Próifíl tíre an tsaoil oibre don Bhulgáir
Déanann an phróifíl seo cur síos ar phríomhthréithe an tsaoil oibre sa Bhulgáir. Tá sé mar aidhm aige an fhaisnéis chúlra ábhartha a sholáthar maidir leis na struchtúir, na hinstitiúidí, na gníomhaithe agus na rialacháin ábhartha maidir leis an saol oibre.
Áirítear leis sin táscairí, sonraí agus córais rialála maidir leis na gnéithe seo a leanas: gníomhaithe agus institiúidí, caidreamh fostaíochta comhchoiteann agus aonair, sláinte agus folláine, pá, am oibre, scileanna agus oiliúint, agus comhionannas agus neamh-idirdhealú ag an obair. Déantar na próifílí a nuashonrú go córasach gach dhá bhliain.
Idir 2012 agus 2022, tháinig fás láidir 42.49% ar an olltáirgeacht intíre sa Bhulgáir, i bhfad os cionn mheán an AE de 15.29%. Ó 2012 go 2022, tháinig laghdú 9 bpointe céatadáin ar an dífhostaíocht sa Bheilg, agus d'fhan sé faoi bhun mheán an AE de 6.2% in 2022. Cé go raibh sé ag laghdú, bhí dífhostaíocht na n-óg (dífhostaíocht i measc daoine suas le 25 bliana d'aois) ag 10.7% in 2022, agus bhí sé fós níos airde ná an ráta dífhostaíochta iomlán de 4.3%. Tháinig méadú ar rátaí fostaíochta sna 10 mbliana a measadh, ó 67% in 2012 go 73.6% in 2022. Tháinig laghdú 7.4 pointe céatadáin ar fhostaíocht daoine idir 15 agus 24 bliana d'aois idir 2012 agus 2022.
I measc na ndúshlán is mó a bhí roimh gheilleagar agus margadh saothair na Bulgáire idir 2012 agus 2022 bhí bainistiú na paindéime agus boilscithe agus éagothroime a laghdú. Faoi lár 2021, bhí an aeráid ghnó ag feabhsú mar thoradh ar bheartas agus bearta an rialtais a cuireadh i bhfeidhm chun éifeachtaí COVID-19 a theorannú. Mar sin féin, i mí an Mheithimh-Nollaig 2021, chuaigh geilleagar na Bulgáire i ngleic le méadú suntasach ar phraghsanna fuinnimh agus tonn eile de COVID-19. Mhéadaigh géarú an chogaidh san Úcráin an dóchúlacht go dtarlódh stagflation, mar go ndearna praghsanna fuinnimh níos airde táirgeadh níos costasaí agus neamhiomaíoch agus margaí seachtracha ag laghdú. Don dara bliain as a chéile, in 2021 chláraigh an Bhulgáir laghdú ar líon na ndaoine fostaithe agus méadú ar dhífhostaíocht (Institiúid Taighde Eacnamaíochta, Acadamh Eolaíochtaí na Bulgáire, 2022).
Rialaíonn an Cód Saothair (Кодекс на труда) caidreamh saothair idir fostaithe agus fostóirí, caidreamh tionsclaíoch, cómhargáil agus rialú ar chomhlíonadh rialacháin saothair.
In 2022, bhí sé mar aidhm ag leasuithe ar an gCód Saothair (a cuireadh i bhfeidhm trí Dhlí Uimh. 217 an 5 Lúnasa 2022 lena leasaítear agus lena bhforlíontar an Cód Saothair) slándáil agus intuarthacht caidrimh fostaíochta a chur chun cinn agus feabhas a chur ar na féidearthachtaí maidir le hoibleagáidí oibre agus teaghlaigh a réiteach, lena gcuirtear chun feidhme Treoir (AE) 2019/1152 maidir le dálaí oibre trédhearcacha agus intuartha san AE agus Treoir (AE) 2019/1158 maidir le cothromaíocht oibre agus saoil do thuismitheoirí agus do chúramóirí (KPMG An Bhulgáir, 2022).
Tá ionadaíocht fostaithe agus cómhargáil, agus na critéir maidir le hionadaíocht náisiúnta na gcomhpháirtithe sóisialta, á rialú ag an gCód Saothair. Déileálann an dlí maidir le réiteach díospóidí comhchoiteanna saothair (CLDanna) le réiteach díospóidí idir fostaithe agus fostóirí maidir le saincheisteanna a bhaineann le hárachas saothair agus sóisialta agus caighdeán maireachtála. Tá na coinníollacha reatha maidir le hionadaíocht fostóirí agus fostaithe a bhunú trí eagraíochtaí leagtha amach in ordú (Foraithne Chomhairle na nAirí Uimh. 152 an 11 Iúil 2003).
Tá smacht foriomlán ag an gCigireacht Ghinearálta Saothair ar chomhlíonadh reachtaíochta saothair i ngach earnáil eacnamaíoch. Tá an chigireacht mar chuid den Aireacht Saothair agus Beartais Shóisialta. Cinntear feidhmiú an chórais náisiúnta um chigireacht saothair leis an Dlí um Chigireacht Saothair (2009).
Tá córas caidrimh thionsclaíoch na Bulgáire díláraithe agus feidhmíonn sé trí struchtúir thríthaobhacha éagsúla le haghaidh idirphlé sóisialta náisiúnta agus earnála agus comhlachtaí cómhargála ar leibhéil earnála, tionscail, cuideachtaí agus críochacha (comhairlí um chomhar sóisialta i mbardais). Tá comhar náisiúnta tríthaobhach ar siúl laistigh den Chomhairle Náisiúnta um Chomhar Tríthaobhach (NTCC) ó 1993 agus sa Chomhairle Eacnamaíoch agus Shóisialta ó 2001, agus tarlaíonn sé freisin trí chomhlachtaí rialaithe agus maoirseachta tríthaobhacha éagsúla laistigh den riarachán fostaíochta agus slándála sóisialta. Eagraítear comhar tríthaobhach tionsclaíoch freisin trí chomhairlí (fo)thionsclaíocha faoi scáth na n-aireachtaí faoi seach (i thart ar 50 comhairle). Cé go bhfuil laghdú tagtha ar dhlús ceardchumann agus ar thionchar na cómhargála ó na 1990idí, tá clúdach cómhargála fós suntasach i roinnt tionscail agus cuideachtaí (Kirov, 2019). Síníodh comhaontú náisiúnta tríthaobhach i mí an Mheithimh 2020, ach an ceathrú ceann dá leithéid sna 30 bliain d'aistriú. Clúdaíonn sé bearta i gcúig réimse: an timpeallacht ghnó agus an geilleagar; fuinneamh; Comhaontú Glas na hEorpa; déimeagrafaíocht, oideachas, margadh an tsaothair agus imirce saothair; agus beartais cosanta sóisialta (Dimitrov, 2021).
Ó 2011 i leith, tá an t-idirphlé sóisialta agus an caidreamh tionsclaíoch sa Bhulgáir ag feidhmiú in aeráid chasta pholaitiúil agus eacnamaíoch, agus leanann siad ar aghaidh in ainneoin neamhaird an rialtais ar an trípháirteachas agus cinntí á ndéanamh ag baint leo. Mar shampla, bhí teannas idir fostóirí, ceardchumainn agus comhlachtaí poiblí maidir le feidhmiú an NTCC maidir le hathruithe reachtacha a bhaineann le saothar, athchóiriú pinsin, méaduithe pá reachtúla íosta agus plean téarnaimh agus athléimneachta na Bulgáire.
In 2020–2021, bhí comhpháirtithe sóisialta gníomhach chun tacú le bearta agus idirphlé sóisialta maidir le COVID-19 agus géarchéim na ndídeanaithe mar gheall ar an gcogadh san Úcráin.
Chun dul i ngleic leis na dúshláin iomadúla a bhaineann leis an bpaindéim (Dimitrov, 2021), chuir Cónaidhm Cheardchumainn Neamhspleácha na Bulgáire (CITUB) agus na trí eagraíocht fostóirí – Cónaidhm na bhFostóirí agus na dTionsclóirí sa Bhulgáir (CEIBG), Cumann Tionscail na Bulgáire (BIA) agus Cumann Caipitil Thionsclaíoch na Bulgáire (BICA) – tús le síniú meabhrán déthaobhach na gcomhpháirtithe sóisialta chun COVID-19 a chosc, poist a chaomhnú agus scileanna an fhórsa saothair a chur in oiriúint don domhan oibre digitithe. Is iad na tionscail/earnálacha atá i gceist ná an tionscal ceimiceach, mianadóireacht, miotalóireacht, an innealtóireacht mheicniúil agus an tionscal leictreach, fuinneamh, soláthar uisce agus séarachais, tógáil, teicstílí agus éadaí, an tionscal bia, grúdaireacht, talmhaíocht agus cultúr.
In 2020–2021, ghlac na comhpháirtithe sóisialta páirt ghníomhach i bplé leis an rialtas maidir le dearadh bearta eacnamaíocha agus sóisialta a bhaineann le COVID-19 agus a n-inbhuanaitheacht, agus maidir le tuairimí ar leasuithe reachtacha agus dréachtbhille. Bhí teannas idir eagraíochtaí fostóirí agus oibrithe le linn an phlé ar leasú an Chóid Saothair maidir le meánú ama, socruithe ar glaoch agus ar dualgas agus ragobair, agus an méadú pá reachtúil íosta agus bearta socheacnamaíocha mar gheall ar bhoilsciú. Tá an leagan deiridh den phlean náisiúnta téarnaimh agus athléimneachta ina ábhar teannas idir comhpháirtithe sóisialta agus an rialtas freisin. De réir CITUB (Atanasov, 2023), tá leasuithe substaintiúla sa phlean (mar shampla laghdú 40% ar astaíochtaí fuinnimh faoi 2026) nach raibh faoi réir plé leis na comhpháirtithe sóisialta nó comhairliúchán poiblí níos leithne.
