Akcje zbiorowe i spory w Bułgarii

Ustawa o zbiorowym rozstrzyganiu sporów pracowniczych to ramy prawne, które określają "prawo do strajku". Głównym rodzajem akcji protestacyjnej jest "strajk aktywny" (ефективна стачка), podczas którego pracownicy nie pracują. Takie działanie może zostać zorganizowane, gdy postępowanie pojednawcze, arbitraż lub negocjacje nie przyniosły rezultatu. W czasie strajku pracownicy muszą być obecni na terenie zakładu pracodawcy w swoim normalnym czasie pracy. Inną formą jest "strajk symboliczny" (символична стачка), który polega na normalnej pracy przy jednoczesnym noszeniu lub umieszczaniu odpowiednich znaków, plakatów protestacyjnych, wstążek, odznak lub innych odpowiednich symboli. Tego rodzaju strajk może być również wykorzystywany przez pracowników służby zdrowia lub policję; Prawo zabrania strajków czynnych w takich sektorach.

W Bułgarii nie są dostępne żadne oficjalne krajowe źródła danych na temat akcji protestacyjnych.

NICA prowadzi własny rejestr CLD, który nie jest reprezentatywny. W latach 2010–2021 zidentyfikowano łącznie 152 CLD, z czego 148 w przedsiębiorstwach, a 4 na szczeblu gminnym. W momencie trwania sporu w przedsiębiorstwach posiadających CLD zatrudnionych było łącznie 401 110 osób. W latach 2010–2021 największy odsetek kwestii, które były przedmiotem CLD, dotyczył opóźnień w wypłatach wynagrodzeń (59) i podwyżek wynagrodzeń (58), a następnie kwestii związanych z restrukturyzacją lub zatrudnieniem (48) oraz bezpieczeństwem i higieną pracy (40).

Liczba CLD zarejestrowanych przez NICA wyniosła 15 w 2012 r. i 13 w 2017 r., w porównaniu z 7 w 2021 r. W 2015 r. w ramach CLD w kraju zorganizowano dziewięć skutecznych strajków. W 2017 r. miało miejsce pięć skutecznych strajków, a w 2021 r. trzy (NICA, 2021, s. 20). W 40% przypadków skuteczne strajki były spowodowane nieprzestrzeganiem układu zbiorowego. W 55 proc. powodem był brak porozumienia, a odmowa negocjacji była przyczyną 5 proc. skutecznych strajków.

Zarejestrowane CLD, 2012–2021

Źródła: NICA, 2016, 2017, 2019, 2021b.

Mechanizmy rozstrzygania sporów zbiorowych

Zgodnie z ustawą o zbiorowym rozwiązywaniu sporów pracowniczych, CLD są rozstrzygane w drodze bezpośrednich negocjacji między pracownikami a pracodawcami lub między ich przedstawicielami w trybie swobodnie ustalonym przez strony negocjacji. Strajki są zakazane (art. 16) w Ministerstwie Obrony; Ministerstwo Spraw Wewnętrznych; organy sądowe, prokuratorskie i śledcze; Państwowa Agencja Wywiadowcza; i Służba Bezpieczeństwa Narodowego.

W przypadku gdy nie zostanie osiągnięte porozumienie lub jedna ze stron odmówi negocjacji, każda ze stron może zwrócić się o pomoc w rozstrzygnięciu sporu w drodze mediacji i/lub dobrowolnego arbitrażu między związkami zawodowymi i organizacjami pracodawców i/lub NICA.

Indywidualne mechanizmy rozstrzygania sporów

Zgodnie z Kodeksem pracy (art. 357) spory pracownicze toczą się między pracownikami a pracodawcami o powstanie, istnienie, realizację i rozwiązanie stosunku pracy, a także o stosowanie układów zbiorowych i staż pracy. Spory takie mogą dotyczyć przepisów prawa (roszczenia o prawa pracownicze), ustawodawstwa, układów zbiorowych lub praw i obowiązków wynikających z indywidualnych układów. Poszczególne spory są rozstrzygane przez sądy. Ponieważ w Bułgarii nie ma sądów pracy, sądy cywilne są właściwe do rozpoznawania takich spraw, a sądy administracyjne są właściwe w niektórych z tych spraw. Związki zawodowe i ich oddziały (Kodeks pracy, zmiana od 2016 r.) mogą reprezentować pracowników, na ich wniosek, przed sądem.

Istnieją również pozaprawne spory interesów. Są one związane z ustanowieniem przewidywanych praw i obowiązków. Tego rodzaju indywidualny spór może być rozstrzygany między pracodawcą a pracownikiem. Jeżeli nie można osiągnąć porozumienia, spór musi rozstrzygnąć sąd.

Korzystanie z alternatywnych mechanizmów rozwiązywania sporów

Alternatywny mechanizm rozstrzygania sporów jest realizowany przez NICA. Z reguły w ostatnich latach strony rozstrzygały spory między sobą przy pomocy własnych nadrzędnych struktur, bez korzystania z zewnętrznej pomocy ze strony NICA.

W latach 2010–2021 NICA zarejestrowała łącznie 152 CLD w 97 przedsiębiorstwach i 3 gminach. NICA wszczęła siedem postępowań arbitrażowych na podstawie art. 14 ust. 3 ustawy o zbiorowym rozwiązywaniu sporów pracowniczych (ustalających minimum działań w czasie skutecznego strajku). W latach 2010–2011 stwierdzono najwięcej CLD: 85% wszystkich CLD w obserwowanym okresie.

W 2015 r. NICA zarejestrowała jedno postępowanie pojednawcze i jedno postępowanie arbitrażowe. Postępowanie pojednawcze zostało zakończone w wyniku nieosiągnięcia porozumienia między stronami sporu. Postępowanie arbitrażowe było spowodowane nieosiągalnym porozumieniem z pracodawcą i skutkowało uniknięciem zorganizowania skutecznego strajku. W 2015 r. NICA zorganizowała jedno postępowanie mediacyjne w sprawie CLD, które nie zostało rozstrzygnięte z powodu braku porozumienia między stronami sporu. Brak danych za 2016 rok. W 2017 r. do NICA nie wpłynęły żadne wnioski o postępowanie pojednawcze i arbitrażowe.

Podaje się, że jedną z głównych przyczyn niskiej aktywności arbitrażowej jest odmowa przystąpienia do negocjacji przez jedną ze stron. Według kierownictwa NICA, 95% CLD jest rozstrzyganych w drodze bezpośrednich negocjacji między stronami sporu, w tym oraz z pomocą lub wsparciem związków zawodowych i organizacji pracodawców i/lub organów rządowych, instytucji i organizacji zaangażowanych bezpośrednio lub pośrednio. Możliwe jest skorzystanie z pozasądowych metod rozstrzygania CLD. W 2012 r., z pomocą NICA, przeprowadzono jedną procedurę mającą na celu określenie minimalnych usług, które powinny zostać utrzymane w przypadku strajku (zgodnie z art. 14 ust. 3 ustawy o rozliczaniu CLD). W 2018 r. wystąpiono tylko o jedno postępowanie mediacyjne; Dotyczyło to CLD w Miejskim Przedsiębiorstwie Transportu Publicznego.

Stosowanie mechanizmów rozstrzygania sporów, 2010–2021

Źródło: NICA (2021b).