Φορείς και ιδρύματα στην Αυστρία

Όσον αφορά τις εργασιακές σχέσεις και τις συνθήκες εργασίας, οι δύο σημαντικότερες δημόσιες αρχές είναι το Ομοσπονδιακό Υπουργείο Κοινωνικών Υποθέσεων, Υγείας, Περίθαλψης και Προστασίας των Καταναλωτών (Bundesministerium für Soziales, Gesundheit, Pflege und Konsumentenschutz, BMSGPK) και, ειδικότερα, το Ομοσπονδιακό Υπουργείο Εργασίας και Οικονομίας (Bundesministerium für Arbeit und Wirtschaft_,_BMAW). Η συγχώνευση των ατζέντες για την εργασία και την οικονομία στην τελευταία πραγματοποιήθηκε τον Μάιο του 2022 και προκλήθηκε από την παραίτηση υπουργού και την αναδιοργάνωση της κατανομής αρμοδιοτήτων των υπουργείων. Η συγχώνευση επικρίθηκε έντονα από την οργανωμένη εργασία, φοβούμενη ότι τα συμφέροντα των εργαζομένων θα παραμεληθούν (οι ατζέντες για την εργασία και την οικονομία είχαν συγχωνευθεί σε ένα ενιαίο υπουργείο πριν, από τη συντηρητική-λαϊκιστική κυβέρνηση μεταξύ 2000 και 2006). Το φάσμα των δραστηριοτήτων του BMAW περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, την εφαρμογή της οικονομικής πολιτικής και τμημάτων της πολιτικής απασχόλησης. Είναι επίσης υπεύθυνη για την εποπτεία της δημόσιας υπηρεσίας απασχόλησης (Arbeitsmarktservice , AMS), και συνεπώς της ασφάλισης ανεργίας, καθώς και για την οργάνωση της Επιθεώρησης Εργασίας (Arbeitsinspektorat)· είναι επίσης αρμόδια για το εργατικό δίκαιο. Το Ομοσπονδιακό Συμβούλιο Διαιτησίας (Bundeseinigungsamt , BEA), κοινό όργανο που έχει συσταθεί στο πλαίσιο του BMAW, διαδραματίζει αποφασιστικό ρόλο στο σύστημα εργασιακών σχέσεων της Αυστρίας, δεδομένου ότι έχει το δικαίωμα να αναγνωρίζει εθελοντικές οργανώσεις συλλογικών συμφερόντων ως μέρη συλλογικών διαπραγματεύσεων (ή να ανακαλεί την αναγνώριση αυτή). Το όργανο αυτό διευκολύνει έτσι τον κοινωνικό διάλογο. Το BMSGPK είναι αρμόδιο για τη γενική κοινωνική πολιτική και για την πολιτική που αφορά τα άτομα με αναπηρίες, την παροχή φροντίδας και τις κοινωνικές παροχές. Η AMS, η οποία είναι δημόσιος οργανισμός με χωριστή νομική προσωπικότητα, είναι υπεύθυνη για την εύρεση εργασίας και την παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών σε άτομα που αναζητούν εργασία και εργοδότες σχετικά με την προσφορά και τη ζήτηση στην αγορά εργασίας. Η Επιθεώρηση Εργασίας αποτελεί μέρος του BMAW και παρακολουθεί τις συνθήκες απασχόλησης, συμπεριλαμβανομένης της υγείας και της ασφάλειας στην εργασία. Η AMS, η BEA και η Επιθεώρηση Εργασίας υπάγονται όλες στην αρμοδιότητα του BMAW και μπορούν επίσης να θεωρηθούν δημόσιες αρχές σημαντικές για το σύστημα εργασιακών σχέσεων της Αυστρίας. Όσον αφορά τις ατομικές εργατικές διαφορές, τα εργατοδικεία και τα δικαστήρια κοινωνικής ασφάλισης (σε τρεις βαθμούς) είναι αρμόδια να εκδικάζουν όλες τις διαφορές που απορρέουν από το εργατικό δίκαιο και όλες τις αξιώσεις παροχών που απορρέουν από το δίκαιο κοινωνικής ασφάλισης, ενώ οι διαφορές που αφορούν την κοινωνική ασφάλιση παραπέμπονται στις διοικητικές αρχές υπό την αιγίδα του BMSGPK.

Δεν υπάρχει ρητή έννοια της αντιπροσωπευτικότητας που να ισχύει για τις οργανώσεις συλλογικού συμφέροντος που εκπροσωπούν εργαζομένους και επιχειρήσεις στην Αυστρία. Ωστόσο, όσον αφορά την ικανότητα των εθελοντικών οργανώσεων να συνάπτουν συλλογικές συμβάσεις, ο ArbVG προσδιορίζει ορισμένες γενικές προϋποθέσεις που πρέπει να πληροί μια εθελοντική οργάνωση συλλογικού συμφέροντος: (οικονομική) ανεξαρτησία (ειδικότερα, πρέπει να είναι ανεξάρτητη από την άλλη πλευρά της βιομηχανίας)· εκτεταμένη επαγγελματική και εδαφική κάλυψη όσον αφορά τον τομέα των μελών, πράγμα που σημαίνει ότι πρέπει να λειτουργεί τουλάχιστον πάνω από το επίπεδο της εταιρείας· και μεγάλη οικονομική σημασία όσον αφορά τον απόλυτο αριθμό των μελών και των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, προκειμένου να είναι σε θέση να ασκήσουν αποτελεσματική διαπραγματευτική ισχύ. Η αντιπροσωπευτικότητα συνδέεται με την ικανότητα των οργανώσεων συλλογικού ενδιαφέροντος να συνάπτουν συλλογικές συμβάσεις (το δικαίωμα σύναψης συλλογικών συμβάσεων παρέχεται από τον ΒΕΑ) και, ως εκ τούτου, με την αναγνώρισή τους ως σχετικών οργανώσεων κοινωνικών εταίρων.

Σχετικά με τη συνδικαλιστική εκπροσώπηση

Το αυστριακό συνταγματικό δίκαιο προστατεύει το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι στο πλαίσιο της γενικής ελευθερίας του συνεταιρίζεσθαι (Vereinsfreiheit), το οποίο εγγυάται σε όλους τους πολίτες το άρθρο 12 του Θεμελιώδους Νόμου του 1867 (Staatsgrundgesetz). Το συνταγματικό δίκαιο εγγυάται επίσης το δικαίωμα σύστασης ενώσεων για την προστασία των συμφερόντων που συνδέονται με την απασχόληση σύμφωνα με τον νόμο περί ενώσεων (Vereinsgesetz), ο οποίος υλοποιεί την αρχή της ελευθερίας του συνεταιρίζεσθαι. Επιπλέον, το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι κατοχυρώνεται ως αυτοτελές θεμελιώδες δικαίωμα στο άρθρο 11, παράγραφος 1, της Ευρωπαϊκής Συμβάσεως των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του 1950, το οποίο αποτελεί μέρος του συνταγματικού δικαίου της Αυστρίας. Κατά συνέπεια, οι ιδιώτες στην Αυστρία έχουν το δικαίωμα να προσχωρούν σε συνδικαλιστικές οργανώσεις και να ασκούν τις δραστηριότητές τους. Καμία κατηγορία εργαζομένων ή τομέων δεν εξαιρείται από αυτό το δικαίωμα.

Η πυκνότητα των συνδικάτων μειώνεται από τη δεκαετία του 1960 στην Αυστρία. Η τάση αυτή οφείλεται κυρίως στον μακροπρόθεσμο διαρθρωτικό μετασχηματισμό της οικονομίας και της απασχόλησης. Στα προπύργια του συνδικαλισμού – δηλαδή στη μεταποίηση και τον δημόσιο τομέα – η απασχόληση έχει μειωθεί, προς όφελος του ιδιωτικού τομέα, ο οποίος τείνει να καταγράφει χαμηλά ποσοστά συνδικαλιστικής πυκνότητας, ιδίως μεταξύ των γυναικών, των υπαλλήλων γραφείου και των άτυπων εργαζομένων. Κατά τη δεκαετία του 2000, η τάση αυτή επιταχύνθηκε, ιδίως μετά την αποκάλυψη της συμμετοχής της αυστριακής συνδικαλιστικής ομοσπονδίας (Österreichischer Gewerkschaftsbund, ÖGB) σε οικονομική πανωλεθρία της πρώην τράπεζάς της BAWAG PSK. Ωστόσο, μεταξύ 2016 και 2019, σημειώθηκε αύξηση των μελών, η οποία θα μπορούσε να αποδοθεί σε συγκριτικά μεγάλη αύξηση των μελών της Ένωσης Δημοσίων Υπηρεσιών (Gewerkschaft Öffentlicher Dienst, GÖD). Αυτή η τάση αντιστράφηκε ξανά με την έναρξη της πανδημίας COVID-19, με την ένωση να χάνει περίπου 20.000 μέλη μεταξύ 2019 και 2021. Η συμμετοχή των συνδικαλιστικών οργανώσεων στη χάραξη δημόσιας πολιτικής είναι ιδιαίτερα θεσμοθετημένη στην Αυστρία, δεδομένου ότι η ÖGB και οι επτά θυγατρικές της συμμετέχουν σε διάφορα όργανα και επιτροπές, αν και σε άτυπη μάλλον παρά σε επίσημη (νομική) βάση. Ως εκ τούτου, δεν εκτελούν κυριαρχικά καθήκοντα, όπως η διαχείριση των συντάξεων ή των συστημάτων ανεργίας. Τα «κίτρινα συνδικάτα» (συνδικάτα που έχουν συσταθεί από μια κυβέρνηση ή έναν εργοδότη, ή κυριαρχούνται ή επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από έναν εργοδότη) δεν αποτελούν καθόλου ζήτημα στην Αυστρία, λόγω της αυστηρής διαδικασίας που διέπει την αναγνώριση των οργανώσεων συμφερόντων ως κοινωνικών εταίρων που έχουν την ικανότητα να συνάπτουν συλλογικές συμβάσεις.

Συμμετοχή σε συνδικαλιστικές οργανώσεις και συνδικαλιστική πυκνότητα, 2011–2019

Σημειώσεις : * Ποσοστό εργαζομένων που είναι μέλη συνδικαλιστικής οργάνωσης. ** Η συμμετοχή των εργαζομένων σε συνδικαλιστική οργάνωση προκύπτει από το σύνολο των μελών της συνδικαλιστικής οργάνωσης και προσαρμόζεται, εάν χρειάζεται, για τα μέλη συνδικαλιστικών οργανώσεων εκτός του ενεργού, εξαρτώμενου και απασχολούμενου εργατικού δυναμικού (δηλαδή συνταξιούχοι, αυτοαπασχολούμενοι, φοιτητές, άνεργοι).

Πηγή : Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης/Amsterdam Institute for Advanced Labour Studies Institutional Features of Trade Unions, Wage Setting, State Intervention and Social Prelations database 2021 (βάση δεδομένων ICTWSS του ΟΟΣΑ/AIAS)

Κύριες συνδικαλιστικές συνομοσπονδίες και ομοσπονδίες

Στην Αυστρία, υπάρχει μόνο μία συνδικαλιστική ομοσπονδία: η ÖGB.

Κύρια συνδικαλιστική ομοσπονδία

Κατά τη δεκαετία του 2000, οι αυστριακές συνδικαλιστικές οργανώσεις αντιμετώπιζαν ολοένα και περισσότερο την ανάγκη συγχωνεύσεως λόγω ενός συνδυασμού παραγόντων –ιδίως λόγω της μειώσεως των μελών και της οικονομικής αδυναμίας, ιδίως μετά την αποκάλυψη της εμπλοκής της ÖGB στην οικονομική πανωλεθρία της BAWAG PSK. Συνεπεία της κρίσεως της BAWAG, η ÖGB αναγκάστηκε να πωλήσει το σύνολο των μετοχών της τράπεζας το 2006. Έκτοτε, η μόνη πηγή εσόδων για την ÖGB και τις συνδικαλιστικές οργανώσεις που είναι μέλη της είναι οι εισφορές που καταβάλλουν τα μέλη των συνδικάτων. Με τις τελευταίες διαδικασίες αναδιάρθρωσης και συγχώνευσης, η συνδικαλιστική δομή της Αυστρίας υπό την αιγίδα της ÖGB εξορθολογίστηκε σημαντικά, σε σύγκριση με τα τέλη της δεκαετίας του 1990. Μέσα σε μια περίοδο 10 ετών, ο αριθμός των συνδικαλιστικών οργανώσεων που ήταν μέλη της ÖGB μειώθηκε από 14 σε 7. Από το 2009, δεν έχουν σημειωθεί αξιοσημείωτες εξελίξεις.

Σχετικά με την εκπροσώπηση των εργοδοτών

Υπάρχουν δύο κύριες διεπαγγελματικές οργανώσεις εργοδοτών στην Αυστρία: το Αυστριακό Ομοσπονδιακό Οικονομικό Επιμελητήριο (Wirtschaftskammer Österreich, WKÖ), η συμμετοχή του οποίου είναι υποχρεωτική, και η Ομοσπονδία Αυστριακών Βιομηχανιών (Industriellenvereinigung, IV), η συμμετοχή στην οποία είναι εθελοντική. Το IV οργανώνει μεγάλες επιχειρήσεις κυρίως στη μεταποιητική βιομηχανία. Όλες οι εταιρείες και οι επιχειρηματίες που κατέχουν άδεια άσκησης επιχειρηματικής δραστηριότητας πρέπει να εγγραφούν στον WKÖ (και τις αντίστοιχες υπομονάδες του), ο οποίος είναι οργανωμένος σε γεωγραφικές υποδιαιρέσεις (επαρχίες, γνωστές ως Länder) και τομεακά τμήματα, τα οποία υποδιαιρούνται περαιτέρω σε τομεακές υπομονάδες. Οι εταιρείες που κατέχουν περισσότερες από μία επιχειρηματικές άδειες πρέπει να εγγραφούν σε όλες τις αντίστοιχες τομεακές ομάδες WKÖ. Δεδομένου ότι πολλοί εργοδότες κατέχουν περισσότερες από μία επιχειρηματικές άδειες, υπάρχουν περισσότερα μέλη από τις εταιρείες που συνδέονται με το WKÖ.

Για την IV και όλες τις άλλες (τομεακές) εργοδοτικές οργανώσεις των οποίων η συμμετοχή είναι εθελοντική, ισχύει η αρχή της γενικής ελευθερίας του συνεταιρίζεσθαι, όπως περιγράφεται στο τμήμα «Σχετικά με τη συνδικαλιστική εκπροσώπηση» στο πλαίσιο των συνδικαλιστικών οργανώσεων.

Δεδομένου ότι η συμμετοχή στο WKÖ και τις υπομονάδες του είναι υποχρεωτική για όλες τις επιχειρήσεις της Αυστρίας (εκτός από εκείνες που δραστηριοποιούνται στη γεωργία, τα ελεύθερα επαγγέλματα και τον μη εμπορικό δημόσιο τομέα), η πυκνότητα του WKÖ όσον αφορά τόσο τις εταιρείες όσο και τους εργαζομένους είναι 100%. Δεν υπάρχουν διαθέσιμες πληροφορίες σχετικά με την πυκνότητα των μελών του IV.

Οργανώσεις εργοδοτών – σύνθεση και πυκνότητα, 2012–2019

Σημειώσεις_: *__Values είναι 100% επειδή όλες οι επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα (except__in γεωργία και τα ελεύθερα επαγγέλματα) __must είναι μέλη του WK__Ö. **__Percentage των εργαζομένων που εργάζονται σε μια establishment__that είναι μέλος οποιασδήποτε εργοδοτικής οργάνωσης που συμμετέχει σε συλλογικές bargaining._μ.δ., μη διαθέσιμη.

Κύριες οργανώσεις εργοδοτών

Εκτός από το WKÖ, το IV είναι η σημαντικότερη οργάνωση εργοδοτών στην Αυστρία. Ο τομέας συμμετοχής του περιλαμβάνει τη μεταποίηση, το διευθυντικό προσωπικό στη μεταποιητική βιομηχανία και τις επιχειρήσεις που σχετίζονται με τη μεταποιητική βιομηχανία.

Κύριες οργανώσεις εργοδοτών και ομοσπονδίες

Όσον αφορά τα γενικά οικονομικά και κοινωνικά θέματα, η τριμερής πολιτική συνεννόηση των κρατών μελών θεσμοθετείται επίσημα στο πλαίσιο της Επιτροπής Ίσης Εκπροσώπησης (Paritätische Kommission). Η επιτροπή αυτή αποτελείτο αρχικά από υψηλόβαθμους εκπροσώπους της κυβέρνησης και των τεσσάρων μεγάλων οργανώσεων των κοινωνικών εταίρων. Η επιτροπή διηύθυνε τέσσερις υποεπιτροπές: το Γνωμοδοτικό Συμβούλιο Οικονομικών και Κοινωνικών Υποθέσεων (Beirat für Wirtschafts- und Sozialfragen), την Υποεπιτροπή Διεθνών Θεμάτων (Unterausschuss für Internationale Fragen), την Υποεπιτροπή Μισθών (Lohnunterausschuss)και την Υποεπιτροπή Ανταγωνισμού και Τιμών (Wettbewerbs- und Preisunterausschuss). Από τότε που υπογράφηκε η δήλωση του Bad Ischl από τους κοινωνικούς εταίρους το 2006, η Επιτροπή Ίσης Εκπροσώπησης είχε μόνο μία υποεπιτροπή: το Γνωμοδοτικό Συμβούλιο Οικονομικών και Κοινωνικών Υποθέσεων. Η Επιτροπή Ίσης Εκπροσώπησης ήταν το επίκεντρο του τριμερούς κοινωνικού διαλόγου, όπου συζητήθηκαν θέματα ιδιαίτερης σημασίας, κοινές στρατηγικές και συντονισμένη δράση, καθώς και αναδυόμενες συγκρούσεις και εξετάστηκαν οι συστάσεις του γνωμοδοτικού συμβουλίου. Ωστόσο, ο ρόλος της επιτροπής έχει μειωθεί μετά την προσχώρηση της Αυστρίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 1995 και τη συνεδρίασή της για τελευταία φορά το 1998.

Η διαβούλευση με τους κοινωνικούς εταίρους στην Αυστρία βασίζεται στην πρακτική της μόνιμης, αλλά ανεπίσημης, συνεργασίας και όχι σε νομικούς κανονισμούς. Ο τριμερής διάλογος είναι εκτεταμένος και ασχολείται με ποικίλα θέματα σε όλους τους οικονομικούς τομείς. Ο κοινωνικός διάλογος είναι έντονα ανεπτυγμένος και ασκεί μεγάλη επιρροή στη χάραξη πολιτικής.

Εκτός από την Επιτροπή Ίσης Εκπροσώπησης, μια σειρά εθνικών και περιφερειακών συμφώνων απασχόλησης [που αναφέρονται ως τοπικά σύμφωνα απασχόλησης (TEPs)] έχουν καταρτιστεί από τις (περιφερειακές) κυβερνήσεις σε στενή συνεργασία με τους εθνικούς και περιφερειακούς κοινωνικούς εταίρους για την εφαρμογή ειδικά προσαρμοσμένων πολιτικών απασχόλησης σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. Η συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων στις κυβερνητικές πολιτικές απασχόλησης είναι πιο έντονα θεσμοθετημένη στην AMS (της οποίας το εποπτικό συμβούλιο αποτελείται από εκπροσώπους τόσο της κυβέρνησης όσο και των κοινωνικών εταίρων)· η AMS είναι το βασικό μέσο για την υλοποίηση των στόχων της αγοράς εργασίας σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. Επιπλέον, οι κοινωνικοί εταίροι εκπροσωπούνται στους οργανισμούς κοινωνικής ασφάλισης, στο BEA και σε πολλούς άλλους φορείς.

Όσον αφορά τη διμερή συνεννόηση, υπάρχει μακρά παράδοση εθελοντικής, άτυπης συνεργασίας και διαπραγμάτευσης μεταξύ των κοινωνικών εταίρων τόσο σε εθνικό όσο και σε τομεακό επίπεδο, παρά τυποποιημένων διμερών οργάνων.

Κύρια τριμερή και διμερή όργανα

Τα συμβούλια επιχείρησης (Betriebsräte) είναι τα μόνα όργανα του ιδιωτικού τομέα που εκπροσωπούν τους εργαζομένους σε επίπεδο χώρου εργασίας. Από νομική άποψη, το συμβούλιο επιχείρησης είναι ένα όργανο που μπορεί να συσταθεί σε επιχειρήσεις που απασχολούν σταθερά πέντε ή περισσότερους εργαζομένους. Ασκεί τα δικαιώματα διαβούλευσης και συμμετοχής στη λήψη αποφάσεων σε επίπεδο χώρου εργασίας που παρέχει ο νόμος στο σύνολο του εργατικού δυναμικού. Τα συμβούλια εργαζομένων μπορούν είτε να συσταθούν χωριστά για τους εργάτες και τους υπαλλήλους γραφείου, είτε να εκπροσωπούν και τις δύο κατηγορίες. Το συμβούλιο εργαζομένων εκλέγεται από το εργατικό δυναμικό – ουσιαστικά από όλους τους εργαζομένους εντός της επιχείρησης ηλικίας 16 ετών και άνω (το κατώτατο όριο ηλικίας μειώθηκε από 18 σε 16 έτη το 2021) – για περίοδο πέντε ετών. Αυτό ισχύει για όλα τα συμβούλια εργαζομένων που έχουν συσταθεί από το 2017 και μετά· Η προηγούμενη τετραετής θητεία ισχύει για τα συμβούλια εργαζομένων που υπήρχαν πριν από την ημερομηνία αυτή. Το συμβούλιο εργαζομένων εκλέγεται με αναλογική εκπροσώπηση, ενώ ο αριθμός των μελών του συμβουλίου καθορίζεται από το μέγεθος του εργατικού δυναμικού. Όσον αφορά τα δικαιώματα ενημέρωσης, διαβούλευσης και συμμετοχής στη λήψη αποφάσεων του συμβουλίου εργαζομένων, ο εργοδότης υποχρεούται να διεξάγει τακτικές συζητήσεις με το συμβούλιο και να το τηρεί ενήμερο για θέματα που αφορούν το εργατικό δυναμικό. Το σημαντικότερο μέσο για την έκφραση από το συμβούλιο επιχείρησης των δικαιωμάτων συμμετοχής του στη λήψη αποφάσεων επί συγκεκριμένου φάσματος κοινωνικών θεμάτων είναι η σύναψη συμφωνίας εργασίας (Betriebsvereinbarung) μεταξύ της διοίκησης και του συμβουλίου επιχείρησης.

Στον δημόσιο τομέα, υπάρχει μια σειρά ειδικών κανόνων σχετικά με τα όργανα εκπροσώπησης των εργαζομένων (Personalvertretung) για καθέναν από τους σημαντικότερους εργοδότες – δηλαδή, την ομοσπονδιακή κυβέρνηση, τις επαρχιακές κυβερνήσεις (Länder), τις τοπικές κυβερνήσεις και τις δημόσιες επιχειρήσεις. Οι κανόνες καθορίζονται από ειδικές νομικές διατάξεις. Οι οργανισμοί αυτοί αντιστοιχούν σε γενικές γραμμές στις επιτροπές επιχείρησης του ιδιωτικού τομέα.

Κανονισμός, σύνθεση και αρμοδιότητες του οργάνου εκπροσώπησης