Płace minimalne mają istotny wpływ na wynegocjowane i rzeczywiste wynagrodzenia
Opublikowano: 23 June 2025
W ostatnich latach krajowe wynagrodzenia minimalne gwałtownie wzrosły we wszystkich krajach UE, co sprawia, że ich wpływ na zbiorowe negocjacje płacowe i ogólne zmiany płac staje się coraz bardziej istotny. Wyniki pokazują, że krajowe płace minimalne mają pozytywny wpływ na podniesienie wynegocjowanego poziomu wynagrodzeń. Konieczne jest jednak staranne opracowanie polityki, aby uniknąć wyparcia rokowań zbiorowych, zwłaszcza w sektorach o niskich wynagrodzeniach. Płace minimalne również odgrywają kluczową rolę w poprawie poziomu wynagrodzeń wśród najniżej opłacanych pracowników, chociaż skutki uboczne występują w szerszym rozkładzie wynagrodzeń.
dotycząca wynagrodzeń minimalnych staje się coraz bardziej popularna w państwach członkowskich UE, przy czym dolne płace rosną bardziej niż średnia, a mediana wynagrodzeń w wielu krajach. Ten nacisk polityczny został dodatkowo wzmocniony przez nową dyrektywę UE w sprawie adekwatnych wynagrodzeń minimalnych. W tym kontekście możliwy wpływ wyższych krajowych wynagrodzeń minimalnych stał się bardzo istotny dla decydentów politycznych. Jak zatem zmiany w krajowych płacach minimalnych wpływają na negocjacje zbiorowe w sprawie wynagrodzeń i na płace rzeczywiste?
Krajowe wynagrodzenia minimalne powodują poprawę w zakresie minimalnych płac w układach zbiorowych
W kontekście relatywnie wyższych krajowych wynagrodzeń minimalnych jeszcze ważniejsza stała się debata na temat tego, czy krajowe wynagrodzenia minimalne mogą osłabić zbiorowe negocjacje płacowe. Obawa ta znalazła odzwierciedlenie w dyrektywie, która w art. 4 zawiera wymóg, aby rządy krajowe promowały ramy rokowań zbiorowych w sprawie wynagrodzeń.
Z ustaleń empirycznych Eurofound – opartych na próbie prawie 700 układów zbiorowych w sektorach o niskich wynagrodzeniach w 17 państwach członkowskich UE w latach 2015–2022 – wynika, że wyższe krajowe wynagrodzenia minimalne nie zniechęciły do rokowań zbiorowych w sprawie wynagrodzeń. Wręcz przeciwnie, przyczyniają się one do podniesienia minimalnych płac w ramach układów zbiorowych w tych nisko opłacanych sektorach (wykres 1).
W ramach badania sprawdzono, czy podwyżki krajowych wynagrodzeń minimalnych wpłynęły na prawdopodobieństwo podpisania nowych układów zbiorowych przez partnerów społecznych. Oprócz czasu, jaki upłynął od zawarcia poprzedniego porozumienia, głównym czynnikiem zwiększającym prawdopodobieństwo podpisania nowego porozumienia okazała się zmiana krajowego poziomu płacy minimalnej od czasu zawarcia ostatniej umowy (zob. górny panel na wykresie 1). Zmiany inflacji i bezrobocia nie wpłynęły istotnie na prawdopodobieństwo podpisania nowego porozumienia.
W badaniu zbadano również, w jakim stopniu zmiany w krajowych wynagrodzeniach minimalnych zwiększają uzgodnione zbiorowo minimalne płace. Wyniki wskazują na znaczący pozytywny efekt: jeśli płaca minimalna wzrośnie o 1%, nowa wynegocjowana płaca wzrośnie o 0,22% (zob. dolny panel wykresu 1).
W tym przypadku inflacja miałaby większy wpływ niż krajowe płace minimalne, ponieważ spowodowałaby wzrost nominalnych płac negocjowanych (elastyczność wynosi 0,7). Istotnym czynnikiem jest również bezrobocie: wyższe stopy bezrobocia wiążą się, zgodnie z oczekiwaniami, negatywnym wpływem na wynegocjowane płace.
Impact of national minimum wages on (upper panel) the probability of signing a new collective agreement and (bottom panel) the magnitude of increases in negotiated wages: estimated coefficients
Szacunki opierają się na dwuetapowym modelu Tobiasza typu II, który jest szacowany w dwóch etapach. Niebieskie kropki reprezentują punktowy współczynnik szacunkowy wpływu inflacji, krajowej płacy minimalnej i stopy bezrobocia na prawdopodobieństwo podpisania nowego układu zbiorowego pracy (górny panel) oraz na wynagrodzenia w układzie zbiorowym pracy (dolny panel), natomiast linie przerywane reprezentują przedział ufności. Jeśli linia ufności nie przecina linii zerowej, oszacowanie jest statystycznie istotnie różne od zera przy poziomie ufności 95%. Oszacowania z modelu probitowego odpowiadającego równaniu umowy z manekinami czasu trwania i niezgodności, różnymi rodzajami stałych skutków (układ zbiorowy, kraj i miesiąc) oraz trendem czasowym. Przedziały ufności (95%) obliczono przy użyciu solidnych błędów standardowych.
Source: Eurofound 2025
Te wyniki empiryczne zostały uzupełnione i zniuansowane przez jakościowe spostrzeżenia z wywiadów badających interakcje między krajowymi płacami minimalnymi a układami zbiorowymi. Analiza opiera się na 40 wywiadach przeprowadzonych w sześciu krajach (Niemcy, Francja, Portugalia, Rumunia, Słowenia, Hiszpania) i dwóch nisko płatnych sektorach: produkcji żywności i napojów oraz opiece mieszkaniowej i społecznej.
Chociaż postrzeganie przez partnerów społecznych roli krajowych wynagrodzeń minimalnych różniło się w poszczególnych krajach i sektorach, pojawiły się pewne dowody na to, że zakres negocjacji płac i warunków pracy jest ograniczony. W przypadkach, w których krajowe wynagrodzenia minimalne zbliżyły się do poziomu minimalnych wynagrodzeń uzgodnionych w układzie zbiorowym, punkt ciężkości negocjacji przesunął się z wynagrodzenia podstawowego na inne składniki wynagrodzenia.
W badaniu nie znaleziono jednak żadnych mocnych dowodów na efekt wypierania rokowań zbiorowych, tj. wstrzymania renegocjacji umów. Nie zaobserwowano również żadnego wpływu na sektorowy zasięg rokowań zbiorowych ani na krajobraz podmiotów uczestniczących w negocjacjach.
Chociaż ogólne badanie nie wykazało żadnego szkodliwego wpływu krajowych wynagrodzeń minimalnych na rokowania zbiorowe dla nisko opłacanych pracowników w latach 2015–2022, ważne będzie dalsze obserwowanie sytuacji w sektorach o niskich zarobkach.
Krajowe wynagrodzenia minimalne wywołują rozszerzony efekt domina w odniesieniu do wynagrodzeń rzeczywistych
W wielu państwach członkowskich UE krajowe wynagrodzenia minimalne rosną szybciej niż średnia i mediana wynagrodzeń. W związku z tym, że płace minimalne stają się relatywnie wyższe, kluczowym problemem politycznym jest to, czy polityka płacy minimalnej ma bezpośredni wpływ na większą część pracowników i przyczynia się do ogólnego rozwoju płac.
Wyniki badań empirycznych Eurofound pokazują, że krajowe wynagrodzenia minimalne mają znaczący wpływ na wynagrodzenia nisko opłacanych pracowników – reprezentowanych tutaj jako pracownicy znajdujący się w pierwszym kwartylu rozkładu płac, który obejmuje najniżej opłacanych 25 % pracowników. W latach 2006–2021 wzrost krajowej płacy minimalnej o 1 % doprowadził do wzrostu wynagrodzeń nisko opłacanych pracowników średnio o 0,31 %. Efekt ten jest jeszcze większy w ostatnim podokresie 2015–2021, kiedy to wzrost krajowej płacy minimalnej o 1% skutkował wzrostem wynagrodzeń o 0,43% dla nisko opłacanych pracowników.
Jednym z możliwych wyjaśnień silniejszego efektu w ostatnich latach jest to, że relatywnie wyższe wynagrodzenia minimalne – w stosunku do średnich wynagrodzeń – miałyby bezpośredni wpływ na większą część pracowników, a zatem miałyby większy potencjał w zakresie podniesienia poziomu wynagrodzeń wśród osób o najniższych wynagrodzeniach.
Co ważne, wpływ polityki dotyczącej wynagrodzeń minimalnych na znaczne podniesienie wynagrodzeń na dole rozkładu płac wynika głównie z okresów znacznych podwyżek wynagrodzeń minimalnych, jak pokazano na wykresie 2. Podwyżki do 15 proc. na ogół podnoszą płace wśród najniżej opłacanych pracowników, choć zmiany poniżej 5 proc. mają niewielki wymierny efekt. Większe podwyżki – te powyżej 15% – mają zdecydowanie najbardziej istotny statystycznie i znaczący wpływ. Te interwencje transformacyjne są głównym powodem zaobserwowanego pozytywnego związku między krajowymi płacami minimalnymi a wzrostem wynagrodzeń dla nisko opłacanych pracowników.
Wyniki te wskazują na potencjalne skutki uboczne podwyżek krajowych wynagrodzeń minimalnych w szerszym rozkładzie wynagrodzeń. Analiza empiryczna wykazała pozytywny związek między wzrostem krajowej płacy minimalnej a zmianami zarówno w medianie, jak i w górnym kwintylu płac (w tym 25 % pracowników o najwyższych wynagrodzeniach). Skala tego efektu jest porównywalna do obserwowanej w przypadku nisko opłacanych pracowników.
Wyniki te sugerują, że podwyżki płacy minimalnej mają średnio efekt wzrostowy w całym rozkładzie płac (którego ewolucja jest w każdym przypadku napędzana przez wiele innych czynników poza polityką dotyczącą płacy minimalnej).
Effect of national minimum wage increases on low-paid wages by intensity of change
Patrz uwagi do rysunku 1. Przedziały czasowe są określane na podstawie rocznych nominalnych wzrostów krajowej płacy minimalnej w walucie krajowej. Nisko opłacani pracownicy obejmują pierwszy kwartyl płac (25% pracowników o najniższych wynagrodzeniach).
Source: Eurofound 2025
Te szersze efekty są spójne z przypadkami, w których duże podwyżki płacy minimalnej mają znaczący krótkoterminowy efekt kompresji rozkładu płac w wyniku silnego wzrostu płac wśród nisko opłacanych pracowników.
Wyraźnie odzwierciedla to wykres 3, na którym wykorzystano dane dotyczące zmian w czasie, pokazujące zmiany poziomu wynagrodzeń w roku, w którym zmieniły się płace minimalne, w całym rozkładzie. Dane pogrupowane są według decyli płacowych – od najniżej opłacanych 10% pracowników do najlepiej opłacanych 10% pracowników. Wyniki pokazują, że tylko nietypowe podwyżki płacy minimalnej (powyżej 15%) mają silny wpływ na kompresję dystrybucji wynagrodzeń, ponieważ nieproporcjonalnie podnoszą płace wśród najniżej opłacanych pracowników.
Dynamika obserwowanych wynagrodzeń w podziale na decyl płac
Okresy roku poprzez znaczne wzrosty krajowych wynagrodzeń minimalnych
Source: Eurofound 2025
Wzorzec ten znajduje ponadto potwierdzenie w analizie konkretnych przypadków znacznych podwyżek krajowych wynagrodzeń minimalnych w całej UE. Należą do nich wzrost o 23% w Słowenii w 2020 r., wzrost o 22% w Hiszpanii w 2019 r. oraz wprowadzenie krajowej płacy minimalnej w Niemczech w 2015 r., co doprowadziło do znacznego wzrostu płac minimalnych.
Wyniki te pokazują, że te interwencje polityczne miały nieproporcjonalny wpływ na wzrost płac wśród najniżej opłacanych pracowników, zmniejszenie dystrybucji płac i znaczne zmniejszenie nierówności płacowych.
Zdjęcie ©: Dusan Petkovic/Adobe Stock
Eurofound zaleca cytowanie tej publikacji w następujący sposób.
Eurofound (2025), Płace minimalne mają znaczący wpływ na wynagrodzenia negocjowane i rzeczywiste,artykuł.
