Εργατικές κινητοποιήσεις και διαφορές στην Πολωνία

Το δικαίωμα στην απεργία διασφαλίζεται από το Σύνταγμα και τις συμβάσεις της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (που έχουν κυρωθεί από την Πολωνία και, ως εκ τούτου, είναι δεσμευτικές). Ειδικότερα, ο νόμος περί επίλυσης συλλογικών διαφορών του 1991 καθορίζει τους όρους και τις προϋποθέσεις της απεργίας. Για να ξεκινήσετε μια απεργία, πρέπει να πληρούνται οι ακόλουθες προϋποθέσεις.

• Η συλλογική διαφορά δεν έχει επιλυθεί λόγω αποτυχημένων διαπραγματεύσεων και ανεπιτυχούς διαμεσολάβησης.

• Η πιθανότητα απεργίας θα πρέπει να αναφέρεται στην κοινοποίηση της συλλογικής διαφοράς που παραδίδεται στον εργοδότη και η απεργία δεν μπορεί να ξεκινήσει νωρίτερα από 14 ημέρες μετά την κοινοποίηση.

• Κατά τη λήψη της απόφασης για την έναρξη απεργίας, η εκπροσώπηση των εργαζομένων στη συλλογική διαφορά θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη κατά πόσον τα αιτήματα είναι ανάλογα με τις πιθανές απώλειες που μπορεί να προκαλέσει η απεργία.

Απεργία μπορεί να προκηρυχθεί παρά τη μη τήρηση των προαναφερθεισών προϋποθέσεων, εάν οι παράνομες ενέργειες του εργοδότη εμπόδισαν τις διαπραγματεύσεις ή τη διαμεσολάβηση ή εάν ο εργοδότης λύσει τη σχέση εργασίας με τον αρχηγό της απεργίας.

Μια συλλογική διαφορά (spór zbiorowy) είναι μια εργατική διαφορά που προκύπτει ως αποτέλεσμα διαφωνίας μεταξύ της εκπροσώπησης των εργαζομένων (συνδικαλιστικές οργανώσεις) και του εργοδότη για θέματα όπως οι συνθήκες εργασίας, η αμοιβή ή οι κοινωνικές παροχές, τα δικαιώματα και η ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι των εργαζομένων ή άλλων ομάδων εργαζομένων που δικαιούνται να συμμετέχουν σε συνδικαλιστικές οργανώσεις. Ορισμένες επαγγελματικές ομάδες δεν έχουν δικαίωμα να συνάπτουν συλλογικές διαφορές: αστυνομικοί και λειτουργοί της συνοριοφυλακής (Straż Graniczna), της κρατικής σωφρονιστικής υπηρεσίας (Służba Więzienna), της κρατικής πυροσβεστικής υπηρεσίας και της Ανώτερης Βουλής Ελέγχου (κρατικός ελεγκτής).

Εάν η διαδικασία διαμεσολάβησης δεν φαίνεται να οδηγεί σε επίλυση της συλλογικής διαφοράς εντός του νόμιμου χρονικού πλαισίου (η «περίοδος χάριτος» των δύο εβδομάδων για την επιδίωξη επίλυσης της διαφοράς μέσω διαπραγματεύσεων και/ή διαμεσολάβησης), η συνδικαλιστική οργάνωση που κίνησε τη συλλογική διαφορά έχει το δικαίωμα να προκηρύξει εφάπαξ προειδοποιητική απεργία διάρκειας που δεν υπερβαίνει τις δύο ώρες.

Για να υπερασπιστούν τα δικαιώματα και τα συμφέροντα των εργαζομένων που δεν έχουν το δικαίωμα της απεργίας, οι συνδικαλιστικές οργανώσεις σε άλλους χώρους εργασίας μπορούν να ξεκινήσουν απεργία αλληλεγγύης που δεν διαρκεί περισσότερο από μισή εργάσιμη ημέρα.

Ο νόμος ορίζει ότι μπορούν να χρησιμοποιηθούν άλλες μορφές συνδικαλιστικής δράσης εάν οι νομικές διαδικασίες που προβλέπονται από το νόμο για τη συλλογική επίλυση διαφορών δεν έφεραν αποτέλεσμα, παρά το γεγονός ότι εκτελέστηκαν δεόντως. Αυτές οι «άλλες μορφές δράσης διαμαρτυρίας» δεν κατονομάζονται ρητά, αλλά πρέπει να πληρούν τις ακόλουθες προϋποθέσεις: δεν προκαλούν βλάβη στην υγεία και τη ζωή, δεν προκαλούν διακοπή της εργασίας και δεν παραβιάζουν το νόμο. Οι εργαζόμενοι που δεν απολαμβάνουν το δικαίωμα στην απεργία μπορούν επίσης να καταφύγουν σε αυτές τις «άλλες μορφές δράσης διαμαρτυρίας».

Οι αγρότες έχουν το δικαίωμα να διαμαρτύρονται σύμφωνα με συγκεκριμένους κανόνες που καθορίζονται από τις συνδικαλιστικές οργανώσεις των αγροτών.

Υπάρχουν και άλλες μορφές συνδικαλιστικής δράσης που δεν κατονομάζονται ρητά από το νόμο, αλλά αναγνωρίζονται στην επίσημη αναφορά και στην εγχώρια βιβλιογραφία: εργασία με κανόνα, άρνηση υπερωριών, στάση εργασίας, αποκλεισμός, κατάληψη και διαμαρτυρία πείνας.

Οι εργαζόμενοι που εργάζονται για το κράτος, την κεντρική κυβέρνηση, την τοπική δημόσια διοίκηση, τα δικαστήρια και τις εισαγγελίες δεν έχουν δικαίωμα απεργίας. Επιπλέον, υπάρχουν διάφοροι τύποι χώρων εργασίας όπου δεν επιτρέπονται απεργίες, συμπεριλαμβανομένης της αστυνομίας, των ενόπλων δυνάμεων, των υπηρεσιών πληροφοριών, της συνοριοφυλακής, της κρατικής σωφρονιστικής υπηρεσίας, των τελωνείων (Służba Celno-Skarbowa) και της κρατικής πυροσβεστικής υπηρεσίας.

Εξελίξεις στις απεργιακές κινητοποιήσεις, 2017–2022

Σημειώσεις: * Από αυτούς, οι 1.520 ήταν στον τομέα της εκπαίδευσης. ** Από αυτούς, 9.673 ήταν στον τομέα της εκπαίδευσης. *** Από αυτούς, οι 9.046 ήταν στον τομέα της εκπαίδευσης. **** Από αυτούς, οι 19.294 ήταν στον τομέα της εκπαίδευσης.

Μηχανισμοί συλλογικής επίλυσης διαφορών

Οι κύριοι συλλογικοί μηχανισμοί επίλυσης εργατικών διαφορών περιγράφονται παρακάτω.

Διαπραγματεύσεις: Τα μέρη της συλλογικής διαφοράς διαπραγματεύονται μόνα τους για να επιδιώξουν την επίλυση της διαφοράς.

Διαμεσολάβηση: Μετά την αποτυχία των διαπραγματεύσεων, τα μέρη ζητούν τον διορισμό διαμεσολαβητή (από τον επίσημο κατάλογο διαμεσολαβητών που τηρείται από το MRPiPS), με αμοιβαία συναίνεση και των δύο μερών. Εάν τα μέρη δεν είναι σε θέση να συναινέσουν, ο διαμεσολαβητής διορίζεται μονομερώς από το MRPiPS.

Διαιτησία: Εάν η διαμεσολάβηση είναι αντιπαραγωγική, αντί να καλέσει απεργία (την οποία δικαιούνται), η πλευρά των εργαζομένων μπορεί να ζητήσει την επίλυση της διαφοράς από το Συμβούλιο Κοινωνικής Διαιτησίας (Kolegium Arbitrażu Społecznego), ειδικό όργανο δικαστηρίου.

Αποστολή καλής θέλησης: Η αποστολή καλής θέλησης είναι μια ειδική οδός επίλυσης διαφορών για την επίλυση διαφορών στις εργασιακές σχέσεις οι οποίες, για νομικούς λόγους (το εύρος των ζητημάτων που πρέπει να υποβληθούν σε συλλογικές διαφορές ορίζεται ρητά από το νόμο), δεν μπορούν να κλιμακωθούν σε επίσημη συλλογική διαφορά. Αποστολές καλής θέλησης μπορούν να πραγματοποιηθούν από το περιφερειακό συμβούλιο κοινωνικού διαλόγου.

Δεν έχουν σημειωθεί σημαντικές αλλαγές στη νομοθεσία από το πρώτο τρίμηνο του 2023.

Ατομικοί μηχανισμοί επίλυσης διαφορών

Υπάρχουν δύο βασικοί τρόποι επίλυσης μεμονωμένων διαφορών:

1. δικαστικά – δηλαδή, ενώπιον των εργατοδικείων, τα οποία αναγνωρίζουν υποθέσεις και επιλύουν τις διαφορές έγκυρα

2. εξωδικαστικά, με έναν από τους ακόλουθους τρόπους:

• επιτροπή συμβιβασμού σε επίπεδο χώρου εργασίας (zakładowa komisja pojednawcza), κατόπιν αιτήματος του εργαζομένου, η οποία μπορεί να επιδιώξει την επίλυση της διαφοράς με αυτόν τον τρόπο πριν προσφύγει στο δικαστήριο – το όργανο συγκροτείται από τον εργοδότη και τη συνδικαλιστική οργάνωση σε επίπεδο επιχείρησης (ή αποκλειστικά από τον εργοδότη εάν δεν υπάρχει συνδικαλιστική οργάνωση) και πρέπει να επιλύσει τη διαφορά εντός 14 ημερών

• διαμεσολάβηση κατόπιν αιτήματος του εργαζομένου ή του εργοδότη, ο οποίος μπορεί να επιδιώξει την επίλυση της διαφοράς με αυτόν τον τρόπο πριν από την προσφυγή στο δικαστήριο (η διαμεσολάβηση μπορεί να κινηθεί ακόμη και κατά τη διάρκεια της δικαστικής διαδικασίας) – η διαμεσολάβηση αυτού του είδους δεν ρυθμίζεται από το εργατικό δίκαιο, αλλά από το αστικό δίκαιο

Χρήση μηχανισμών επίλυσης διαφορών, 2012–2018

Σημείωση: Δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία σχετικά με τον αριθμό των διαφορών και διαφωνιών που επιλύονται μέσω αποστολών διαιτησίας και καλής θέλησης, αλλά το MRPiPS δηλώνει ότι η εμφάνιση του πρώτου είναι πολύ σπάνια και δεν υπάρχουν προσβάσιμες πληροφορίες σχετικά με το δεύτερο.

Πηγή: Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej (2023)