Ατομικές εργασιακές σχέσεις στην Ελλάδα

Απαιτήσεις σχετικά με τη σύμβαση εργασίας

Οι τυπικές προϋποθέσεις για τη σύναψη σχέσης εργασίας είναι η έγγραφη σύμβαση εργασίας μεταξύ εργοδότη και εργαζομένου, η υποχρέωση του εργοδότη να υποβάλει τα στοιχεία της σύμβασης στην ηλεκτρονική βάση δεδομένων του Υπουργείου Εργασίας (Εργάνη) και η πρόσληψη του εργαζομένου την ημέρα της πρόσληψης. Η ελάχιστη ηλικία εργασίας είναι τα 15 έτη.

Διαδικασίες απόλυσης και καταγγελίας

Στις συμβάσεις εργασίας ορισμένου χρόνου, η λύση της σχέσης εργασίας είναι αυτοδίκαιη με τη λήξη της περιόδου απασχόλησης. Ο εργοδότης δεν υποχρεούται να δώσει γραπτή ειδοποίηση στον εργαζόμενο και δεν δίνεται αποζημίωση.

Στις συμβάσεις εργασίας αορίστου χρόνου, η σχέση εργασίας λύεται εάν ο εργοδότης ή ο εργαζόμενος καταγγείλει τη σύμβαση εργασίας, εάν ο εργοδότης (υπό περιορισμούς) ή ο εργαζόμενος αποβιώσει ή εάν υπάρχει κοινή συμφωνία μεταξύ εργοδότη και εργαζομένου, συνήθως λόγω συνταξιοδότησης.

Η καταγγελία της σύμβασης εργασίας από τον εργοδότη (απόλυση) μπορεί να γίνει είτε με περίοδο προειδοποίησης που καθορίζεται από τα έτη απασχόλησης (όπου ο εργαζόμενος λαμβάνει το 50% του ποσού της αποζημίωσης) είτε χωρίς ειδοποίηση (όπου ο εργαζόμενος λαμβάνει ολόκληρο το ποσό της αποζημίωσης). Στην περίπτωση αυτή, απαιτείται έγγραφη ειδοποίηση απόλυσης, μαζί με τη δόση της αποζημίωσης. Σύμφωνα με τον Ν. 4093/2012, το πλήρες ποσό της αποζημίωσης καθορίζεται με βάση τα έτη αρχαιότητας στον ίδιο εργοδότη και ο υπολογισμός βασίζεται στις τακτικές αποδοχές του τελευταίου μήνα απασχόλησης του εργαζομένου. Το ελάχιστο ποσό αποζημίωσης ισούται με μισθό 2 μηνών για αρχαιότητα άνω του ενός έτους, ενώ το μέγιστο ποσό ισούται με μισθό 12 μηνών για αρχαιότητα 16 ετών και άνω.

Δικαιώματα και υποχρεώσεις

Άδεια πατρότητας, μητρότητας και πατρότητας

Στην Ελλάδα, υπάρχουν διατάξεις στον ιδιωτικό τομέα για άδεια μητρότητας, άδεια πατρότητας, άδεια φροντίδας τέκνου και γονική άδεια.

Η άδεια μητρότητας (βασική) είναι συνολικά 17 εβδομάδες (8 εβδομάδες πριν από τον τοκετό και 9 εβδομάδες μετά). Ο μισθός του εργαζομένου καταβάλλεται για 15 ημέρες εάν έχει εργαστεί για την εταιρεία για 1 έτος. Ο μισθός καταβάλλεται για 1 μήνα εάν έχει εργαστεί για την εταιρεία για περισσότερο από 1 έτος.

Η άδεια μητρότητας (ειδική) είναι συνολικά έξι μήνες και χορηγείται μετά την άδεια μητρότητας και πριν από την έναρξη της χρήσης της άδειας φροντίδας τέκνου.

Ένας νέος νόμος (Ν. 4808/2021) επεκτείνει τις σχετικές αποδοχές και επιδόματα άδειας μητρότητας σε γυναίκες που έχουν υιοθετήσει παιδί έως οκτώ ετών και σε γυναίκες που έχουν παιδί μέσω της διαδικασίας της παρένθετης μητρότητας.

Ένας νέος νόμος (Ν. 4808/2021, άρθρο 27) προβλέπει άδεια πατρότητας για τους πατέρες νεογέννητων παιδιών ίση με 14 εργάσιμες ημέρες που καταβάλλονται από τον εργοδότη. Αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί με έναν από τους δύο τρόπους. Οι πρώτες 2 ημέρες λαμβάνονται πριν από την αναμενόμενη ημερομηνία γέννησης και οι υπόλοιπες ημέρες λαμβάνονται εντός 30 ημερών από την ημερομηνία γέννησης. Εναλλακτικά, όλες οι ημέρες λαμβάνονται μετά την ημερομηνία γέννησης. Πριν από τη θέσπιση του νόμου 4808/2021, η άδεια πατρότητας συνίστατο σε δύο ημέρες άδειας μετ' αποδοχών κατά τη γέννηση του παιδιού.

Ένας νέος νόμος (Ν. 4808/2021) προβλέπει γονική άδεια τεσσάρων μηνών, χορηγούμενη συνεχώς ή τμηματικά και για τους δύο γονείς (σύμφωνα με αίτηση του εργαζομένου και σχετική διαβούλευση με τον εργοδότη) έως ότου το παιδί συμπληρώσει το οκτώχρονο έτος της ηλικίας του. Για τους δύο πρώτους μήνες της γονικής άδειας, η ΔΥΠΑ πρέπει να καταβάλλει επίδομα γονικής άδειας ίσο με τον ελάχιστο νόμιμο μισθό σε μηνιαία βάση σε κάθε γονέα. Η μόνη προϋπόθεση είναι ότι ο εργαζόμενος πρέπει να έχει απασχοληθεί στον ίδιο εργοδότη για ένα έτος. Εάν υπάρχουν περισσότερα τέκνα, οι γονείς έχουν δικαίωμα να λάβουν άδεια και για αυτά, εφόσον έχει παρέλθει ένα έτος πραγματικής απασχόλησης στον ίδιο εργοδότη από τη λήξη της άδειας που χορηγήθηκε για το προηγούμενο τέκνο. Κατ' εξαίρεση, οι γονείς διδύμων, τριδύμων ή περισσότερων πολύτεκνων τέκνων δικαιούνται να λαμβάνουν γονική άδεια για κάθε τέκνο χωριστά, κατά διαστήματα ή και συνεχώς, χωρίς να μεσολαβεί ένα έτος πραγματικής υπηρεσίας. Σε περίπτωση υιοθεσίας ή αναδοχής παιδιού ηλικίας έως οκτώ ετών, η γονική άδεια χορηγείται από τη στιγμή που το παιδί επανενώνεται με την οικογένεια. Εναλλακτικά, κατόπιν αιτήματος του εργαζομένου, η γονική άδεια μπορεί να χορηγηθεί με τη μορφή μειωμένου ημερήσιου ωραρίου ή ημερών άδειας, με την επιφύλαξη του δικαιώματος του εργαζομένου να λάβει το επίδομα γονικής άδειας.

Πριν από τη θέσπιση του νόμου 4808/2021, η γονική άδεια ήταν τέσσερις μήνες ανά παιδί για κάθε γονέα έως ότου το παιδί συμπληρώσει το έξι έτος της ηλικίας του. Η άδεια ήταν άνευ αποδοχών.

Στην περίπτωση άδειας φροντίδας τέκνου, ένας γονέας μπορεί να πάρει άδεια από την εργασία του με πλήρεις αποδοχές έως μια εκτιμώμενη περίοδο μεταξύ τριών και τρεισήμισι μηνών, είτε δουλεύοντας λιγότερες ώρες ημερησίως είτε λαμβάνοντας όλη την άδεια ταυτόχρονα.

Νόμιμες ρυθμίσεις άδειας

Αναρρωτική άδεια

Ο εργαζόμενος μπορεί να ζητήσει μισή αμοιβή για τις πρώτες 3 ημέρες ασθένειας και πλήρη αμοιβή για 15 ημέρες για το πρώτο έτος απασχόλησής του ή 30 ημέρες για οποιοδήποτε επόμενο έτος, μείον το ποσό που λαμβάνει ο εργαζόμενος από τον φορέα κοινωνικής ασφάλισής του.

Η ασθένεια του εργαζομένου, όπως γίνεται δεκτή από τη δικαστική νομολογία, αποτελεί σημαντικό λόγο απουσίας του εργαζομένου από την εργασία χωρίς να επιφέρει δυσμενείς συνέπειες για αυτόν. Η απουσία από την εργασία λόγω βραχυχρόνιας ασθένειας δεν θεωρείται καταγγελία της σύμβασης εργασίας από τον εργαζόμενο.

Μια «βραχυπρόθεσμη» ασθένεια θεωρείται αυτή που διαρκεί: α) 1 μήνα για όσους έχουν υπηρετήσει μέχρι 4 χρόνια. β) 3 μήνες για όσους έχουν υπηρετήσει περισσότερα από 4 και μέχρι 10 χρόνια. γ) 4 μήνες για όσους έχουν υπηρετήσει περισσότερα από 10 χρόνια. δ) 6 μήνες για όσους έχουν υπηρετήσει περισσότερα από 15 έτη (άρθρο 3 του κ.ν. 4558/1930).

Διάρκεια απουσίας που συνιστά «βραχυπρόθεσμη» ασθένεια (Ασθένεια βραχείας διάρκειας)

Η υπέρβαση των ορίων της βραχυχρόνιας ασθένειας δεν συνεπάγεται, αφ' εαυτής, την αυτοδίκαιη λύση της σχέσεως εργασίας. Αντίθετα, η καταγγελία της σύμβασης εργασίας κρίνεται σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση από τα αρμόδια δικαστήρια.

Ηλικία συνταξιοδότησης

Γενικά, υπάρχει διάκριση στις συνταξιοδοτικές παροχές για τους εργαζόμενους που άρχισαν να πληρώνουν κοινωνική ασφάλιση πριν από το 1993 και εκείνους που άρχισαν να πληρώνουν κοινωνική ασφάλιση πιο πρόσφατα. Σύμφωνα με τον νόμο 3863/2010 και μετά από μια μεταβατική περίοδο, από την 1η Ιανουαρίου 2013 και μετά, θεσπίστηκαν νέες απαιτήσεις συνταξιοδότησης.

Οι ελάχιστες απαιτήσεις για τη συνταξιοδότηση με το πλήρες ποσό της σύνταξης είναι να είναι 67 ετών τόσο για τους άνδρες όσο και για τις γυναίκες με τουλάχιστον 15 έτη εργασίας ή να είναι 62 ετών τόσο για τους άνδρες όσο και για τις γυναίκες με 40 έτη εργασίας.

Για μειωμένο ποσό σύνταξης, η ηλικία συνταξιοδότησης είναι τα 62 έτη τόσο για τις γυναίκες όσο και για τους άνδρες. Υπάρχουν διάφορες εξαιρέσεις από αυτόν τον κανόνα για ορισμένες επαγγελματικές κατηγορίες και για άτομα με αναπηρία.

Πιο πρόσφατα, οι νόμοι 4336/2015 και 4387/2016 και οι σχετικές εγκύκλιοι του υπουργείου για την εφαρμογή τους ορίζουν ότι, από την 1η Ιανουαρίου 2022, τα γενικά όρια ηλικίας για πλήρεις και μειωμένες συντάξεις θα ισχύουν για όλους, δηλαδή

• 67 ετών για πλήρη σύνταξη εάν έχουν καταβληθεί 20 έτη πληρωμών κοινωνικής ασφάλισης (6.000 ημέρες εργασίας)

• 62 ετών για πλήρη σύνταξη εάν έχουν καταβληθεί 40 έτη πληρωμών κοινωνικής ασφάλισης

• 62 ετών για μερική σύνταξη

Ωστόσο, τα συνταξιοδοτικά δικαιώματα που θεσπίστηκαν έως τις 18 Αυγούστου 2015 δεν επηρεάζονται και μπορούν να ασκηθούν ανά πάσα στιγμή. Οι κανονισμοί απαλλάσσουν τους εργαζόμενους σε βαριά και επίπονα επαγγέλματα και τους εργαζόμενους που συνταξιοδοτούνται ως τυφλοί ασφαλισμένοι, καθώς και τους ασφαλισμένους που είναι μητέρες ή χήροι πατέρες ανάπηρων παιδιών που δεν είναι ικανοί για εργασία.

Επιπλέον, τον Μάιο του 2016, ο νόμος αριθ. 4387/2016 εισήγαγε εκτεταμένη μεταρρύθμιση του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης και συνταξιοδότησης. Με τη νέα νομοθεσία θεσπίζεται ένα ενιαίο ταμείο κοινωνικής ασφάλισης για όλους (Εθνικός Φορέας Κοινωνικής Ασφάλισης, ΕΦΚΑ). θεσπίζει την εθνική σύνταξη ύψους 384 ευρώ στην ηλικία των 67 ετών· αυξάνει τις κοινωνικές εισφορές για τους εργοδότες, τους μισθωτούς και τους αυτοαπασχολούμενους· εισάγει μια νέα μέθοδο υπολογισμού· και μειώνει τα ποσά των βασικών και επικουρικών συντάξεων.