Rokowania zbiorowe w Bułgarii

Zgodnie z kodeksem pracy (art. 51) układy zbiorowe pracy w Bułgarii są zawierane na szczeblu przedsiębiorstwa, oddziału lub sektora oraz na szczeblu gminnym. Na pierwszych dwóch poziomach można zawrzeć tylko jeden układ zbiorowy pracy. Zazwyczaj porozumienia branżowe lub sektorowe określają ogólne i minimalne elementy jakości pracy, które w większości przypadków nie mogą być wyższe niż te określone w przepisach prawa pracy. Partnerzy społeczni zaangażowani w układ zbiorowy pracy na poziomie przedsiębiorstwa mogą negocjować korzystniejsze klauzule dotyczące lepszych warunków pracy. Na szczeblu gminy układy zbiorowe są zawierane w odniesieniu do działań finansowanych z budżetów gmin, takich jak edukacja, opieka zdrowotna i usługi społeczne (układ zbiorowy na szczeblu gminy).

Nie ma koordynacji negocjacji płacowych. Decentralizacja negocjacji płacowych jest typową tendencją dla Bułgarii od 1989 r., a nasiliła się podczas kryzysu finansowego w latach 2007–2008".

Układy zbiorowe pracy obowiązują partnerów społecznych, którzy podpisali układ, ale także dla osób niebędących członkami związków zawodowych, które mogą przystąpić do układu zbiorowego pod pewnymi warunkami, zgodnie z kodeksem pracy.

NICA prowadzi zintegrowaną bazę danych dla CLA i CLD. Służy jako punkt odniesienia i umożliwia dostarczanie informacji na temat układów zbiorowych pracy (CBA) i sporów zbiorowych pracy. Krajowe statystyki za lata 2010–2021 dostarczone przez NICA obejmują również sektor publiczny, edukację i zdrowie. W latach 2010–2014 prawie połowa układów zbiorowych pracy na szczeblu przedsiębiorstwa zajmowała się edukacją. Pozostałe sektory, w których udział układów zbiorowych pracy wynosił ponad 6%, to zdrowie, produkcja i administracja państwowa. Według NICA w 2021 r. ponad 80 % zawartych analiz kosztów i korzyści oraz załączników do nich dotyczyło sektora usług, ponad 15 % sektora przemysłowego, a 4 % sektora rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa. W latach 2010–2021 14,1 % analiz kosztów i korzyści oraz aneksów do nich przypadło na sektor prywatny, a 85,9 % na sektor publiczny.

Z raportu NICA z 2016 r. na temat układów zbiorowych pracy wynika, że w 2016 r. układy zbiorowe pracy objęły około 290 000 pracowników, z czego 38 701 pracowało w administracji państwowej, 88 000 było zatrudnionych w przemyśle, a 155 000 było zatrudnionych w usługach (62,6% wszystkich układów zbiorowych). Do końca 2021 r., w porównaniu z rokiem bazowym 2011, liczba pracowników objętych układami zbiorowymi pracy obowiązującymi na poziomie przedsiębiorstwa wzrosła o ponad 10 punktów procentowych. W latach 2017-2018 nastąpił znaczny wzrost o 245,1 punktów procentowych w przypadku pracowników rządowych w wyniku porozumienia dla pracowników zatrudnionych w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych (NICA, 2021a).

Zgodnie z zasadami udzielania i wymiany informacji pomiędzy NICA a Agencją Wykonawczą Głównej Inspekcji Pracy, NICA ma dostęp do Rejestru Układów Zbiorowych Pracy Głównej Inspekcji Pracy.

Dane statystyczne na szczeblu europejskim wskazują, że zasięg zbiorowych negocjacji płacowych wynosi od 17 % (2019 r.) do 34 % (2010 r.) w przedsiębiorstwach sektora prywatnego i sugeruje spadek zasięgu od 2010 r.

Zakres zbiorowych negocjacji płacowych dla pracowników

Uwagi: * Przedsiębiorstwa sektora prywatnego zatrudniające >10 pracowników (NACE B-S); możliwych jest wiele odpowiedzi. ** Przedsiębiorstwa zatrudniające >10 pracowników (NACE B-S, z wyłączeniem O); jedna odpowiedź dla każdej jednostki lokalnej; ponad 50% pracowników objętych takim układem; odsetek pracowników zatrudnionych w jednostkach lokalnych, w których ponad 50% pracowników jest objętych układem zbiorowym pracy w stosunku do całkowitej liczby pracowników objętych badaniem.
: kody zestawów danych online: [earn_ses10_01], [earn_ses14_01], [earn_ses18_01].: Online dataset codes: [earn_ses10_01], [earn_ses14_01], [earn_ses18_01].

Wynagrodzenie wyższe od płacy minimalnej zostało uzgodnione w 29 proc. układów zbiorowych pracy na szczeblu zakładowym, obejmujących 29 proc. pracowników. Spośród 1 515 układów zbiorowych na poziomie przedsiębiorstwa obowiązujących na dzień 31 grudnia 2021 r., 508 – czyli 33,5% (obejmujących 102 895 pracowników, czyli 29,2% wszystkich zatrudnionych w Bułgarii) – obejmuje negocjacje w sprawie płacy minimalnej w przedsiębiorstwie wyższej niż obecna minimalna płaca ustawowa (650 BGN). Główna obserwacja jest taka, że od 2017 r. liczba układów zbiorowych pracy rośnie, ale liczba objętych nimi pracowników maleje.

Źródło: NICA, 2021a.

Główne kwestie związane z rokowaniami, objęte wszystkimi poziomami układów zbiorowych pracy, są związane z zatrudnieniem, wynagrodzeniem i warunkami pracy.

Układy zbiorowe pracy na szczeblu branżowym (sektorowym) obejmują ogólne kwestie specyficzne dla danego sektora, takie jak szczegółowe informacje na temat premii za wydajność, jakość pracy, niebezpieczne warunki pracy, czas pracy, bezpieczeństwo i higiena pracy, procedury zwolnień, ochrona przed dyskryminacją, równowaga między życiem zawodowym a prywatnym oraz kwestie związane z informacją i konsultacjami.

Układy zbiorowe pracy na szczeblu gminnym dotyczą działań takich jak edukacja, opieka zdrowotna i kultura, które są finansowane z budżetów gmin. Komunalne układy zbiorowe pracy nie mogą zapewniać mniej korzystnych warunków zatrudnienia i pracy niż sektorowe układy zbiorowe.

Układy zbiorowe na poziomie przedsiębiorstwa są bardziej szczegółowe i obejmują wymagania kwalifikacyjne, konkretny czas pracy i urlop, stawki wynagrodzenia, bezpieczeństwo i higienę pracy, ubezpieczenie społeczne, działalność związków zawodowych, procedury sporne i świadczenia socjalne.

Na szczeblu krajowym nie ma rokowań zbiorowych, chociaż dialog społeczny na szczeblu krajowym jest reprezentowany w NTCC, gdzie omawiane są wszystkie zmiany legislacyjne i polityki związane z pracą. W Bułgarii obowiązuje płaca minimalna, która jest ustalana przez rząd po konsultacjach z pracodawcami i związkami zawodowymi w NTCC.

Od 2012 r. łączna liczba efektywnych układów zbiorowych pracy w przedsiębiorstwach systematycznie spada, z 2 084 w roku bazowym 2011 do 1 820 w 2017 r. (spadek o ok. 13%) i 1 682 w 2019 r. (spadek o ok. 23%). W ciągu ostatnich trzech lat zmniejszyła się liczba skutecznych układów zbiorowych pracy na poziomie przedsiębiorstwa. Na poziomie gmin i sektorów/branż liczba ta pozostała prawie taka sama.

Efektywne układy zbiorowe pracy według poziomu rokowań na koniec roku, 2011–2022

Źródło: NICA, 2022.

Poziomy rokowań zbiorowych, 2022 r.

Uwagi: Ustawowa płaca minimalna jest określona w przepisach. Układy zbiorowe pracy mogą ustalać płacę minimalną na poziomie sektora/przedsiębiorstwa, ale nie niższą niż ustawowa płaca minimalna w danym kraju. Czas pracy jest również ustalany zgodnie z przepisami. Układy zbiorowe pracy na poziomie przedsiębiorstwa mogą czasami określać czas pracy i zmiany w przepisach prawnych.
: opracowanie własne.: Authors’ own elaboration.

Nie istnieje żadna informacja porównawcza ani specjalistyczne przepisy określające, w jaki sposób poziomy są ze sobą powiązane. Jedną z możliwych praktyk może być sytuacja, w której – jeżeli przedsiębiorstwo działa w sektorze, w którym obowiązuje układ zbiorowy pracy, umowa zakładowa będzie wykorzystywać większość lub wszystkie postanowienia uzgodnione dla tego sektora i będzie starała się uaktualnić przynajmniej niektóre z nich. Są jednak firmy, które mają bardzo szczegółowe i kompleksowe układy zbiorowego pracy. W 2017 r. w sektorach K, L, N, O i S (w 2014 r. w sektorach J, K, L, M, N, O i S. Patrz kody NACE w sekcji "Płace")nie było sektorowych układów zbiorowych pracy, ale istniały układy zbiorowe pracy na poziomie przedsiębiorstwa (według NICA).

Kodeks pracy określa maksymalny czas trwania układów zbiorowych na dwa lata i ten okres jest zazwyczaj przyjmowany. W związku z tym nie ma określonego miesiąca ani pory roku, w której zazwyczaj rozpoczynają się negocjacje. Negocjacje wszczyna się zazwyczaj na trzy miesiące przed wygaśnięciem poprzedniego układu zbiorowego. Dotyczy to układów zbiorowych pracy sektorowych/branżowych i zakładowych, pod warunkiem że umowy zakładowe są zgodne z obowiązującymi minimalnymi poziomami na poziomie sektorowym/branżowym.

Sektorowe układy zbiorowe pracy ustalają płacę minimalną dla danego sektora (z indywidualnymi różnicami w zależności od poziomu wykształcenia, charakteru pracy i czasu pracy). Pracodawca może ją przyjąć lub podwyższyć (lub obniżyć w przypadkach odstępstwa), biorąc pod uwagę sytuację ekonomiczną firmy, przy czym wynagrodzenie nie może być niższe niż minimalne wynagrodzenie ustawowe.

Wertykalna koordynacja układów zbiorowych pracy (rozdział 4 kodeksu pracy z 1986 r.) została zastąpiona tradycyjnym rodzajem rokowań zbiorowych, obejmującym negocjacje między równymi partnerami lub ich przedstawicielami. Najważniejszym rodzajem układów zbiorowych pracy w Bułgarii są układy zbiorowe pracy na poziomie przedsiębiorstw, a następnie układy zbiorowe pracy branżowe/sektorowe.

Zgodnie z Kodeksem pracy (art. 54b § 4):

w przypadku zawarcia układu zbiorowego na poziomie sektorowym lub branżowym między wszystkimi reprezentatywnymi organizacjami pracowników i pracodawców w danym sektorze lub branży, Minister Pracy i Polityki Społecznej może, na ich wspólny wniosek, rozszerzyć zakres stosowania umowy lub jej poszczególnych klauzul we wszystkich przedsiębiorstwach danego sektora lub branży.

Rola sektorowych układów zbiorowych wzrosła od lat 2010–2011, kiedy to weszła w życie klauzula rozszerzająca je na wszystkie przedsiębiorstwa z danego sektora. Minister Pracy i Polityki Społecznej, po konsultacjach z partnerami społecznymi, przedłużył obowiązywanie układów zbiorowych w sektorze wodociągów (luty 2010 r.) i kanalizacji (wrzesień 2012 r.), browarnictwie (maj 2010 r., listopad 2011 r., wrzesień 2013 r., maj 2022 r.), papieru celulozowego (sierpień 2010 r., lipiec 2012 r.), przetwórstwa drewna i meblarstwa (2010 r.), górnictwa (maj 2011 r.), hutnictwa (2011 r.) oraz poszukiwania, wydobycia i przetwarzania surowców mineralnych (maj 2011 r., Czerwiec 2018 r.). Rejestr Układów Zbiorowych Pracy Głównego Inspektoratu Pracy zawiera informacje o przedłużonych, trwających i wygasłych układach zbiorowych pracy. Decyzje o przedłużeniu sektorowych układów zbiorowych pracy są również dostępne w tym rejestrze. Mechanizm przedłużenia jest stosowany w latach 2012–2014. Na przykład branżowy (branżowy) układ zbiorowy pracy z lat 2011–2018 dla branży "Poszukiwanie, produkcja i przetwarzanie zasobów mineralnych" został rozszerzony na wszystkie przedsiębiorstwa działające w sektorach NACE B5, B6, B7, B8, B9, C19.2, C20.51, C23.52, C23.62, C23.7, F42, F43.13, H49.41 i M72.

W 2020 r. znowelizowano przepisy Kodeksu pracy dotyczące rokowań zbiorowych pracy w celu wprowadzenia uproszczonej procedury przedłużenia układów zbiorowych pracy dla sektora (art. 51b ust. 4) oraz ustanowienia sprawiedliwych mechanizmów przystępowania do układu zbiorowego pracy (art. 57 ust. 2).

W przypadku trudności finansowych w przedsiębiorstwach (w tym w spółkach zależnych przedsiębiorstw wielonarodowych) układy zbiorowe pracy dla sektorów/oddziałów lub przedsiębiorstw mogą ustalić na czas określony płace niższe niż wynegocjowane w układach zbiorowych, ale nie mogą one być niższe niż krajowa minimalna miesięczna płaca ustawowa. Na przykład aneks z 2015 r. do układu zbiorowego pracy w przemyśle metalowym przewiduje niższe wynagrodzenie w przypadku zmniejszenia ilości pracy lub zmniejszenia udziałów w rynku.

Układ zbiorowy pracy powinien zostać zawarty na okres co najmniej jednego roku. Jeśli nie zostanie to określone, może trwać do dwóch lat. Strony mogą uzgodnić krótszy okres obowiązywania niektórych jej klauzul (art. 54:2 k.p.). Negocjacje w sprawie nowego układu zbiorowego powinny rozpocząć się nie później niż trzy miesiące przed wygaśnięciem obecnego układu zbiorowego.

W bułgarskich układach zbiorowych pracy istnieją klauzule pokojowe. W latach 2017–2021 wzrosła liczba układów zbiorowych pracy z klauzulami pokojowymi.

Układy zbiorowe pracy z klauzulą pokoju na lata 2017–2021

Źródło: NICA, 2021a.

Od 2019 r. NICA przestrzega klauzul pokojowych w aktywnych układach zbiorowych, jak pokazano w poniższej tabeli. Należy zauważyć, że jeden układ zbiorowy pracy może zawierać więcej niż jedną klauzulę pokojową.

Źródło: NICA, 2021a.

W prawie wszystkich branżowych i zakładowych układach zbiorowych znajdują się klauzule dotyczące szkoleń, ale rzadko uczenia się przez całe życie. W ramach sektorowego układu zbiorowego pracy partnerzy społeczni z branży metalowej zgodzili się na utworzenie regionalnych centrów szkoleniowych. W sektorze włókienniczym przeznaczono fundusze branżowe dla pracowników w celu zdobycia kwalifikacji. W budownictwie pracodawcy zgodzili się na utworzenie specjalnego funduszu szkoleniowego. Zazwyczaj układy zbiorowe pracy zawierają klauzule obejmujące niemal cały zakres aspektów zatrudnienia: wynagrodzenie i świadczenia, czas pracy i urlop oraz bezpieczeństwo i higienę pracy.

Prawie wszystkie układy zbiorowe zawierają ogólne postanowienia dotyczące równości i niedyskryminacji w miejscu pracy.