Ο όρος «κατώτατες αποδοχές» αναφέρεται σε διάφορους κανονιστικούς περιορισμούς της ελάχιστης δυνατής αμοιβής που καταβάλλεται από τους εργοδότες στους εργαζομένους. Οι νόμιμες κατώτατες αποδοχές ρυθμίζονται βάσει νόμων ή επίσημων καταστατικών. Οι κατώτατες αποδοχές που συμφωνούνται σε συλλογική βάση προβλέπονται σε συλλογικές συμβάσεις μεταξύ συνδικαλιστικών οργανώσεων και εργοδοτών.
Τα περισσότερα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν θεσμοθετημένoυς νόμιμους κατώτατους μισθούς, ωστόσο το επίπεδο, οι μηχανισμοί προσαρμογής και η κάλυψή τους παρουσιάζουν αποκλίσεις. Η Αυστρία, η Δανία, η Φινλανδία, η Ιταλία και η Σουηδία ορίζουν τους κατώτατους μισθούς στο πλαίσιο συλλογικών συμβάσεων, ενώ η Κύπρος προβλέπει συντελεστές αμοιβών για διάφορα επαγγέλματα.
Τα θεσμικά όργανα της ΕΕ διακήρυξαν από κοινού τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων τον Νοέμβριο του 2017, με τον οποίο δήλωσαν τη δέσμευση της ΕΕ για δίκαιους μισθούς για τους εργαζομένους. Η δέσμευση αυτή περιλαμβάνει τη διασφάλιση επαρκών μισθών για τους εργαζομένους, ώστε οι ίδιοι και οι οικογένειές τους να μπορούν να έχουν ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης, καθώς και τη διασφάλιση της ικανότητας των εργαζομένων χαμηλής ειδίκευσης και των νέων εργαζομένων να βρίσκουν απασχόληση, καθιστώντας παράλληλα την εργασία οικονομικά ελκυστική.
Η νέα Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία ανέλαβε καθήκοντα τον Δεκέμβριο του 2019, επανέλαβε αυτή τη δέσμευση, θέτοντας στην ημερήσια διάταξη μια μεταρρυθμιστική πρωτοβουλία για έναν κατώτατο μισθό σε επίπεδο ΕΕ. Το όραμα της Επιτροπής για μια ισχυρή κοινωνική Ευρώπη προετοιμάζει το έδαφος για ένα σχέδιο δράσης για την υλοποίηση του κοινωνικού πυλώνα . Στις 28 Οκτωβρίου του 2020, η Επιτροπή υπέβαλε πρόταση οδηγίας της ΕΕ για επαρκείς κατώτατους μισθούς, μετά από δύο γύρους διαβουλεύσεων με τους κοινωνικούς εταίρους τον Φεβρουάριο και τον Ιούνιο. Στόχος είναι, έως το 2024, όλοι οι εργαζόμενοι στην ΕΕ να αμείβονται με δίκαιο και επαρκή μισθό, ανεξάρτητα από τον τόπο διαμονής τους.
Το έργο του Eurofound σχετικά με τους κατώτατους μισθούς συνδέεται με την προτεραιότητα της Επιτροπής για την περίοδο 2019-2024 σχετικά με μια οικονομία στην υπηρεσία των ανθρώπων.
· Οι γυναίκες υπερεκπροσωπούνται μεταξύ των εργαζομένων με κατώτατο μισθό σε όλα σχεδόν τα κράτη μέλη, ανεξάρτητα από τον τρόπο με τον οποίο ορίζονται οι εργαζόμενοι με κατώτατο μισθό.
· Το 2017 ένας στους 10 εργαζόμενους στην ΕΕ αμειβόταν με μισθό περίπου στο επίπεδο του κατώτατου μισθού (+/- 10%).
· Το 2019 πολλές χώρες της ΕΕ συζητούσαν την περαιτέρω αύξηση των κατώτατων μισθών μετά το 2020, εν μέρει σε σχέση με κάποιον σχετικό στόχο, εν μέρει σε απόλυτες τιμές.
· Οι θεσμοθετημένοι κατώτατοι μισθοί έχουν γίνει δικαιότεροι σε σύγκριση με τους μισθούς άλλων εργαζομένων από τις αρχές της νέας χιλιετίας, όταν η σύγκριση αφορά τους κατώτατους μισθούς με τους μέσους μισθούς όλων των εργαζομένων.
· Παρά την ανοδική τάση, στην πλειονότητα των χωρών οι κατώτατοι μισθοί παραμένουν κάτω του 60% ή ακόμη και του 50% των μέσων μισθών. Αυτό ισχύει ιδίως στα κράτη μέλη της ΕΕ της Κεντρικής και της Ανατολικής Ευρώπης, τα οποία στις αρχές της χιλιετίας είχαν ως αφετηρία πολύ χαμηλές σχετικές τιμές, ενώ εξακολουθούν να θέτουν στόχους γύρω ή κάτω από το 50% στους οικείους κανονισμούς για τους κατώτατους μισθούς.
· Σε γενικές γραμμές, 7 στους 10 εργαζομένους που λαμβάνουν τον κατώτατο μισθό αναφέρουν ότι αντιμετωπίζουν δυσκολίες για να καλύψουν τις βασικές τους ανάγκες, σε σύγκριση με τους λιγότερους από 5 από τους 10 εργαζομένους των λοιπών κατηγοριών. Ωστόσο, οι αριθμοί αυτοί παρουσιάζουν σημαντικές αποκλίσεις από χώρα σε χώρα. Για παράδειγμα, ποσοστό μικρότερο του 10% των εργαζομένων που λαμβάνουν τον κατώτατο μισθό θεωρεί δύσκολη έως πολύ δύσκολη την κάλυψη των βασικών του αναγκών στη Γερμανία, τη Δανία, τη Σουηδία και τη Φινλανδία, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό κυμαίνεται μεταξύ του 50% έως 60% στη Βουλγαρία, την Κροατία και την Κύπρο και στο 80% στην Ελλάδα.
· Οι κυβερνήσεις σε ολόκληρη την Ευρώπη αντιδρούν με μέτρα σταθεροποίησης του εισοδήματος όσων επηρεάζονται από την κρίση της πανδημίας του COVID-19. Οι κατώτατοι μισθοί μπορούν να διαδραματίσουν κάποιον ρόλο στο μείγμα πολιτικής για τη σταθεροποίηση των εισοδημάτων και, κατά συνέπεια, να συμβάλουν ως αντιστάθμισμα στην καθοδική πορεία που οδηγεί σε ύφεση ή σε οικονομική κρίση.
· Η βάση δεδομένων EU PolicyWatch του Eurofound δείχνει επίσης ότι οι κυβερνήσεις έχουν αναφερθεί συχνά στον νόμιμο κατώτατο μισθό κατά τον καθορισμό ανώτατων ή κατώτατων ορίων για το επίπεδο παροχών στήριξης του εισοδήματος, όπως οι παροχές μειωμένου ωραρίου εργασίας.
· Ιδιαίτερα έντονα πλήττονται από την πανδημία COVID-19 τομείς και επαγγέλματα με μεγαλύτερα ποσοστά εργαζομένων που αμείβονται με τον κατώτατο μισθό: οι εργαζόμενοι στη γεωργία (15% οι εργαζόμενοι με κατώτατο μισθό στον τομέα και περίπου 20% για ορισμένες γεωργικές θέσεις εργασίας), το λιανικό εμπόριο (13%) ή οι καθαριστές και οι βοηθοί (25 %) συγκαταλέγονται μεταξύ των ατόμων που συντηρούν τη λειτουργία μιας κοινωνίας σε περιόδους κοινωνικής αποστασιοποίησης και περιορισμού της κυκλοφορίας.
· Άλλοι τομείς και επαγγέλματα με μεγαλύτερα ποσοστά εργαζομένων που αμείβονται με τον κατώτατο μισθό —ιδίως εκείνων οι οποίοι απασχολούνται στον τομέα της διαμονής και της φιλοξενίας (16 %), των τεχνών, της ψυχαγωγίας, της αναψυχής ή ως οικιακοί βοηθοί (14 %) ή των εργαζομένων στον τομέα των προσωπικών υπηρεσιών (16 %) — συγκαταλέγονται μεταξύ εκείνων που επλήγησαν από τις επιπτώσεις των μέτρων για τη δημόσια υγεία αμέσως μετά την έναρξη της πανδημίας COVID-19.
Most EU Member States have a statutory minimum wage. But its level, adjustment mechanisms and coverage vary.
Eurofound’s e-survey on Living, working and COVID-19 shows that nearly half of households are struggling to make ends meet.
Eurofound provides regular updates on pay in the EU, including an annual study on how minimum wage rates have developed across the EU (as well as Norway and the UK), reviewing how national governments and social partners engage in setting new rates. It also looks at the concept of a living wage, aimed at guaranteeing workers and their families a decent level of living and social participation in response to the inadequacy of income for many working households reliant on existing statutory minimum wage rates.
The annual review on minimum wages for 2023 summarises how minimum wage rates were set during 2022.
In an earlier study on pay in Europe in the 21st century , Eurofound explored the implications of a hypothetical scenario of a minimum wage coordinated at EU level and set at 60% of the median national wage.
COVID-19 is likely to impact the ongoing minimum wage debate, as many workers delivering essential services during the pandemic are at the bottom of the pay ladder, like workers in retail, food-supply chains or care roles. Others low-wage workers, like workers in the accommodation and food sector, or in leisure and entertainment services, have been the first affected by unemployment. With unemployment on the rise, it will be important to see how minimum wages can contribute to the policy mix governments and social partners are currently applying to cushion the economic and social impacts. Eurofound’s e-survey on Living, working and COVID-19 shows that nearly half of households are already struggling to make ends meet. Minimum wages could play a policy role in stabilising incomes.
Most EU countries have a statutory minimum wage. A related but distinct concept is that of a living wage, which is a wage designed to secure a basic but acceptable standard of living for its earner (and, in some cases, household dependents). The living wage rate is based on a detailed, regularly updated costing of the basic services and goods required for such a standard of living and is intended in part to reflect the inadequacy of prevailing statutory minima for that end. Living wage campaigns are generally voluntary and rely on coalitions of interest groups, trade unions and employers working together. These campaigns can take on an advocacy role (Ireland) as well as an accreditation role (UK) where organisations are formally accredited as living wage employers. In line with the fair wage provisions set out in the Social Pillar, Eurofound research aims to provide policymakers with a practical guide to the living wage concept.
Most EU Member States have a statutory national minimum wage in place, although its level, adjustment mechanisms and coverage vary. Austria, Denmark, Finland, Italy and Sweden have minimum wages set within collective agreements, while Cyprus has statutory rates for different occupations.
The EU institutions jointly proclaimed the European Pillar of Social Rights in November 2017, setting out the EU’s commitment to fair wages for workers. This includes ensuring adequate wages for workers to allow them and their families to have a decent standard of living, safeguarding the ability of the low-skilled and young workers to find employment, while also making work financially attractive.
The new European Commission, which took office in December 2019, reiterated this commitment, putting a reform initiative for an EU minimum wage on the agenda. The Commission’s vision for a strong social Europe prepares the way for an Action Plan to implement the Social Pillar. On 28 October 2020, the Commission put forward a proposal for an EU Directive on adequate minimum wages. This was followed by a political agreement between the European Parliament and the Member States on 7 June 2022. The Minimum Wages Directive was adopted in October 2022. The aim is that by 2024 all workers in the EU should earn a fair and adequate wage, no matter where they live.
Eurofound’s work on minimum wages links in with the Commission’s 2019–2024 priority on an economy that works for people.
Το Eurofound παρέχει τακτικές ενημερώσεις σχετικά με τις αμοιβές στην ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης ετήσιας μελέτης σχετικά με την εξέλιξη των κατώτατων μισθών σε ολόκληρη την ΕΕ (καθώς και στη Νορβηγία και το Ηνωμένο Βασίλειο), η οποία εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο οι εθνικές κυβερνήσεις και οι κοινωνικοί εταίροι συμμετέχουν στον καθορισμό νέων μισθών. Εξετάζει επίσης την έννοια του μισθού διαβίωσης, με στόχο τη διασφάλιση για τους εργαζόμενους και στις οικογένειές τους ενός αξιοπρεπούς επιπέδου διαβίωσης και της κοινωνικής συμμετοχής για την αντιμετώπιση της ανεπάρκειας του εισοδήματος πολλών εργαζόμενων νοικοκυριών που εξαρτώνται από τους ισχύοντες νόμιμους κατώτατους μισθούς.
Η ετήσια αναθεώρηση των κατώτατων μισθών για το 2021 συνοψίζει τον τρόπο με τον οποίο καθορίστηκαν οι κατώτατοι μισθοί κατά τη διάρκεια του 2020 –του έτους που σηματοδοτήθηκε από την πανδημία COVID-19. Εξετάζει τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν οι εθνικοί φορείς λήψης αποφάσεων και τον τρόπο με τον οποίο αντέδρασαν στις προκλήσεις των οικονομικών και κοινωνικών επιπτώσεων της πανδημίας κατά τη λήψη αποφάσεων σχετικά με τον κατώτατο μισθό. Καταγράφει τον βαθμό στον οποίο οι κατώτατοι μισθοί αναφέρονται στα μέτρα στήριξης που σχετίζονται με τη νόσο COVID-19. Εξετάζει την πρόοδο που έχει σημειωθεί σχετικά με την πρωτοβουλία της ΕΕ για επαρκείς κατώτατους μισθούς και καταγράφει τις αντιδράσεις των κοινωνικών εταίρων και των εθνικών φορέων λήψης αποφάσεων σε επίπεδο ΕΕ.
Σε προηγούμενη μελέτη σχετικά με τις αμοιβές στην Ευρώπη τον 21ο αιώνα , το Eurofound διερεύνησε τις επιπτώσεις ενός υποθετικού σεναρίου κατώτατου μισθού, στο οποίο ο κατώτατος μισθός συντονίζεται σε επίπεδο ΕΕ και ορίζεται ως το 60% του εθνικού διάμεσου μισθού.
Η COVID-19 είναι πιθανό να επηρεάσει την τρέχουσα συζήτηση για τον κατώτατο μισθό, καθώς πολλοί από τους εργαζόμενους οι οποίοι παρέχουν βασικές υπηρεσίες κατά τη διάρκεια της πανδημίας, όπως οι εργαζόμενοι στο λιανικό εμπόριο, οι αλυσίδες εφοδιασμού τροφίμων ή οι εργαζόμενοι σε υπηρεσίες παροχής φροντίδας, βρίσκονται στο χαμηλότερο επίπεδο της μισθολογικής κλίμακας. Άλλοι χαμηλόμισθοι εργαζόμενοι, όπως οι εργαζόμενοι στον τομέα της στέγασης και της εστίασης, ή στον τομέα των υπηρεσιών αναψυχής και ψυχαγωγίας, ήταν οι πρώτοι που επλήγησαν από την ανεργία. Δεδομένης της αύξησης της ανεργίας, θα είναι σημαντικό να εξεταστεί ο τρόπος με τον οποίο οι κατώτατοι μισθοί μπορούν να συμβάλουν στο μείγμα πολιτικών που εφαρμόζουν στην παρούσα φάση οι κυβερνήσεις και οι κοινωνικοί εταίροι για την άμβλυνση των οικονομικών και κοινωνικών επιπτώσεων. Η ηλεκτρονική έρευνα του Eurofound με τίτλο Διαβίωση, εργασία και COVID-19 δείχνει ότι σχεδόν τα μισά νοικοκυριά δυσκολεύονται ήδη να αντεπεξέλθουν στις υποχρεώσεις τους. Οι κατώτατοι μισθοί θα μπορούσαν να διαδραματίσουν πολιτικό ρόλο στη σταθεροποίηση των εισοδημάτων.
Οι περισσότερες χώρες της ΕΕ έχουν θεσπίσει νόμιμους κατώτατους μισθούς. Συναφή ωστόσο διακριτή έννοια αποτελεί ο μισθός διαβίωσης, ο οποίος είναι μισθός σχεδιασμένος για την εξασφάλιση ενός βασικού αλλά αποδεκτού βιοτικού επιπέδου για τον εργαζόμενο (και, σε ορισμένες περιπτώσεις, για τα συντηρούμενα μέλη του νοικοκυριού). Ο μισθός διαβίωσης βασίζεται σε λεπτομερή και τακτικά επικαιροποιούμενη κοστολόγηση των βασικών υπηρεσιών και αγαθών που απαιτούνται για το εν λόγω βιοτικό επίπεδο και έχει εν μέρει ως στόχο να αντικατοπτρίζει την ανεπάρκεια των νομίμων ελάχιστων ορίων που ισχύουν για τον σκοπό αυτό. Οι εκστρατείες για τους μισθούς διαβίωσης είναι γενικά εθελοντικές και βασίζονται στη συνεργασία συνασπισμών ομάδων συμφερόντων, συνδικαλιστικών οργανώσεων και εργοδοτών. Οι εκστρατείες αυτές μπορούν να αναλάβουν ρόλο υπεράσπισης (Ιρλανδία), καθώς και ρόλο διαπίστευσης (Ηνωμένο Βασίλειο), όπου οι οργανισμοί φέρουν επίσημη διαπίστευση ως εργοδότες που καταβάλλουν μισθούς διαβίωσης. Σύμφωνα με τις διατάξεις περί δίκαιων μισθών που ορίζονται στον κοινωνικό πυλώνα, η έρευνα του Eurofound έχει ως στόχο να παράσχει στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής έναν πρακτικό οδηγό για την έννοια του μισθού διαβίωσης.
Κατόπιν αιτήματος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της Επιτροπής, το Eurofound θα υλοποιήσει πιλοτικό έργο σχετικά με τις αλλαγές στους κατώτατους μισθούς στην ΕΕ από το 2021 έως το 2023. Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. την ενότητα «Συνεχιζόμενες εργασίες» παρακάτω.
