Collectieve onderhandelingen in Slowakije

Collectieve onderhandelingen zijn vrijwillig voor de sociale partners en vinden plaats zonder inmenging van de staat. Dualistische collectieve onderhandelingen vinden plaats op sector- en bedrijfsniveau, waar collectieve overeenkomsten met meerdere werkgevers en één werkgever kunnen worden gesloten. In Slowakije bestaan geen collectieve onderhandelingen op nationaal niveau. Bepalingen die zijn overeengekomen in collectieve overeenkomsten tussen meerdere werkgevers en collectieve overeenkomsten voor één werkgever zijn juridisch bindend voor de contractpartijen. Er is geen aparte cao voor bedienden en werklieden. Collectieve arbeidsovereenkomsten met meerdere werkgevers kunnen worden uitgebreid tot werkgevers die vergelijkbare activiteiten verrichten, zoals blijkt uit de statistische classificatie van economische activiteiten (NACE). Collectieve arbeidsovereenkomsten worden gelijkelijk toegepast op alle werknemers, ongeacht of zij al dan niet lid zijn van een vakbond.

Sinds de economische crisis is er een trend van decentralisatie van de onderhandelingen van sector- naar bedrijfsniveau. Zo werden in 2011 en 2012 respectievelijk 27 en 23 nieuwe collectieve arbeidsovereenkomsten met meerdere werkgevers geregistreerd door de MPSVR SR. Zowel in 2017 als in 2018 werden 14 nieuwe multiwerkgeversovereenkomsten geregistreerd. Sommige overeenkomsten met meerdere werkgevers worden gesloten voor meer dan een jaar, wat gevolgen heeft voor het aantal nieuwe overeenkomsten dat in het betreffende jaar wordt gesloten. Zo werden in 2019 en 2020 respectievelijk 20 en 11 nieuwe multiwerkgeversovereenkomsten geregistreerd. In 2022 werden 13 nieuwe overeenkomsten geregistreerd.

Dekking van loononderhandelingen

Volgens de sociale partners valt tot 35% van de werknemers op nationaal niveau onder een collectieve arbeidsovereenkomst. Volgens de European Company Survey (ECS) 2013 werd ongeveer 30% van de werknemers op bedrijfsniveau gedekt wanneer alle niveaus in aanmerking worden genomen. Op sectoraal en regionaal niveau bedraagt de dekking ongeveer 10%. Ook op beroeps- en sectoroverschrijdend niveau bedraagt de dekking 10%.

Dekking van collectieve loononderhandelingen van werknemers uit verschillende bronnen

* Percentage werknemers dat werkt in lokale eenheden waar meer dan 50% van de werknemers onder een collectieve loonovereenkomst valt ten opzichte van het totale aantal werknemers dat aan de enquête heeft deelgenomen.

Bronnen: Eurofound, ECS 2013 en 2019 (met inbegrip van instellingen in de particuliere sector met >10 werknemers (NACE-codes B-S), met meerdere antwoorden mogelijk); Eurostat [earn_ses10_01], [earn_ses14_01], [earn_ses18_01], Structure of Earnings Survey 2010, 2014 en 2018 (inclusief bedrijven met >10 werknemers (NACE-codes B-S, exclusief O), met één antwoord voor elke lokale eenheid).

Volgens KOZ SR bedroeg de totale dekking van werknemers door collectieve arbeidsovereenkomsten van bedrijven in Slowakije 26,4% in 2019. In de particuliere sector was de dekking 15.4%, dat wil zeggen hoger dan de dekking geschat door de ECS 2019. De totale dekking door collectieve arbeidsovereenkomsten is echter hoger (ongeveer 35%) omdat werknemers in verschillende bedrijven die niet onder bedrijfsovereenkomsten vallen, wel onder collectieve arbeidsovereenkomsten vallen. Sinds 2021, toen de uitbreiding van representatieve multiwerkgeversovereenkomsten werd afgeschaft, is de dekking afgenomen. Volgens KOZ SR is het aantal werknemers dat onder collectieve arbeidsovereenkomsten valt tussen 2021 en 2022 met ongeveer 140.000 werknemers gedaald.

Collectieve onderhandelingen vinden plaats op twee niveaus: collectieve onderhandelingen met één werkgever op het niveau van bedrijven of vestigingen en collectieve onderhandelingen met meerdere werkgevers in de meeste sectoren van de economie. Collectieve onderhandelingen tussen meerdere werkgevers en één werkgever spelen een belangrijke rol bij het bepalen van de arbeidsomstandigheden, werktijden en lonen van werknemers. Hoewel collectieve onderhandelingen met meerdere werkgevers belangrijk zijn, zijn collectieve onderhandelingen met één werkgever dominant.

Collectieve onderhandelingen bestaan in de private en publieke sector. In de publieke sector bijvoorbeeld worden afzonderlijke collectieve arbeidsovereenkomsten tussen werkgevers (multisectoren) gesloten voor de civiele en de openbare diensten. De cao voor de openbare dienst heeft in de eerste plaats betrekking op werknemers in het onderwijs (inclusief onderzoek) en de gezondheidszorg.

Niveau van collectieve onderhandelingen, 2022

Articulatie

Verticale coördinatie bestaat omdat collectieve onderhandelingen op sector- en bedrijfsniveau met elkaar verbonden zijn. In collectieve arbeidsovereenkomsten op bedrijfsniveau kunnen gunstigere arbeidsvoorwaarden en -omstandigheden worden overeengekomen dan in de respectieve collectieve arbeidsovereenkomsten met meerdere werkgevers.

Onderhandelingsrondes beginnen meestal een paar maanden voor het einde van het kalenderjaar, wanneer collectieve overeenkomsten meestal aflopen. Beide partijen kunnen onderhandelingen starten, maar vakbonden zetten meestal de eerste stap door hun eerste voorstel in te dienen bij de werkgever, bedrijfsleiding of werkgeversorganisatie. Werkgeversvertegenwoordigers worden geacht binnen 60 dagen te reageren. Cao-onderhandelingen bestaan meestal uit één of meerdere onderhandelingsrondes. Het aantal hangt meestal af van de eisen van de vakbonden en de economische situatie aan de werkgeverszijde. Het kan ook worden beïnvloed door de stijl van onderhandelen (consensueel of conflictueus).

Collectieve onderhandelingen worden verticaal gecoördineerd op verschillende onderhandelingsniveaus. Er is een direct verband tussen collectieve onderhandelingen met meerdere werkgevers en collectieve onderhandelingen met één werkgever. Vanwege de link gaan onderhandelingsrondes met meerdere werkgevers meestal vooraf aan onderhandelingsrondes met één werkgever. Volgens het arbeidswetboek kunnen in bedrijfs-cao's alleen bepalingen worden overeengekomen die gelijk zijn aan of gunstiger zijn voor de werknemers dan die welke zijn vastgelegd in de arbeidswet of de bepalingen die zijn overeengekomen in de multi-werkgevers-cao. Zo kan er een gelijke of hogere loonsverhoging worden afgesproken. Er is geen sprake van een 'patroonbepalende' cao. Collectieve onderhandelingen in afzonderlijke sectoren zijn formeel onafhankelijk zonder geformaliseerde horizontale coördinatie.

De algemeenverbindendverklaring van collectieve arbeidsovereenkomsten is wettelijk toegestaan. Collectieve arbeidsovereenkomsten met meerdere werkgevers kunnen worden uitgebreid tot andere werkgevers in dezelfde bedrijfstak of sector volgens de regels van Wet nr. 2/1991 inzake collectieve onderhandelingen, zoals gewijzigd. Een voorstel voor de verlenging kan worden ingediend door beide contracterende sociale partners, maar het zijn meestal de vakbonden die dit doen. Het voorstel wordt voorgelegd aan de MPSVR SR en een speciale werkgroep houdt zich ermee bezig. Als gevolg van frequente wijzigingen in de regulering van verlengingen met betrekking tot de toestemming van werkgevers die door de verlenging worden getroffen, worden verlengingen zelden toegepast. Er waren bijvoorbeeld vier verlengingen in 2005-2006, er waren vijf verlengingen in 2009 en geen enkele in 2010-2013.

Sinds 2014 was de verlenging van een collectieve overeenkomst mogelijk zonder de instemming van de werkgever waarop de verlenging betrekking had. Sommige vakbondsverenigingen, met name OZ Kovo, gebruikten deze optie in hun voordeel. In maart 2016 besloot het Grondwettelijk Hof dat het uitbreidingsmechanisme niet in overeenstemming was met de grondwettelijk aanvaardbare geest van de wetgeving. Op 1 september 2017 introduceerden wetswijzigingen de term "representatieve collectieve arbeidsovereenkomst van meerdere werkgevers". Nu konden alleen dergelijke overeenkomsten worden verlengd en was de instemming van werkgevers die de cao niet hadden ondertekend niet vereist. Zowel in 2019 als in 2020 werden vijf multiwerkgeversovereenkomsten verlengd. Op 1 maart 2021 werd de uitbreiding van de representatieve overeenkomsten afgeschaft (wet nr. 76/2021, artikel II) en in 2022 werd er geen enkele collectieve arbeidsovereenkomst met meerdere werkgevers verlengd.

Afwijkingen van collectieve arbeidsovereenkomsten met meerdere werkgevers zijn alleen toegestaan ten gunste van werknemers. Zo is het bijvoorbeeld niet mogelijk om af te wijken van cao's om loon onder het cao-niveau te betalen. Opt-outclausules worden meestal niet toegepast in collectieve arbeidsovereenkomsten en de openingsmogelijkheden zijn afhankelijk van onderlinge overeenstemming tussen de contractpartijen.

De collectieve overeenkomst kan geldig blijven, tenzij in de cao anders wordt onderhandeld over de geldigheidsduur van sommige verplichtingen. Wanneer de datum van geldigheid of vervaldatum niet in de collectieve overeenkomst is vermeld, is deze een jaar geldig. Voorheen werden bedrijfs-cao's en multiwerkgevers-cao's in de publieke sector voor één jaar gesloten, maar sinds kort worden multiwerkgeversovereenkomsten in de publieke sector voor een langere periode gesloten. Vroeger waren collectieve arbeidsovereenkomsten met meerdere werkgevers in het bedrijfsleven twee tot drie jaar geldig.

Arbeidsvrede moet heersen voor de duur van de collectieve overeenkomst. Vredesclausules als zodanig zijn echter meestal niet opgenomen in collectieve arbeidsovereenkomsten. Wet nr. 2/1991 inzake collectieve onderhandelingen bevat een bepaling op grond waarvan een collectief arbeidsconflict kan ontstaan door de niet-naleving van bepalingen of rechten die in de bestaande collectieve overeenkomst zijn overeengekomen (geschil van rechten). In dergelijke gevallen kunnen de contracterende sociale partners gebruikmaken van de procedure voor de beslechting van arbeidsgeschillen. Om opkomende arbeidsconflicten op te lossen, zijn in sommige collectieve arbeidsovereenkomsten van bedrijven interne mechanismen opgenomen.

Naast de wekelijkse arbeidstijd en loonsverhogingen zijn de gemeenschappelijke onderwerpen van collectieve arbeidsovereenkomsten onder meer de vertegenwoordigingsrechten van werknemers, veiligheid en gezondheid op het werk, regels met betrekking tot ontslag (voornamelijk ontslagvergoedingen), aanvullende betalingen (bijvoorbeeld voor overwerk, werken op feestdagen of nachtwerk), flexibele vormen van werktijden, de oprichting van een sociaal fonds in bedrijven en het gebruik ervan, en non-discriminatie en gendergelijkheid op het werk. In 2020 werden de voorwaarden voor thuiswerk tijdens de COVID-19-pandemie vastgelegd in bedrijfs-cao's.