Minimumlonen hebben een aanzienlijk effect op de overeengekomen en werkelijke lonen
Gepubliceerd: 23 June 2025
In de afgelopen jaren zijn de nationale minimumlonen in de EU-landen sterk gestegen, waardoor de invloed ervan op collectieve loononderhandelingen en algemene loonontwikkelingen steeds relevanter wordt. Uit de bevindingen blijkt dat nationale minimumlonen een positief effect hebben op het verhogen van de overeengekomen lonen. Er is echter een zorgvuldig beleidsontwerp nodig om te voorkomen dat collectieve onderhandelingen worden verdrongen, met name in sectoren met lage lonen. Minimumlonen spelen ook een sleutelrol bij het verbeteren van de lonen van de laagstbetaalde werknemers, hoewel er overloopeffecten optreden in de bredere loonverdeling.
Het minimumloonbeleid is de afgelopen decennia in de EU-lidstaten steeds populairder geworden, waarbij de minimumlonen meer dan gemiddeld zijn gestegen en de mediane lonen in veel landen zijn gestegen. Deze beleidsnadruk is verder versterkt door de nieuwe EU-richtlijn betreffende toereikende minimumlonen. In deze context is de mogelijke impact van hogere nationale minimumlonen zeer relevant geworden voor beleidsmakers. Dus hoe beïnvloeden veranderingen in nationale minimumlonen collectieve loononderhandelingen en feitelijke lonen?
Nationale minimumlonen leiden tot verbeteringen in collectief overeengekomen loonvloeren
Tegen de achtergrond van relatief hogere nationale minimumlonen is het debat over de vraag of nationale minimumlonen de collectieve loononderhandelingen kunnen verzwakken, nog belangrijker geworden. Deze zorg komt tot uiting in de richtlijn, die in artikel 4 de verplichting voor nationale regeringen bevat om kaders voor collectieve loononderhandelingen te bevorderen.
Uit empirische bevindingen van Eurofound – gebaseerd op een steekproef van bijna 700 collectieve arbeidsovereenkomsten in laagbetaalde sectoren in 17 EU-lidstaten tussen 2015 en 2022 – blijkt dat hogere nationale minimumlonen collectieve loononderhandelingen niet hebben ontmoedigd. Integendeel, ze dragen bij aan het verhogen van cao-loonvloeren in deze laagbetaalde sectoren (figuur 1).
In het onderzoek werd onderzocht of verhogingen van nationale minimumlonen van invloed waren op de kans dat sociale partners nieuwe cao's zouden sluiten. Naast de tijd die is verstreken sinds de vorige overeenkomst, kwam de verandering van het nationale minimumloon sinds de laatste overeenkomst naar voren als de belangrijkste factor die de kans op het ondertekenen van een nieuwe overeenkomst vergrootte (zie bovenste paneel van figuur 1). Veranderingen in inflatie en werkloosheid hadden geen significant effect op de kans dat een nieuwe overeenkomst werd ondertekend.
In het onderzoek is ook onderzocht in hoeverre veranderingen in nationale minimumlonen leiden tot een verhoging van de cao-loonvloeren. De resultaten laten een belangrijk positief effect zien: als het minimumloon met 1% stijgt, stijgt het nieuwe cao-loon met 0,22% (zie onderste paneel van figuur 1).
In dit geval zou de inflatie een groter effect hebben dan de nationale minimumlonen op de stijging van de nominale cao-lonen (de elasticiteit is 0,7). Werkloosheid komt ook naar voren als een belangrijke factor: hogere werkloosheidscijfers worden in verband gebracht met een negatief effect op de cao-lonen, zoals verwacht.
Impact of national minimum wages on (upper panel) the probability of signing a new collective agreement and (bottom panel) the magnitude of increases in negotiated wages: estimated coefficients
De schattingen zijn gebaseerd op een tweetraps type II Tobit-model, dat in twee fasen wordt geschat. De blauwe stippen geven de puntschattingscoëfficiënt weer van het effect van de inflatie, het nationale minimumloon en het werkloosheidspercentage op de kans op ondertekening van een nieuwe collectieve arbeidsovereenkomst (bovenste paneel) en op de cao-lonen (onderste paneel), terwijl de stippellijnen het betrouwbaarheidsinterval weergeven. Als de betrouwbaarheidslijn de nullijn niet overschrijdt, verschilt een schatting statistisch significant van nul met een betrouwbaarheidsniveau van 95%. Schattingen op basis van een probit-model dat overeenkomt met de vergelijking van de overeenkomst met dummy's voor duur en niet-naleving, verschillende soorten vaste effecten (cao, land en maand) en een tijdstrend. Betrouwbaarheidsintervallen (95%) werden berekend met behulp van robuuste standaardfouten.
Source: Eurofound 2025
Deze empirische bevindingen werden aangevuld en genuanceerd met kwalitatieve inzichten uit interviews waarin de interacties tussen nationale minimumlonen en collectieve arbeidsovereenkomsten werden onderzocht. De analyse is gebaseerd op 40 interviews die zijn afgenomen in zes landen (Duitsland, Frankrijk, Portugal, Roemenië, Slovenië, Spanje) en twee laagbetaalde sectoren: de productie van voedsel en drank, en residentiële en sociale zorg.
Hoewel de opvattingen van de sociale partners over de rol van nationale minimumlonen van land tot land en per sector uiteenliepen, kwamen er aanwijzingen naar voren dat er minder ruimte was om te onderhandelen over loon en arbeidsvoorwaarden. In gevallen waarin de nationale minimumlonen het niveau van de collectief overeengekomen basisminima benaderden, verschoof het zwaartepunt van de onderhandelingen van het basisloon naar andere componenten van de beloning.
Het onderzoek vond echter geen sterk bewijs voor een verdringingseffect van collectieve onderhandelingen, dat wil zeggen een stopzetting van de heronderhandeling van overeenkomsten. Er was ook geen waargenomen effect op de dekking van sectorale collectieve onderhandelingen of het landschap van onderhandelende actoren.
Hoewel het onderzoek in het algemeen niet wees op nadelige effecten van nationale minimumlonen op collectieve onderhandelingen voor laagbetaalde werknemers tussen 2015 en 2022, zal het belangrijk zijn om de situatie voor laagbetaalde sectoren verder te blijven observeren.
Nationale minimumlonen hebben een uitgebreid domino-effect op de werkelijke lonen
In veel EU-lidstaten zijn de nationale minimumlonen sneller gestegen dan het gemiddelde en de mediane lonen. Aangezien minimumlonen relatief hoger worden, is een belangrijk beleidspunt de vraag of het minimumloonbeleid rechtstreeks van invloed is op een groter deel van de werknemers en bijdraagt aan de algemene loonontwikkeling.
Uit de empirische resultaten van Eurofound blijkt dat nationale minimumlonen een aanzienlijke invloed hebben op de lonen van laagbetaalde werknemers – hier weergegeven als die in het eerste kwartiel van de loonverdeling, die de laagstbetaalde 25 % van de werknemers omvat. Gemiddeld leidde een stijging van het nationale minimumloon met 1% tot een stijging van de lonen van laagbetaalde werknemers met 0,31% in de periode 2006-2021. Dit effect is nog groter in de meest recente subperiode van 2015-2021, toen een verhoging van het nationale minimumloon met 1% resulteerde in een stijging van de lonen met 0.43% voor laagbetaalde werknemers.
Een mogelijke verklaring voor het sterkere effect in de afgelopen jaren is dat relatief hogere minimumlonen – in verhouding tot het gemiddelde loon – een groter deel van de werknemers rechtstreeks zouden treffen en daarom een groter potentieel zouden hebben om de lonen onder de laagstbetaalden te verhogen.
Belangrijk is dat de impact van het minimumloonbeleid op het aanzienlijk verhogen van de lonen aan de onderkant van de loonverdeling voornamelijk voortkomt uit perioden van substantiële verhogingen van de minimumlonen, zoals weergegeven in figuur 2. Verhogingen tot 15% verhogen over het algemeen de lonen onder de laagstbetaalde werknemers, hoewel veranderingen van minder dan 5% weinig meetbaar effect hebben. Grotere verhogingen – die boven de 15% liggen – hebben verreweg de meest statistisch significante en omvangrijke impact. Deze transformatieve interventies zijn de belangrijkste reden achter het positieve verband dat is waargenomen tussen nationale minimumlonen en loongroei voor laagbetaalde werknemers.
Deze bevindingen wijzen op mogelijke overloopeffecten van nationale minimumloonverhogingen langs de bredere loonverdeling. Empirische analyse laat een positief verband zien tussen verhogingen van het nationale minimumloon en ontwikkelingen in zowel het mediane als het hogere loonkwintiel (inclusief de 25% van de werknemers met de hoogste lonen). De omvang van dit effect is vergelijkbaar met dat van laagbetaalde werknemers.
Deze resultaten suggereren dat verhogingen van het minimumloon gemiddeld genomen een opwaarts effect hebben op de gehele loonverdeling (waarvan de evolutie hoe dan ook wordt bepaald door vele andere factoren dan het minimumloonbeleid).
Effect of national minimum wage increases on low-paid wages by intensity of change
Zie de opmerkingen bij figuur 1. Intervallen worden gedefinieerd op basis van jaarlijkse nominale verhogingen van het nationale minimumloon in de nationale valuta. Laagbetaalde werknemers omvatten het eerste loonkwartiel (25% van de werknemers met de laagste lonen).
Source: Eurofound 2025
Deze bredere effecten komen overeen met gevallen waarin grote verhogingen van het minimumloon op korte termijn een aanzienlijk compressie-effect hebben op de loonverdeling, als gevolg van een sterke loonstijging onder laagbetaalde werknemers.
Dit komt duidelijk tot uiting in figuur 3, waarin longitudinale gegevens worden gebruikt, die veranderingen in de loonniveaus in het jaar van wijziging van de minimumlonen over de hele verdeling laten zien. De gegevens zijn gegroepeerd per loondecielen - van de laagstbetaalde 10% van de werknemers tot de best betaalde 10% van de werknemers. Uit de resultaten blijkt dat alleen ongewone verhogingen van het minimumloon (meer dan 15%) een sterk effect hebben op het drukken van de loonverdeling, aangezien ze de lonen van de laagstbetaalde werknemers onevenredig verhogen.
Groei van de waargenomen lonen naar loondeciel
Jaarperioden met aanzienlijke verhogingen van de nationale minimumlonen
Source: Eurofound 2025
Dit patroon wordt verder bevestigd door onderzoek naar specifieke gevallen van substantiële nationale minimumloonverhogingen in de EU. Deze omvatten een stijging van 23% in Slovenië in 2020, een stijging van 22% in Spanje in 2019 en de invoering van het nationale minimumloon in Duitsland in 2015, wat leidde tot een sterke stijging van de loonvloeren.
Deze bevindingen tonen aan dat deze beleidsinterventies een onevenredig effect hadden op het verhogen van de lonen onder de laagstbetaalde werknemers, het comprimeren van de loonverdeling en het aanzienlijk verminderen van de loonongelijkheid.
Afbeelding: © Dusan Petkovic/Adobe Stock
Eurofound beveelt aan om deze publicatie als volgt te citeren.
Eurofound (2025), Minimumlonen hebben een aanzienlijk effect op onderhandelde en werkelijke lonen, artikel.
