Płaca minimalna w 2025 r.: coroczny przegląd

Dyrektywa (UE) 2022/2041 w sprawie adekwatnych wynagrodzeń minimalnych w Unii Europejskiej (zwana dalej "dyrektywą w sprawie wynagrodzeń minimalnych"), przyjęta w 2022 r., ustanawia wspólne ramy ustalania adekwatnych (ustawowych) wynagrodzeń minimalnych, promuje rokowania zbiorowe w sprawie ustalania wynagrodzeń i zwiększa skuteczny dostęp pracowników do ich praw do ochrony wynagrodzenia minimalnego, w przypadkach przewidzianych w przepisach krajowych lub układach zbiorowych. Państwa członkowskie były zobowiązane do transpozycji dyrektywy do swoich przepisów krajowych do 15 listopada 2024 r. Większość państw zakończyła (przynajmniej częściowo) ten proces do końca 2024 r. W 2023 r. Dania (wspierana przez Szwecję) złożyła do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej skargę o całkowite lub częściowe uchylenie dyrektywy. Orzeczenie w tej sprawie spodziewane jest w 2025 roku.

Stawki płacy minimalnej w 2025 r.

• Krajowe stawki płacy minimalnej brutto wzrosły między styczniem 2024 r. a styczniem 2025 r. w 21 z 22 państw członkowskich, w których obowiązuje krajowa płaca minimalna, przy czym jedynym wyjątkiem jest Cypr, w którym stawka pozostała niezmieniona. Znacznie wzrosły one w większości państw członkowskich Europy Środkowej i Wschodniej: o prawie 23 % w Rumunii, 15 % w Chorwacji i Bułgarii, 12 % na Litwie, 10 % w Czechach i Polsce, 9 % na Węgrzech i Słowacji oraz o 8 % w Estonii.

• Chociaż wzrosty te były niższe niż w roku poprzednim, zgodnie ze spowolnieniem inflacji, były one jednak znaczne i doprowadziły do wzrostu siły nabywczej osób otrzymujących płacę minimalną w większości krajów. Płace minimalne w ujęciu realnym wzrosły w większości krajów, w kilku krajach (Niemcy, Luksemburg, Francja, Słowenia i Belgia) pozostały w dużej mierze stabilne, a na Cyprze spadły.

• Rola inflacji w napędzaniu znacznych podwyżek płacy minimalnej zmniejszyła się w tym roku. Zamiast tego dyrektywa w sprawie płacy minimalnej wydaje się być wyłaniającym się czynnikiem strukturalnym wpływającym na te podwyżki, przy czym coraz więcej krajów wiąże swoje podwyżki płacy minimalnej z podobnymi progami, o których mowa w dyrektywie jako przykłady.

• Z dostępnych danych wynika, że tylko w kilku krajach płace minimalne osiągnęły poziom 60 % mediany wynagrodzeń lub 50 % średniego wynagrodzenia. Niemniej jednak wskaźnik Kaitza (stosunek płacy minimalnej do mediany lub średniej płacy) wzrósł w ciągu ostatnich dwóch dekad w większości państw członkowskich, co oznacza, że krajowe wynagrodzenia minimalne wzrosły w tym okresie bardziej niż mediana i średnie wynagrodzenia.

• Systemy podatkowe i systemy świadczeń mogą prowadzić do znacznych różnic między stawkami płacy minimalnej brutto a faktycznym wynagrodzeniem na rękę (stawka płacy minimalnej netto). W 2024 r. stawka podatku pracowniczego (w tym podatku dochodowego od osób fizycznych i składek na ubezpieczenie społeczne pracowników) wahała się od ok. 5 proc. w Belgii i Estonii do prawie 40 proc. w Rumunii.

Transpozycja dyrektywy

• Z analizy porównawczej dostępnych (projektowanych) rozporządzeń wynika, że transpozycja dyrektywy nie doprowadziła do istotnych zmian w systemach i metodach ustalania ustawowych wynagrodzeń minimalnych. Dostosowania prawne były zazwyczaj niewielkie i stanowiły uzupełnienie istniejących praktyk krajowych.

• Większość państw, w których obowiązują ustawowe wynagrodzenia minimalne, uwzględniła elementy wymienione w art. 5 ust. 2 lit. a)–d) dyrektywy jako samodzielne kryteria i uzupełnienia kryteriów, które krajowe organy ustalające wynagrodzenia muszą brać pod uwagę zgodnie z prawem krajowym.

• Jeżeli chodzi o orientacyjne wartości referencyjne, które podmioty ustalające wynagrodzenia mają stosować do oceny adekwatności ustawowych wynagrodzeń minimalnych (art. 5 ust. 3 dyrektywy), większość państw uwzględniła w swoich przepisach konkretne wartości procentowe oparte na średnich lub medianie wynagrodzeń. Wartości te mogą nieco odbiegać od przykładów podanych w dyrektywie i wynoszą od 46 % przeciętnego wynagrodzenia na Łotwie do 55 % prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia w Polsce (zgodnie z projektem ustawy). Niektóre kraje, takie jak Irlandia, Niderlandy i Rumunia, przyjęły bardziej elastyczne podejście, pozwalając na to, aby wartości zmieniały się w czasie lub mieściły się w określonym zakresie. W kilku państwach członkowskich, takich jak Chorwacja i Portugalia, na podstawie projektów rozporządzeń nie jest jeszcze jasne, jakie orientacyjne wartości referencyjne będą stosowane. Inne odnoszą się do różnych wartości orientacyjnych (na przykład Słowenia) lub nie mają ich wcale (na przykład Luksemburg), powołując się na ich konkretne mechanizmy aktualizacji.

• Niektóre kraje włączyły wartości orientacyjne (docelowe) do kryteriów, które muszą brać pod uwagę podmioty ustalające wynagrodzenia, podczas gdy inne odwołują się do nich wyłącznie w kontekście oceny adekwatności ustawowych wynagrodzeń minimalnych, jak określono w dyrektywie.

• Większość krajów, w których obowiązują ustawowe wynagrodzenia minimalne, nie zmieniła zasadniczo swojego formalnego podejścia do angażowania partnerów społecznych w ustalanie i aktualizację poziomów wynagrodzeń minimalnych, ponieważ jest to już powszechna praktyka. Niektóre z nich wprowadziły jednak udoskonalenia regulacyjne w celu wyjaśnienia lub wzmocnienia konkretnych aspektów tego zaangażowania.

Osoby otrzymujące płacę minimalną i ich zdolność do zakupu mieszkania

• Odsetek pracowników zarabiających wynagrodzenie minimalne różni się w poszczególnych państwach członkowskich i waha się od ponad 10 % w Portugalii, na Słowacji i w Polsce do mniej niż 3 % w Czechach, Belgii i Niderlandach. Niemniej jednak większość państw członkowskich wykazuje tendencję wzrostową, co jest zgodne z faktem, że w ciągu ostatnich 15 lat wynagrodzenia minimalne rosły szybciej niż średnia i mediana wynagrodzeń.

• W 2024 r. koszty mieszkań w UE rosły szybciej niż ogólna inflacja. Zgodnie z analizą Eurofound opartą na najnowszych danych ze statystyk Unii Europejskiej dotyczących dochodów i warunków życia (2023 EU-SILC) osoby otrzymujące wynagrodzenie minimalne zostały nieproporcjonalnie dotknięte, ponieważ mieszkanie stanowi większą część ich dochodu do dyspozycji (średnio 34,8 % w porównaniu z 26,2 % w przypadku osób o wyższych dochodach). Wśród gospodarstw domowych samotnie pracujących osoby otrzymujące wynagrodzenie minimalne częściej postrzegały koszty mieszkaniowe jako duże obciążenie (35,6 % w porównaniu z 21,7 %).

• Młodzi pracownicy otrzymujący płacę minimalną (w wieku od 16 do 34 lat, studenci, których podstawową działalnością była edukacja) w wielu krajach znacznie częściej niż ich lepiej opłacani rówieśnicy mieszkają z rodzicami (48,9 % w porównaniu z 29,1 %). Sugeruje to, że obecny poziom płacy minimalnej może stanowić barierę dla niezależnego życia dla młodych pracowników, uniemożliwiając im wyprowadzkę z domów rodzinnych i ograniczając ich mobilność mieszkaniową.

• Dyrektywa UE w sprawie płacy minimalnej staje się ważnym czynnikiem wpływającym na ustalanie ustawowej płacy minimalnej, a transpozycja w większości krajów w dużej mierze postępuje zgodnie z harmonogramem. Nie każdy aspekt został jednak (lub musi być) uwzględniony w przepisach krajowych. Do krajowych organów ustalających płace – w tym partnerów społecznych i organów doradczych – będzie należało utrzymanie i wdrożenie ducha dyrektywy w praktyce.

• Wraz ze wzrostem płacy minimalnej w stosunku do średniej/mediany wynagrodzeń, w wielu krajach coraz więcej pracowników zarabia wynagrodzenie zbliżone do minimalnego. Zwiększa to znaczenie uzupełniających polityk, takich jak polityka mieszkaniowa, ulgi podatkowe lub świadczenia, które poprawiają sytuację finansową osób otrzymujących płacę minimalną.

• Wysokie koszty mieszkaniowe mają nieproporcjonalny wpływ na osoby otrzymujące wynagrodzenie minimalne, ograniczając ich mobilność i ogólną jakość życia oraz potencjalnie ograniczając ich możliwości gospodarcze. W zależności od względnych kosztów zakwaterowania oraz przy ocenie adekwatności wynagrodzeń minimalnych podmioty ustalające wynagrodzenia mogą uwzględniać względne koszty mieszkaniowe w przyszłych latach przy ocenie adekwatności wynagrodzeń minimalnych, a w szczególności podczas procesów rokowań zbiorowych.