Termin „płace minimalne” odnosi się do różnych ograniczeń prawnych dotyczących najniższej stawki płaconej pracownikom przez pracodawców. Przepisy formalne i statuty regulują ustawowe płace minimalne. Wspólnie ustalone płace minimalne określono w ramach porozumień zbiorowych między związkami zawodowymi a pracodawcami.
Większość państw członkowskich określa ustawową płacę minimalną, choć jej poziom, mechanizmy dostosowawcze i zakres różnią się między sobą. W Austrii, Danii, Finlandii, we Włoszech i w Szwecji płace minimalne określono w porozumieniach zbiorowych, natomiast na Cyprze obowiązują ustawowe stawki dla różnych zawodów.
W listopadzie 2017 r. instytucje UE wspólnie proklamowały Europejski filar praw socjalnych, określając zaangażowanie UE na rzecz zapewnienia pracownikom godziwych wynagrodzeń. Dotyczy to zapewnienia pracownikom adekwatnych wynagrodzeń, aby zagwarantować im i ich rodzinom godny poziom życia, przy jednoczesnym zapewnieniu pracownikom o niskich umiejętnościach i młodym pracownikom możliwości znalezienia zatrudnienia oraz uatrakcyjnieniu pracy pod względem finansowym.
Komisja Europejska, która objęła urząd w grudniu 2019 r., potwierdziła to zobowiązanie, umieszczając w programie inicjatywę reformy w zakresie płacy minimalnej w UE. Wizja Komisji dotycząca silnej Europy socjalnej przygotowuje grunt pod plan działania na rzecz wdrożenia Europejskiego filaru praw socjalnych . W dniu 28 października 2020 r. Komisja przedstawiła wniosek dotyczący dyrektywy UE w sprawie adekwatnych wynagrodzeń minimalnych, po dwóch rundach konsultacji z partnerami społecznymi przeprowadzonych w lutym i czerwcu. Celem jest, aby do 2024 r. wszyscy pracownicy w UE otrzymywali godziwe i adekwatne wynagrodzenie bez względu na to, gdzie mieszkają.
Prace Eurofound nad określeniem płacy minimalnej są związane z priorytetem Komisji na lata 2019–2024 dotyczącym Gospodarki służącej ludziom.
· Kobiety są liczniej reprezentowane wśród osób otrzymujących płacę minimalną w prawie wszystkich państwach członkowskich, niezależnie od tego, jak definiowane są osoby otrzymujące płacę minimalną.
· W 2017 r. jeden na 10 pracowników w UE otrzymywał wynagrodzenie oscylujące na poziomie płacy minimalnej (+/- 10%).
· W 2019 r. wiele państw członkowskich UE prowadziło debatę na temat poczynienia dalszych znaczących kroków w kwestii podwyższenia płac minimalnych po roku 2020, częściowo w odniesieniu do względnego celu, a częściowo w ujęciu bezwzględnym.
· Od początku obecnego stulecia ustawowe płace minimalne stały się sprawiedliwsze w porównaniu z płacami innych pracowników, porównując ustawowe płace minimalne z medianą wynagrodzeń wszystkich pracowników.
· Pomimo tendencji wzrostowej płace minimalne w większości krajów pozostają na poziomie poniżej 60%, a nawet poniżej 50% mediany wynagrodzeń. Odnosi się to w szczególności do państw członkowskich Europy Środkowo-Wschodniej, w których na początku obecnego stulecia wysokość płac minimalnych była na stosunkowo niskim poziomie i w których poziomy docelowe określone w przepisach dotyczących płacy minimalnej nadal oscylują w granicach lub poniżej 50%.
· Ogólnie rzecz biorąc, 7 na 10 pracowników otrzymujących płacę minimalną oświadcza, że ledwo wiąże koniec z końcem, w porównaniu z mniej niż połową innych pracowników, niemniej te dane liczbowe znacznie różnią się w poszczególnych krajach. Na przykład mniej niż 10% pracowników otrzymujących płacę minimalną ma duże lub bardzo duże trudności z utrzymaniem się w Danii, Finlandii, Niemczech i Szwecji; w porównaniu z 50–60% w Bułgarii, Chorwacji i na Cyprze oraz 80% w Grecji.
· Rządy w całej Europie reagują, wdrażając środki stabilizacji dochodów na rzecz osób dotkniętych kryzysem związanym z COVID-19. W kombinacji polityki fiskalnej i monetarnej płace minimalne mogą odgrywać rolę w stabilizowaniu dochodów, a tym samym mogą pomóc położyć kres spirali recesji lub depresji.
· Z bazy danych Eurofound „Obserwator polityki UE” (EU PolicyWatch) wynika również, że rządy często odwoływały się do ustawowej płacy minimalnej przy określaniu górnych lub dolnych progów poziomu świadczeń z tytułu wsparcia dochodu, takich jak świadczenia z tytułu zatrudnienia w zmniejszonym wymiarze czasu pracy.
· Pandemia COVID-19 w znacznym stopniu dotyka zwłaszcza sektory i zawody o większej liczbie pracowników otrzymujących płacę minimalną: pracownicy w sektorze rolnictwa (15% pracowników otrzymujących płacę minimalną w sektorze i około 20% w niektórych zawodach rolniczych), sprzedawcy detaliczni (13%) lub sprzątacze i pomoc domowa (25%) należą do tych, którzy podtrzymują funkcjonowanie społeczeństwa w czasach ograniczenia kontaktów osobistych i lockdownu.
· Inne sektory i zawody o większej liczbie pracowników otrzymujących płacę minimalną – w szczególności osoby, które zajmują się zakwaterowaniem i hotelarstwem (16%), zajmują się sztuką, rozrywką, rekreacją lub pracują w gospodarstwach domowych (14%), lub pracownicy świadczący usługi osobiste (16%) – odczuły skutki wprowadzenia środków ochrony zdrowia publicznego zaraz po wybuchu pandemii COVID-19.
Most EU Member States have a statutory minimum wage. But its level, adjustment mechanisms and coverage vary.
Eurofound’s e-survey on Living, working and COVID-19 shows that nearly half of households are struggling to make ends meet.
Eurofound provides regular updates on pay in the EU, including an annual study on how minimum wage rates have developed across the EU (as well as Norway and the UK), reviewing how national governments and social partners engage in setting new rates. It also looks at the concept of a living wage, aimed at guaranteeing workers and their families a decent level of living and social participation in response to the inadequacy of income for many working households reliant on existing statutory minimum wage rates.
The annual review on minimum wages for 2023 summarises how minimum wage rates were set during 2022.
In an earlier study on pay in Europe in the 21st century , Eurofound explored the implications of a hypothetical scenario of a minimum wage coordinated at EU level and set at 60% of the median national wage.
COVID-19 is likely to impact the ongoing minimum wage debate, as many workers delivering essential services during the pandemic are at the bottom of the pay ladder, like workers in retail, food-supply chains or care roles. Others low-wage workers, like workers in the accommodation and food sector, or in leisure and entertainment services, have been the first affected by unemployment. With unemployment on the rise, it will be important to see how minimum wages can contribute to the policy mix governments and social partners are currently applying to cushion the economic and social impacts. Eurofound’s e-survey on Living, working and COVID-19 shows that nearly half of households are already struggling to make ends meet. Minimum wages could play a policy role in stabilising incomes.
Most EU countries have a statutory minimum wage. A related but distinct concept is that of a living wage, which is a wage designed to secure a basic but acceptable standard of living for its earner (and, in some cases, household dependents). The living wage rate is based on a detailed, regularly updated costing of the basic services and goods required for such a standard of living and is intended in part to reflect the inadequacy of prevailing statutory minima for that end. Living wage campaigns are generally voluntary and rely on coalitions of interest groups, trade unions and employers working together. These campaigns can take on an advocacy role (Ireland) as well as an accreditation role (UK) where organisations are formally accredited as living wage employers. In line with the fair wage provisions set out in the Social Pillar, Eurofound research aims to provide policymakers with a practical guide to the living wage concept.
Most EU Member States have a statutory national minimum wage in place, although its level, adjustment mechanisms and coverage vary. Austria, Denmark, Finland, Italy and Sweden have minimum wages set within collective agreements, while Cyprus has statutory rates for different occupations.
The EU institutions jointly proclaimed the European Pillar of Social Rights in November 2017, setting out the EU’s commitment to fair wages for workers. This includes ensuring adequate wages for workers to allow them and their families to have a decent standard of living, safeguarding the ability of the low-skilled and young workers to find employment, while also making work financially attractive.
The new European Commission, which took office in December 2019, reiterated this commitment, putting a reform initiative for an EU minimum wage on the agenda. The Commission’s vision for a strong social Europe prepares the way for an Action Plan to implement the Social Pillar. On 28 October 2020, the Commission put forward a proposal for an EU Directive on adequate minimum wages. This was followed by a political agreement between the European Parliament and the Member States on 7 June 2022. The Minimum Wages Directive was adopted in October 2022. The aim is that by 2024 all workers in the EU should earn a fair and adequate wage, no matter where they live.
Eurofound’s work on minimum wages links in with the Commission’s 2019–2024 priority on an economy that works for people.
Eurofound regularnie dostarcza aktualnych informacji na temat wynagrodzeń w UE, w tym coroczne badanie dotyczące zmian stawek płacy minimalnej w całej UE (a także w Norwegii i Zjednoczonym Królestwie), w którym analizuje, w jaki sposób rządy krajowe i partnerzy społeczni angażują się w ustalanie nowych stawek. W ramach badania omówiono również pojęcie płacy zapewniającej utrzymanie na minimalnym poziomie, której celem jest zagwarantowanie pracownikom i ich rodzinom godnego poziomu życia i uczestnictwa w życiu społecznym w odpowiedzi na niewystarczające dochody wielu pracujących gospodarstw domowych, które są uzależnione od istniejących stawek ustawowej płacy minimalnej.
W rocznym przeglądzie płac minimalnych za 2021 r. podsumowano, w jaki sposób ustalone zostały stawki płac minimalnych w 2020 r. – roku naznaczonym pandemią COVID-19. Dokonano przeglądu trudności, z jakimi borykają się krajowi decydenci, oraz sposobu, w jaki reagowali oni na wyzwania związane z gospodarczymi i społecznymi skutkami pandemii przy podejmowaniu decyzji dotyczących płacy minimalnej. Przedstawiono w nim zakres, w jakim płace minimalne były wymieniane w odniesieniu do środków wsparcia związanych z COVID-19. Omówiono postępy poczynione w ramach inicjatywy UE na rzecz adekwatnego minimalnego wynagrodzenia i przedstawiono reakcje partnerów społecznych i krajowych decydentów na szczeblu UE.
We wcześniejszym badaniu dotyczącym płac w Europie w XXI w. Eurofound zbadała skutki hipotetycznego scenariusza, w którym płaca minimalna byłaby koordynowana na szczeblu UE i ustalona na poziomie 60% mediany płacy krajowej.
Pandemia COVID-19 prawdopodobnie wpłynie na toczącą się debatę na temat płacy minimalnej, ponieważ wielu pracowników świadczących podstawowe usługi w czasie pandemii znajduje się na samym dole drabiny płac, np. pracownicy w handlu detalicznym, łańcuchach dostaw żywności lub pracownicy opieki. Inni pracownicy otrzymujący niską pensję, np. pracownicy sektora związanego z zakwaterowaniem i wyżywieniem lub pracownicy świadczący usługi związane z rekreacją i rozrywką, jako pierwsi zostali dotknięci bezrobociem. W obliczu rosnącego bezrobocia ważne będzie sprawdzenie, w jaki sposób płace minimalne mogą przyczynić się do opracowania kombinacji polityki fiskalnej i monetarnej, którą rządy i partnerzy społeczni stosują obecnie w celu złagodzenia skutków gospodarczych i społecznych. Z badania internetowego „Życie, praca i COVID-19” przeprowadzonego przez Eurofound wynika, że prawie połowa gospodarstw domowych już z trudem wiąże koniec z końcem. Płace minimalne mogłyby odgrywać rolę w polityce stabilizowania dochodów.
W większości państw członkowskich obowiązuje ustawowa płaca minimalna. Pokrewnym, ale odrębnym pojęciem jest płaca zapewniająca utrzymanie na minimalnym poziomie, czyli płaca, której celem jest zapewnienie podstawowego, ale akceptowalnego poziomu życia pracownikowi (a w niektórych przypadkach także osobom pozostającym na utrzymaniu zamieszkującym gospodarstwo domowe). Stawka płacy zapewniającej utrzymanie na minimalnym poziomie opiera się na szczegółowej, regularnie aktualizowanej kalkulacji kosztów podstawowych usług i towarów niezbędnych do zapewnienia takiego poziomu życia i ma częściowo odzwierciedlać nieadekwatność obowiązujących ustawowych płac minimalnych w tym zakresie. Kampanie na rzecz płacy zapewniającej utrzymanie na minimalnym poziomie są na ogół dobrowolne i opierają się na koalicji grup interesów, związków zawodowych i pracodawców, którzy ze sobą współpracują. Kampanie te mogą pełnić rolę rzecznika (Irlandia), jak również organu akredytującego (Zjednoczone Królestwo), gdzie organizacje są formalnie akredytowane jako pracodawcy wypłacający płace zapewniające utrzymanie na minimalnym poziomie. Zgodnie z przepisami dotyczącymi godziwego wynagrodzenia określonymi w Europejskim filarze praw socjalnych badania Eurofound mają na celu dostarczenie decydentom praktycznego przewodnika dotyczącego pojęcia płacy zapewniającej utrzymanie na minimalnym poziomie.
Na wniosek Parlamentu Europejskiego i Komisji Eurofound zrealizuje projekt pilotażowy dotyczący zmian płacy minimalnej w UE w latach 2021–2023. Więcej informacji na ten temat znajduje się w części „Bieżące prace” poniżej.
