarabiali o 15 % więcej niż średnia w usługach społecznych, ale o 60 % powyżej średniej w innych krajach. Wcześniejsze badania przeprowadzone przez Eurofound wykazały również, że pielęgniarki o tym samym doświadczeniu i profilu są zazwyczaj lepiej wynagradzane w opiece zdrowotnej niż w opiece długoterminowej. Do najlepiej opłacanych pracowników opieki społecznej należą terapeuci, pielęgniarki specjalistyczne i pracownicy socjalni. Są oni jednak gorzej opłacani niż stosunkowo dobrze opłacani specjaliści w innych sektorach lub tacy dobrze opłacani specjaliści są bardziej rozpowszechnieni w innych sektorach niż w usługach społecznych. Świadczy o tym fakt, że różnica między medianą wynagrodzeń (tj. "średnią liczbą") wszystkich pracowników służb socjalnych a medianą wynagrodzeń wszystkich pozostałych pracowników jest mniejsza niż różnica w średnim wynagrodzeniu; ta ostatnia jest w większym stopniu promowana w innych sektorach przez grupę lepiej opłacanych pracowników niż w usługach socjalnych.

Dane UE-SES z 2018 . pokazują, że wynagrodzenie pracowników służb socjalnych jest niższe niż średnia we wszystkich państwach członkowskich i o ponad 10 % we wszystkich państwach członkowskich: Niderlandach, Austrii i Luksemburgu (wykres 2). Wszystkie trzy kraje należą do krajów, w których objęcie umowami partnerów społecznych jest największe.

W przypadku większości państw członkowskich dane dotyczące jednolitej europejskiej przestrzeni powietrznej dotyczą wyłącznie pracowników zatrudnionych przez podmioty świadczące usługi opiekuńcze zatrudniające co najmniej 10 pracowników. Podczas gdy większość świadczeniodawców zatrudnia mniej niż 10 pracowników – zarówno w ramach działalności socjalnej bez zakwaterowania (85 %), jak i opieki stacjonarnej (51 %) – ci zatrudniający co najmniej 10 pracowników zatrudniają większość siły roboczej: odpowiednio 91 % i 98 % (na podstawie przeprowadzonej przez Eurofound analizy statystyk strukturalnych dotyczących przedsiębiorstw Eurostatu z 2022 r.). Jedną z grup pracowników, która na ogół nie jest ujęta w tych danych, sąpracownicy opieki indywidualnej, w tym opiekunowie mieszkający w domu (ci, którzy zamieszkują w gospodarstwie domowym osoby lub osób, nad którymi sprawują opiekę). Często spotykają się z najniższymi płacami i najgorszymi warunkami pracy.

Pracownicy służb socjalnych częściej niż inni pracownicy mieszkają w gospodarstwach domowych, które z trudem wiążą koniec z końcem: 31% w porównaniu z 25%, zgodnie z danymi EWCS 2024. Praca w niepełnym wymiarze godzin jest znacznie bardziej powszechna w służbach socjalnych niż w większości innych sektorów. Pracownicy służb socjalnych pracują zatem mniej płatnych godzin miesięcznie, co oznacza, że różnica w średnim miesięcznym wynagrodzeniu w porównaniu z innymi pracownikami jest nawet większa niż różnica w wynagrodzeniu godzinowym. Wielu pracowników służb socjalnych może podejmować pracę w niepełnym wymiarze godzin tylko ze względu na własne obowiązki opiekuńcze, takie jak opieka nad dziećmi lub starszymi krewnymi. Lepszy dostęp do usług opieki nad dziećmi i opieki długoterminowej dla takich pracowników mógłby umożliwić im dłuższą pracę, a tym samym większe zarobki.

To, czy wynagrodzenie jest odpowiednie, zależy od tego, ile ludzie muszą zarobić, aby pokryć swoje wydatki. Kluczowe są koszty mieszkaniowe. Ustalanie wynagrodzeń opiekuńczych na szczeblu krajowym może stwarzać szczególne problemy dla pracowników mieszkających na obszarach o wysokich kosztach mieszkaniowych, zwłaszcza w dużych miastach, i którzy nie mają dostępu do mieszkań socjalnych. Może również przyczyniać się do niedoborów siły roboczej w służbach socjalnych. Polityka mieszkaniowa może być pomocna, zwłaszcza gdy ma na celu zwiększenie podaży poprzez nowe budownictwo, zmniejszenie liczby pustostanów, renowację nieruchomości i lepsze powiązanie zasobów mieszkaniowych z pracą i usługami. Inne środki polityczne, które mogą pomóc, poza poprawą wynagrodzeń i obniżeniem kosztów mieszkaniowych, obejmują zmniejszenie kosztów energii, opieki nad dziećmi, edukacji, transportu i opieki zdrowotnej.

Odsetek pracowników służb socjalnych, którzy w EWCS z 2024 r. wymienili "wynagrodzenie i świadczenia pracownicze" jako jeden z trzech najważniejszych obszarów, w których chcieliby zobaczyć poprawę, jest z pewnością wysoki i wynosi 68,8 %, ale jest tylko nieznacznie wyższy niż wśród innych pracowników (68,6 %). Odzwierciedla to jednak opinie faktycznych pracowników służb socjalnych, a nie pracowników, którzy zdecydowali się nie pracować w tym sektorze lub odeszli z niego. Wynagrodzenie może być zatem jeszcze ważniejszym czynnikiem przyciągającym pracowników, niż sugeruje ten stosunek. Płace pracowników służb socjalnych często są równe płacy minimalnej lub nieco wyższe. Podwyższenie ogólnej płacy minimalnej poprawia zatem warunki płacowe, w tym poprzez podniesienie wynagrodzeń powyżej minimum.

Decydenci polityczni powinni zastanowić się nad poprawą warunków pracy wykraczającą poza samo wynagrodzenie, aby przyciągnąć i zatrzymać pracowników. Środki mające na celu zaradzenie niedoborom siły roboczej, takie jak zachęty finansowe do pracy po osiągnięciu wieku emerytalnego lub kampanie rekrutacyjne, mają ograniczoną skuteczność, jeżeli nie towarzyszy im poprawa warunków pracy.

Bezpieczeństwo i higiena pracy, w tym zdrowie psychiczne są podkreślane jako jeden z obszarów, w których poprawa jest potrzebna dla większej liczby pracowników służb socjalnych (30,9 %) niż dla innych pracowników (23,4 %). Oczywiście należy zająć się zagrożeniami fizycznymi specyficznymi dla tego sektora (takimi jak podnoszenie ciężarów i praca z materiałami zakaźnymi bez wystarczającej ochrony), ale sektor ten naprawdę wyróżnia się zagrożeniami dla zdrowia psychicznego, jakie stanowią pracownicy, takimi jak niepożądane zachowania w miejscu pracy i poczucie emocjonalnego wyczerpania pracą. Zapewnienie pracownikom większego wpływu na ich harmonogramy pracy może pomóc w złagodzeniu innych problemów, z którymi borykają się pracownicy służb socjalnych.

Poprawa warunków pracy może być jednak wyzwaniem. W przypadku działań związanych z pracą socjalną, które odbywają się w domu osoby korzystającej z usług, miejscem pracy jest środowisko domowe, które jest trudne do regulacji. Szybki wzrost liczby pracowników opieki domowej sprawia, że musimy pilnie sprostać temu wyzwaniu. Niektóre środki mające na celu poprawę warunków pracy mogą być również trudne do pogodzenia z zapewnieniem pożądanych rozwiązań w zakresie elastycznej opieki. Lepsze obsadzanie stanowisk może być częścią rozwiązania mającego na celu poprawę niektórych warunków pracy, takich jak warunki związane ze zdrowiem i bezpieczeństwem w pracy, w tym zdrowiem psychicznym. Aby jednak przyciągnąć i zatrzymać niezbędnych pracowników, należy najpierw poprawić ogólne warunki pracy.

Kluczowe znaczenie ma również rozwiązanie problemuzatrudniania kobiet w tym nisko opłacanym sektorze, w tym poprzez kwestionowanie stereotypów dotyczących opieki od najmłodszych lat. Fakt, że kobiety są nadreprezentowane w sektorze usług społecznych, oznacza również, że kobiety są w nieproporcjonalnym stopniu dotknięte problemami ze zdrowiem psychicznym, które wiążą się z pracą w służbie społecznej. Również w tym przypadku szybki rozwój sektora wymaga zwrócenia większej uwagi na tę kwestię, ponieważ zły stan zdrowia psychicznego pociąga za sobą znaczne koszty, zarówno pieniężne, jak i niepieniężne, dla osób dotkniętych chorobą i dla całego społeczeństwa.

W ramach projektu Eurofound do 2026 r. dotyczącego opieki długoterminowej, opieki zdrowotnej i wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem zbadane zostaną te sektory pod kątem warunków pracy oraz dostępu do usług socjalnych i ich jakości.