Met de term “minimumloon” worden de diverse wettelijke beperkingen bedoeld met betrekking tot het laagste loon dat werkgevers aan werknemers kunnen betalen. Wettelijke minimumlonen zijn vastgesteld in formele wet- of regelgeving. Collectieve afspraken over minimumlonen worden vastgesteld in collectieve overeenkomsten tussen vakbonden en werkgevers.
In de meeste EU-lidstaten geldt een nationaal wettelijk minimumloon, hoewel het niveau, de aanpassingsmechanismen en de reikwijdte ervan verschillen. In Oostenrijk, Denemarken, Finland, Italië en Zweden worden minimumlonen in collectieve arbeidsovereenkomsten vastgesteld, terwijl Cyprus wettelijke minimumlonen voor verschillende beroepen kent.
De EU-instellingen hebben in november 2017 gezamenlijk de Europese pijler van sociale rechten afgekondigd, waarin wordt uiteengezet hoe de EU zich inzet voor eerlijke lonen voor werknemers. Dit houdt onder meer in dat werknemers toereikende lonen moeten krijgen, om hun een fatsoenlijke levensstandaard te garanderen, laaggeschoolden en jongeren in staat te stellen werk te vinden en tegelijkertijd werk financieel aantrekkelijk te maken.
De nieuwe Europese Commissie, die in december 2019 aantrad, heeft dit streven bekrachtigd en een hervormingsinitiatief voor een EU-minimumloon op de agenda geplaatst. De visie van de Commissie voor een sterk sociaal Europa heeft ten doel de weg te banen voor een actieplan voor de uitvoering van de sociale pijler . Op 28 oktober 2020 heeft de Commissie na twee overlegrondes met de sociale partners in februari en juni een voorstel ingediend voor een EU-richtlijn inzake toereikende minimumlonen. Het doel is dat alle werknemers in de EU tegen 2024 een eerlijk en toereikend loon krijgen, ongeacht waar zij wonen.
Het werk van Eurofound op het gebied van minimumlonen haakt aan bij de door de Commissie voor 2019-2024 als prioriteit aangeduide “economie die werkt voor de mensen”.
· Vrouwen zijn in bijna alle lidstaten oververtegenwoordigd onder mensen die het minimumloon betaald krijgen, ongeacht de definitie van het minimumloon.
· Eén op de 10 werknemers in de EU had in 2017 een loon dat ongeveer overeenkwam met het minimumloon (± 10 %).
· In 2019 hebben veel EU-landen gediscussieerd over een verdere substantiële verhoging van het minimumloon na 2020, deels ten opzichte van een relatief streefcijfer en deels in absolute cijfers.
· Het wettelijk minimumloon is sinds het begin van het nieuwe millennium eerlijker geworden ten opzichte van het loon van andere werknemers, als het wettelijk minimumloon wordt vergeleken met het mediane loon van alle werknemers.
· Ondanks de opwaartse tendens blijft het minimumloon in de meeste landen lager dan 60 % of zelfs 50 % van het mediane loon. Dat is met name het geval in de Midden- en Oost-Europese EU-lidstaten, die aan het begin van het millennium nog een zeer laag relatief loonniveau hadden en in hun voorschriften voor het minimumloon nog steeds een streefcijfer van rond of onder de 50 % hanteren.
· In totaal ervaren 7 op de 10 werknemers met een minimumloon op zijn minst enige moeite om rond te komen, vergeleken met minder dan 5 op de 10 andere werknemers; deze cijfers verschillen echter sterk van land tot land. In Denemarken, Duitsland, Finland en Zweden bijvoorbeeld vindt minder dan 10 % van de werknemers met een minimumloon het moeilijk tot zeer moeilijk, tegen 50 % tot 60 % in Bulgarije, Kroatië en Cyprus en 80 % in Griekenland.
· Overheden in heel Europa reageren hierop met inkomensstabilisatiemaatregelen voor degenen die door de COVID-19-crisis zijn getroffen. In de mix van beleidsmaatregelen om inkomens te stabiliseren kan het minimumloon een rol spelen en daarmee bijdragen aan het tegengaan van een neerwaartse spiraal die tot een recessie of depressie leidt.
· Uit de databank EU PolicyWatch van Eurofound blijkt ook dat regeringen vaak naar het wettelijk minimumloon verwijzen bij het bepalen van de boven- of ondergrens van uitkeringen voor inkomenssteun, zoals die voor werktijdverkorting.
· Sectoren en beroepen met een hoog percentage werknemers dat het minimumloon krijgt, worden bijzonder hard getroffen door de COVID-19-pandemie: werknemers in de landbouw (15 % van de werknemers krijgt het minimumloon betaald, en 20% voor bepaalde beroepen in de landbouw), de detailhandel (13 %) of schoonmakers en hulpverleners (25 %) behoren tot degenen die een samenleving draaiende houden in tijden van sociale afstand en lockdowns.
· Andere sectoren en beroepen met een hoog percentage werknemers dat het minimumloon ontvangt – met name de sectoren accommodatie en horeca (16 %), kunst, amusement, recreatie of huishoudelijk werk (14 %) of persoonlijke diensten (16 %) – behoorden tot de sectoren die direct bij het begin van COVID-19 de gevolgen van de volksgezondheidsmaatregelen ondervonden.
Most EU Member States have a statutory minimum wage. But its level, adjustment mechanisms and coverage vary.
Eurofound’s e-survey on Living, working and COVID-19 shows that nearly half of households are struggling to make ends meet.
Eurofound provides regular updates on pay in the EU, including an annual study on how minimum wage rates have developed across the EU (as well as Norway and the UK), reviewing how national governments and social partners engage in setting new rates. It also looks at the concept of a living wage, aimed at guaranteeing workers and their families a decent level of living and social participation in response to the inadequacy of income for many working households reliant on existing statutory minimum wage rates.
The annual review on minimum wages for 2023 summarises how minimum wage rates were set during 2022.
In an earlier study on pay in Europe in the 21st century , Eurofound explored the implications of a hypothetical scenario of a minimum wage coordinated at EU level and set at 60% of the median national wage.
COVID-19 is likely to impact the ongoing minimum wage debate, as many workers delivering essential services during the pandemic are at the bottom of the pay ladder, like workers in retail, food-supply chains or care roles. Others low-wage workers, like workers in the accommodation and food sector, or in leisure and entertainment services, have been the first affected by unemployment. With unemployment on the rise, it will be important to see how minimum wages can contribute to the policy mix governments and social partners are currently applying to cushion the economic and social impacts. Eurofound’s e-survey on Living, working and COVID-19 shows that nearly half of households are already struggling to make ends meet. Minimum wages could play a policy role in stabilising incomes.
Most EU countries have a statutory minimum wage. A related but distinct concept is that of a living wage, which is a wage designed to secure a basic but acceptable standard of living for its earner (and, in some cases, household dependents). The living wage rate is based on a detailed, regularly updated costing of the basic services and goods required for such a standard of living and is intended in part to reflect the inadequacy of prevailing statutory minima for that end. Living wage campaigns are generally voluntary and rely on coalitions of interest groups, trade unions and employers working together. These campaigns can take on an advocacy role (Ireland) as well as an accreditation role (UK) where organisations are formally accredited as living wage employers. In line with the fair wage provisions set out in the Social Pillar, Eurofound research aims to provide policymakers with a practical guide to the living wage concept.
Most EU Member States have a statutory national minimum wage in place, although its level, adjustment mechanisms and coverage vary. Austria, Denmark, Finland, Italy and Sweden have minimum wages set within collective agreements, while Cyprus has statutory rates for different occupations.
The EU institutions jointly proclaimed the European Pillar of Social Rights in November 2017, setting out the EU’s commitment to fair wages for workers. This includes ensuring adequate wages for workers to allow them and their families to have a decent standard of living, safeguarding the ability of the low-skilled and young workers to find employment, while also making work financially attractive.
The new European Commission, which took office in December 2019, reiterated this commitment, putting a reform initiative for an EU minimum wage on the agenda. The Commission’s vision for a strong social Europe prepares the way for an Action Plan to implement the Social Pillar. On 28 October 2020, the Commission put forward a proposal for an EU Directive on adequate minimum wages. This was followed by a political agreement between the European Parliament and the Member States on 7 June 2022. The Minimum Wages Directive was adopted in October 2022. The aim is that by 2024 all workers in the EU should earn a fair and adequate wage, no matter where they live.
Eurofound’s work on minimum wages links in with the Commission’s 2019–2024 priority on an economy that works for people.
Eurofound publiceert regelmatig nieuwe informatie over lonen in de EU, waaronder een jaarlijkse studie over de ontwikkeling van de niveaus van minimumlonen in de EU (en in Noorwegen en het VK), waarin wordt beoordeeld hoe nationale regeringen en sociale partners zich inzetten voor de vaststelling van nieuwe niveaus. Ook wordt gekeken naar het concept van leefbaar loon, dat erop gericht is werknemers en hun gezinnen een fatsoenlijke levensstandaard en sociale participatie te garanderen in reactie op de situatie dat het inkomen van werkende gezinnen die afhankelijk zijn van de bestaande wettelijke minimumlonen, vaak ontoereikend is.
In het jaarlijkse verslag over de minimumlonen voor 2021 wordt samengevat wat de niveaus van de minimumlonen waren in 2020 – het jaar dat werd gekenmerkt door de COVID-19-pandemie. Het geeft een beeld van de moeilijkheden waarmee nationale beleidsmakers zich geconfronteerd zagen en van de wijze waarop zij bij hun besluitvorming over het minimumloon hebben gereageerd op de uitdagingen van de economische en maatschappelijke ontwrichting als gevolg van de pandemie. Ook geeft het de mate weer waarin minimumlonen aan de orde waren in de steunmaatregelen in verband met COVID-19. In het verslag wordt ingegaan op de vorderingen die zijn gemaakt met het EU-initiatief inzake toereikende minimumlonen. Ook brengt het de reacties in kaart van nationale beleidsmakers en de sociale partners op EU-niveau.
In een eerdere studie over lonen in Europa in de 21e eeuw onderzocht Eurofound de potentiële gevolgen van een hypothetisch scenario van op EU-niveau gecoördineerd minimumloon dat is vastgesteld op 60 % van het mediane nationale loon.
COVID-19 zal waarschijnlijk van invloed zijn op het huidige debat over het minimumloon, aangezien veel werknemers die tijdens de pandemie essentiële diensten verlenen, onderaan de loonladder staan, zoals werknemers in de detailhandel, de voedselvoorzieningsketens of de gezondheidszorg. Andere werknemers met lage lonen, zoals werknemers in de horeca en de voedingssector of in vrijetijds- en amusementsdiensten, werden als eerste geconfronteerd met werkloosheid. Nu de werkloosheid toeneemt, is het van belang om te onderzoeken hoe minimumlonen kunnen bijdragen aan de beleidsmix die regeringen en sociale partners momenteel toepassen om de economische en sociale gevolgen op te vangen. Uit de e-enquête van Eurofound over leven, werken en COVID-19 blijkt dat bijna de helft van de huishoudens al moeite heeft om de eindjes aan elkaar te knopen. Minimumlonen kunnen een beleidsrol spelen bij het stabiliseren van inkomens.
De meeste EU-landen hebben een wettelijk minimumloon. Een ander concept dat hiermee verband houdt is het leefbaar loon: een loon dat bedoeld is om de werknemer (en in sommige gevallen afhankelijke personen in diens huishouden) een elementaire, maar aanvaardbare levenstandaard te garanderen. Het leefbaar loon is gebaseerd op een gedetailleerde en regelmatig bijgewerkte kostenberekening van de elementaire diensten en goederen die nodig zijn voor een dergelijke levensstandaard, en is deels bedoeld om te laten zien dat de geldende wettelijke minima hiervoor ontoereikend zijn. Campagnes over leefbare lonen zijn meestal vrijwillig en berusten op coalities van belangengroepen, vakbonden en werkgevers die samenwerken. Deze campagnes kunnen een rol vervullen van belangenbehartiging (Ierland) en accreditatie (VK), waarbij organisaties formeel zijn geaccrediteerd als werkgevers die een leefbaar loon bieden. In overeenstemming met de bepalingen inzake een eerlijke loon in de sociale pijler heeft het onderzoek van Eurofound tot doel beleidsmakers een praktische gids voor het concept van leefbaar loon te verstrekken.
Op verzoek van het Europees Parlement en de Commissie zal Eurofound een proefproject uitvoeren over veranderingen van het minimumloon in de EU van 2021 tot 2023. Zie voor meer informatie de rubriek “Werk in uitvoering” hieronder.
