Actoren en instellingen in Tsjechië

De regulering van de arbeidsomstandigheden en de arbeidsverhoudingen valt onder het gezag van het ministerie van Arbeid en Sociale Zaken van Tsjechië (Ministerstvo práce a sociálních věcí, MPSV). De primaire rol van de MPSV op het gebied van arbeidsverhoudingen en arbeidsomstandigheden is het opzetten van een wettelijk kader voor zowel individuele als collectieve arbeidsverhoudingen en het controleren van de toepassing van dit kader. De MPSV werkt ook samen met de Raad voor Economische en Sociale Overeenkomst van Tsjechië (Rada hospodářské a sociální dohody České republiky, RHSD ČR), een tripartiet orgaan.

De handhaving van de rechten van werknemers wordt met name gewaarborgd door de Nationale Arbeidsinspectie (Státní úřad inspekce práce, SÚIP), een van de ondergeschikte organen van de MPSV, alsook door de acht districtsarbeidsinspecties van de MPSV en de lokaal bevoegde rechtbanken. Er zijn geen speciale arbeidsrechtbanken in Tsjechië; Arbeidswetgeving, met inbegrip van arbeidsgeschillen, valt onder de bevoegdheid van algemene rechtbanken. De Nationale Arbeidsinspectie en de arbeidsinspecties van het district houden toezicht op de naleving van het arbeidsrecht door werkgevers en werknemers, met name op het gebied van gezondheid en veiligheid op het werk, arbeidsomstandigheden, uitzendbureaus, illegale tewerkstelling van zowel Tsjechische burgers als buitenlanders en schijnzelfstandigheid. Deze instanties bevorderen ook de gezondheid en veiligheid en geven advies op relevante gebieden. De Nationale Arbeidsinspectie kan werkgevers en werknemers beboeten voor geconstateerde overtredingen.

Veiligheid op het werk, technische hulpmiddelen en naleving van gezondheids- en anti-epidemiologische voorschriften zijn gebieden die worden geïnspecteerd door gespecialiseerde toezichthoudende instanties, zoals de Technische Inspectie van Tsjechië (Technická inspekce České republiky, TIČR), de Tsjechische Mijnbouwautoriteit (Český báňský úřad, ČBÚ) en regionale volksgezondheidsinstanties.

De MPSV en haar ondergeschikte orgaan, het Arbeidsbureau van Tsjechië (Úřad práce ČR, ÚP ČR), zijn verantwoordelijk voor het nationale werkgelegenheidsbeleid. Het arbeidsbureau van Tsjechië treedt op als bemiddelaar op de arbeidsmarkt, biedt advies, past actieve werkgelegenheidsbeleidsmaatregelen toe, betaalt werkloosheidsuitkeringen en beheert het register van werkzoekenden, buitenlandse werknemers en vacatures.

Het criterium van representativiteit van de sociale partners in Tsjechië is alleen in de volgende gevallen vereist.

• Collectieve onderhandelingen op de werkplek. Een vakbond kan collectieve onderhandelingen op de werkplek voeren als er ten minste drie vakbondsleden in een arbeidsrelatie zijn (Arbeidswet, artikel 286).

• Lidmaatschap van de RHSD ČR, een tripartiet orgaan. Representatieve criteria voor deelname aan de RHSD ČR zijn vastgelegd in het statuut van de RHSD ČR: vakbonden moeten ten minste 150.000 leden hebben, terwijl werkgeversorganisaties bedrijven met ten minste 400.000 werknemers moeten vertegenwoordigen.

• Uitbreiding van HLCA's (hoewel dit slechts zelden wordt toegepast). Verzoeken tot uitbreiding van de HLCA's moeten bij de MPSV worden ingediend door de grootste vakbond of de grootste werkgeversorganisatie in de sector waarop de HLCA moet worden uitgebreid (Wet nr. 2/1991 Coll. inzake collectieve onderhandelingen).

Over vakbondsvertegenwoordiging

De wettelijke basisbepalingen van de sociale dialoog voor vakbonden (en werkgevers) zijn verankerd in het Handvest van de grondrechten en vrijheden (Wet nr. 23/1991 Coll.), dat deel uitmaakt van de constitutionele orde van Tsjechië. Artikel 27 van het Handvest voorziet in het recht om zich te verenigen en zich te verenigen.

De oprichting en het bestaan van vakbondsorganisaties en -verenigingen is geregeld in het burgerlijk wetboek, dat vakbonden en werkgeversorganisaties regelt in onderafdeling 2 over verenigingen/verenigingen (artikelen 214-302) en in de artikelen 3025 en 3046.

Er is geen uitgebreide wettelijke regeling in Tsjechië voor vakbonden, werkgeversorganisaties en collectieve onderhandelingen; deze rechtsbetrekkingen zijn vastgelegd in verschillende wetten, namelijk het arbeidswetboek en wet nr. 2/1991 Coll. inzake collectieve onderhandelingen.

Een werknemer is vrij om al dan niet lid te worden van een vakbond naar eigen keuze. Bijgevolg is het oneerlijk om een werknemer te ontslaan omdat hij al dan niet lid is van een vakbond. Het lidmaatschap van een vakbond is vrijwillig; Men kan het lidmaatschap op elk moment intrekken. Vakbondsorganen hebben het recht om deel te nemen aan arbeidsrechtelijke betrekkingen, met inbegrip van collectieve onderhandelingen onder de voorwaarden die in de wet zijn vastgelegd. De enige mensen die van deze wet zijn uitgesloten, zijn leden van de strijdkrachten.

Vakbondslidmaatschap en vakbondsdichtheid, 2010–2021

Toelichting: * Nationale bron (zie bronnen hieronder). ** Vakbondslidmaatschap van werknemers afgeleid voor het totale vakbondslidmaatschap en zo nodig aangepast voor vakbondsleden buiten de actieve, afhankelijke en werkende beroepsbevolking (d.w.z. gepensioneerden, zelfstandigen, studenten en werklozen). n.v.t., niet beschikbaar.

Bronnen: RILSA Praag (eigen berekeningen van de auteurs op basis van de gegevens van vakbonden). Andere gegevens over het lidmaatschap en de dichtheid van vakbonden zijn afkomstig van de drie grootste vakbondsfederaties – de Tsjechisch-Moravische Confederatie van Vakbonden (Českomoravská konfederace odborových svazů, ČMKOS), de Vereniging van Autonome Vakbonden van Tsjechië (Asociace samostatných odborů, ASO) en de Confederatie van Kunst en Cultuur (Konfederace umění a kultury, KUK) – en van 29 onafhankelijke vakbonden (eigen berekeningen van de auteurs).

Belangrijkste vakbondsfederaties en -federaties

Er zijn drie belangrijke vakbondsfederaties in Tsjechië: ČMKOS, ASO en KUK. Deze confederaties vertegenwoordigen ongeveer 79% van de vakbondsleden in Tsjechië.

Belangrijkste vakbondsfederaties en -federaties

Enkele van de grootste vakbondsfederaties in Tsjechië zijn lid van ČMKOS. Vanaf oktober 2022 zijn dit:

• Tsjechische Federatie van Metaalbewerkers (Odborový svaz KOVO, OS KOVO)

• Vakbond voor Gezondheid en Sociale Zorg van Tsjechië (Odborový svaz zdravotnictví a sociální péče České republiky, OSZSP ČR)

• Tsjechisch-Moravische vakbond van werknemers in het onderwijs (Českomoravský odborový svaz pracovníků školství, ČMOS PŠ)

• Vakbond over overheidsorganen en -organisaties (Odborový svaz státních orgánů a organizací, OSSOO)

Vakbond ECHO (Odborový svaz ECHO) verenigt werknemers uit de energie- en chemische industrie. De op twee na grootste vakbondsconfederatie in termen van leden en belang is KUK, die tot 2000 lid was van de RHSD ČR.

Er is een zekere mate van coördinatie tussen ČMKOS en ASO. Dit omvat een uitwisseling van meningen en overleg over gezamenlijke stappen, met name met betrekking tot de voorbereiding van de plenaire vergadering van de RHSD ČR. Afgezien daarvan zijn beide confederaties autonoom en kan hun samenwerking niet als bijzonder intensief worden omschreven.

Over werkgeversvertegenwoordiging

De belangen van werkgevers in de sociale dialoog op nationaal niveau in Tsjechië worden vertegenwoordigd door de twee grootste werkgeversfederaties – de Industriefederatie van Tsjechië (Svaz průmyslu a dopravy České republiky, SP ČR) en de Confederatie van werkgevers- en ondernemersverenigingen van Tsjechië (Konfederace zaměstnavatelských a podnikatelských svazů České republiky, KZPS ČR) – die beide deel uitmaken van het tripartiete orgaan RHSD ČR. Beide sociale partners voeren besprekingen op een tripartiet platform binnen de RHSD ČR, waarbij de plenaire vergadering van de RHSD ČR wordt bijgewoond door de Tsjechische premier, zeven regeringsleden, zeven vakbondsleden en zeven werkgeversvertegenwoordigers.

Het lidmaatschap van deze twee werkgeversorganisaties is vrijwillig en de leden zijn verplicht om lidmaatschapskosten te betalen. Werkgeversorganisaties behartigen de belangen van hun leden binnen het bedrijfsleven in het algemeen en vertegenwoordigen werkgevers in het kader van de RHSD ČR. Werkgeversorganisaties leveren commentaar op wetsvoorstellen, zijn betrokken bij overleg of vertegenwoordiging in collectieve onderhandelingen, beïnvloeden het economisch en sociaal beleid als onderdeel van teams van deskundigen, nemen deel aan handelsdelegaties door de hoogste regeringsvertegenwoordigers te vergezellen bij staats- en officiële bezoeken in het buitenland en zijn actief lid van werkgroepen binnen internationale organisaties.

De Kamer van Koophandel van Tsjechië (Hospodářská komora ČR, HK ČR) vervult een soortgelijke rol en beschermt in veel opzichten de belangen van werkgevers en van het bedrijfsleven in het algemeen. Het is echter geen werkgeversorganisatie als zodanig en is geen partij bij de nationale sociale dialoog. De HK ČR bestaat uit bijna 16.000 leden (juridische en fysieke entiteiten) in de vorm van 60 regionale en 127 sectorale verenigingen.

Lidmaatschap en dichtheid werkgeversorganisatie, 2012-2021

Toelichting: Nationale gegevens voor 2012-2019: gegevens van de drie grootste werkgeversorganisaties, SP ČR, KZPS ČR en SOCR ČR.

Belangrijkste werkgeversorganisaties

Belangrijkste werkgeversorganisaties en confederaties

Bronnen: SP ČR en KZPS ČR.

Het tripartiete forum op nationaal niveau, de RHSD ČR, is de belangrijkste instelling voor sociale dialoog van het land. Zijn rol is strikt adviserend. Het doel van deze tripartiete organisatie is om via wederzijds gerespecteerde vormen van dialoog overeenstemming te bereiken op fundamentele gebieden van economische en sociale ontwikkeling. Bovenal wordt gestreefd naar het behoud van de sociale consensus als voorwaarde voor een positieve ontwikkeling van de economie en de levensstandaard van de burgers.

Het belangrijkste onderhandelingsforum voor de tripartiete organisatie is de plenaire vergadering. Op deze vergadering is de regeringsdelegatie vertegenwoordigd door acht leden, werkgeversorganisaties hebben zeven vertegenwoordigers – namelijk van de SP ČR en de KZPS ČR – en vakbondsfederaties hebben zeven vertegenwoordigers – namelijk van ČMKOS en ASO. De criteria voor deelname zijn vastgelegd in het statuut van de RHSD ČR.

Vanuit Europees perspectief is Tsjechië een van de landen waar de nationale tripartiete organisatie het breedste scala aan activiteiten bestrijkt. De gebieden waarop de RHSD ČR zich kan uitspreken, worden bepaald door haar eigen statuut: economisch beleid, arbeidsverhoudingen, collectieve onderhandelingen en werkgelegenheid, sociale kwesties, lonen en salarissen in de openbare dienst, openbaar bestuur, veiligheid op het werk, de tewerkstelling van buitenlandse werknemers, de ontwikkeling van human resources en onderwijs, en de positie van Tsjechië binnen de EU.

Er zijn ook 13 regionale tripartiete organen die zich bezighouden met gebieden die vergelijkbaar zijn met die van het nationale orgaan. De kwesties waarmee zij te maken hebben, worden bepaald door hun statuten.

Er is geen tweeledig lichaam in Tsjechië.

Belangrijkste tripartiete organen

Werknemersvertegenwoordigers – vakbonden, ondernemingsraden en vertegenwoordigers van de gezondheid en veiligheid op het werk – zijn wettelijk verplicht om werknemers op alle werkplekken op de hoogte te houden van hun activiteiten en van de inhoud en conclusies van alle informatie en onderhandelingen met werkgevers. Werknemersvertegenwoordigers mogen niet profiteren van of worden gediscrimineerd vanwege hun lidmaatschap van de ondernemingsraad.

Vakbonden spelen verreweg de belangrijkste rol in de vertegenwoordiging van werknemers, niet alleen in termen van bekwaamheid, maar ook vanwege hun bestaan op de werkplek en hun functie in de sociale dialoog, met name collectieve onderhandelingen. Alleen vakbonden kunnen werknemers vertegenwoordigen in arbeidsverhoudingen, bij collectieve onderhandelingen bij het sluiten van collectieve arbeidsovereenkomsten en bij tripartiete onderhandelingen in de RHSD ČR.

Werknemers kunnen zich laten vertegenwoordigen door een ondernemingsraad, die geen juridische subjectiviteit heeft en die alleen kan optreden als bemiddelaar tussen werkgevers en werknemers om de informatie- en overlegstroom binnen een onderneming te vergemakkelijken (ondernemingsraden zijn in de praktijk namelijk zeer zeldzaam). De ambtstermijn van een lid van een ondernemingsraad of van een vertegenwoordiger voor de gezondheid en veiligheid op de werkplek bedraagt maximaal drie jaar.

Regulering, samenstelling en bevoegdheden van de vertegenwoordigende organen