Vakbondsacties en geschillen in Portugal

In Portugal zijn stakingen verreweg de meest gebruikte vorm van vakbondsacties. Het stakingsrecht wordt sinds 1976 gewaarborgd door de grondwet, die bepaalt dat de werknemers zelf de verantwoordelijkheid hebben om de reikwijdte van de belangen te bepalen die door middel van stakingsacties moeten worden verdedigd, en dat deze reikwijdte niet door de wet mag worden beperkt. Parallel aan het vaststellen van het stakingsrecht, verbiedt het het gebruik van lockouts. Andere vormen van arbeidsconflicten, zoals sit-ins en andere ontwrichtende acties, waren relevant tijdens de revolutionaire periode (1974-1975) en de nasleep ervan, maar komen niet langer voor. Een uitzondering kan zich voordoen wanneer werknemers in een fabriek die wordt gesloten, proberen de terugtrekking van apparatuur en materiaal uit de vestiging te voorkomen om te voorkomen dat ze worden verkocht voordat het bedrijf zijn schuld aan het ontslagen personeel heeft betaald.

Verschillende vormen van vakbondsacties tussen 2010 en 2019

Opmerking: * Percentage bedrijven in de particuliere sector dat gedurende de aangegeven periode enige vorm van vakbondsactie meldt.

Bron: Europese bedrijvenenquête 2019.

Ontwikkelingen in industriële acties, 2012-2021

Bronnen: GEE/MTSSS (2014a, 2014b), GEP/MTSSS (2015, 2016, 2017, 2018, 2019a, 2021a, 2022a, 2022b).

Mechanismen voor collectieve geschillenbeslechting

De arbeidswet regelt de volgende mechanismen voor collectieve geschillenbeslechting.

• Bemiddeling en bemiddeling (arbeidswetboek, artikelen 523-528): Bemiddeling kan worden gestart op verzoek van een of beide partijen bij het conflict. Het proces wordt normaal gesproken uitgevoerd bij de verantwoordelijke dienst van de MTSSS. De partijen zijn verplicht de bemiddelingsvergaderingen bij te wonen, maar het succes van het proces hangt volledig af van hun wil. Als de bemiddeling mislukt, kan deze worden omgezet in bemiddeling. Bemiddeling kan worden opgestart op verzoek van één of beide partijen in het conflict. De bemiddelaar wordt aangesteld door de MTSSS. Hij of zij stelt een compromis voor om het conflict op te lossen. De partijen zijn verplicht om de bemiddelingsgesprekken bij te wonen, maar het succes van het proces hangt volledig af van hun wil.

• Vrijwillige arbitrage (arbeidswet, artikelen 506-507): De partijen die betrokken zijn bij de onderhandelingen over een collectieve overeenkomst kunnen op elk moment tijdens het conflict een proces van vrijwillige arbitrage starten. Het arbitrageorgaan bestaat uit een vertegenwoordiger van elke partij in het conflict (werkgevers en vakbonden) en een derde lid dat door de twee vertegenwoordigers wordt gekozen. De betrokken partijen zijn verplicht om de MTSSS te informeren over de start en de afronding van het proces.

• Verplichte arbitrage (arbeidswetboek, artikelen 508-509): Verplichte arbitrage kan plaatsvinden als alle eerdere stappen van onderhandeling en verzoening met betrekking tot een collectieve overeenkomst (verzoening, bemiddeling en vrijwillige arbitrage) zijn mislukt en als de meerderheid van de sociale partners die in de CPCS vertegenwoordigd zijn, dit aanbeveelt. In het geval van risico's voor het leven, de gezondheid of de veiligheid van burgers kan de MTSSS eenzijdig de verplichte arbitrage initiëren (na overleg met de CPCS). In het geval van onderhandelingen over een volledig nieuwe overeenkomst kan een van de partijen om verplichte arbitrage verzoeken als de andere partij alle voorgaande stappen van onderhandeling en verzoening tot een mislukking heeft gebracht. De MTSSS beslist over de uitvoering van een verplichte arbitrage, rekening houdend met (1) het aantal werknemers dat door het conflict wordt getroffen, (2) de relevantie van de sociale bescherming van de betrokken werknemers, (3) de sociale en economische impact van het conflict en (4) de positie van de betrokken partijen met betrekking tot het voorwerp van de arbitrage. Na overleg met de betrokken partijen en het regulerend of toezichthoudend orgaan van de betreffende sector, stelt de MTSSS eenzijdig de beslissing over de arbitrage vast.

• Noodzakelijke arbitrage (arbeidswetboek, artikelen 510-511): Als een collectieve overeenkomst afloopt en niet wordt vervangen door een andere overeenkomst gedurende de 12 maanden (die betrekking heeft op ten minste 50% van het respectieve personeelsbestand), kan de MTSSS het proces van een noodzakelijke arbitrage starten (die wordt geregeld door een specifiek wetsbesluit). Dit type arbitrage is bedoeld om in werking te treden bij het verstrijken van een collectieve overeenkomst. In het geval van een staking in een sector of instelling die onmisbare diensten levert aan de bevolking, is de respectieve vakbond verplicht om in de voorafgaande stakingsaankondiging die bij de MTSSS wordt ingediend, een voorstel voor 'minimale dienstverlening' in te dienen. Als de betrokken partijen niet tot een gemeenschappelijke oplossing komen, vindt een arbitrage plaats op de CES (Arbeidswetboek, artikelen 534, 537-538).

Individuele geschillenbeslechtingsmechanismen

Het arbeidswetboek (artikel 492, lid 2, onder f)) bepaalt dat collectieve overeenkomsten conflicten met betrekking tot arbeidsovereenkomsten moeten regelen, "namelijk door bemiddeling, bemiddeling en arbitrage". Het lijkt erop dat de belangrijkste collectieve arbeidsovereenkomsten die sinds 2009 zijn herzien (textiel, kleding, schoenen, metaal, bouw en handel) geen gebruik maken van deze wettelijke mogelijkheid om de oplossing van individuele conflicten te regelen.

In het geval van disciplinaire maatregelen tegen een individuele werknemer en in het geval van ontslag moeten de respectieve ondernemingsraden en vakbondsorganisaties op de hoogte worden gebracht (arbeidswetboek, artikelen 353, 356-357). In geval van ontslag van een werknemer als gevolg van het overlijden van de werkplek of als gevolg van een "onaangepastheid" van de werknemer aan de eisen van zijn of haar functie, moeten de respectieve ondernemingsraden en vakbondsorganisaties worden geïnformeerd en geraadpleegd (Arbeidswetboek, artikelen 370, 375, 377-378).

Het arbeidswetboek (artikel 387) bepaalt dat de wettigheid en ontvankelijkheid van een ontslag alleen door een gerechtelijke rechtbank kan worden beoordeeld.

De meest voorkomende vormen van collectieve geschillenbeslechting in Portugal met betrekking tot collectieve onderhandelingen zijn verzoening en bemiddeling. Arbitrage is uiterst zeldzaam. In het jaarverslag over collectieve onderhandelingen voor 2015, 2017 en 2019 (CRL/MTSSS, 2016, 2018, 2020) werden de trends onderzocht die in 2005-2018 werden waargenomen en werd geconcludeerd dat bemiddeling de meest voorkomende en meest succesvolle vorm van geschillenbeslechting was. Bemiddeling is minder frequent geweest en met beperktere resultaten. Tussen 2005 en 2018 is slechts één beslissing op basis van vrijwillige arbitrage gepubliceerd en zijn er drie procedures van verplichte arbitrage afgerond. De laatste twee jaar viel er niets aan toe te voegen. Wat de noodzakelijke arbitrage betreft, is er in het afgelopen decennium geen enkele zaak afgerond, hoewel er in 2018 één verzoek was.

Gebruik van geschillenbeslechtingsmechanismen, 2012-2021

Let op: * Aantal jaarlijkse aanvragen.

Bron: CRL/MTSSS (2016, 2018, 2021); DGERT/BTE online.